Morgunblaðið - 01.12.1995, Blaðsíða 33

MORGUNBLAÐIÐ
LISTIR
FÖSTUDAGUR 1. DESEMBER 1995 33
Hann gerði
nýbýlið frægt
BOKMENNTIR
Ævisaga
VILHJÁLMUR STEFÁNS-
SON LANDKÖNNUÐUR
eftir William R. Hunt.
Þýðing Björn Jónsson.
Hans Kristján Ámason
1995 - 260 síður. 3.420 kr.
KJARNINN í óskráðri sköp-
unarsögu íslendinga er sá að þeir
hafi verið gerðir að dvergþjóð úti
í hafsauga til að heimsbyggðin
gæti orðið dolfallin þegar hún
tæki loksins eftir þeim. Og mjög
erum við orðin langeyg eftir því
að einhver geri garðinn verulega
frægan. Hans Kristján Árnason
hefur brugðið á það ráð að þurrka
rykið af Vilhjálmi Stefánssyni.
Vilhjálmur gerði garðinn frægan,
að vísu ekki gamla bæinn heldur
nýbýlið; hann var Vestur-íslend-
ingur. En það er sama hvaðan
gott kemur og maður er albúinn
að lifa sig inn í þá barnslegu hrifn-
ingu sem ríkir aftan á bókarkáp-
unni: „Hann var iðulega á forsíð-
um New York Times og annarra
stórblaða.“
En Vilhjálmur Stefánsson leyn-
ist þótt sviðsljósunum sé beint að
honum án afláts. Þetta þyrfti ekki
að koma að sök ef hann hefði
verið brautryðjandi í fræðikenn-
ingu. Þá væri nóg að sjá pennann
hreyfast, sagan væri saga orð-
anna. Nafn Vilhjálms lifir hins
vegar af því að hann ferðaðist um
nástrandir og lifði á selspiki og
reyndi að fá aðra til að gera slíkt
hið sama. Það er bagalegt að slík-
ur maður skuli ekki líkamnast al-
mennilega í ævisögu sinni.
Kaflanum um æsku og uppeldi
bregður til langrar hefðar, ótal
uppvaxtarsagna mikilmenna:
Snemma beygist krókurinn, barnið
elst upp við kröpp kjör en reynist
óbugandi, enda knúið áfram af
magnaðri hvöt sem aðra skortir;
hér er það fróðleiksfýsn.
Lesendur vestan hafs kann að
varða lítt um innflytjendur þá sem
stóðu að Vilhjálmi Stefánssyni.
En örlög þeirra horfa allt öðru
vísi við okkur og
kaflinn er vandræða-
leg lesning á íslensku.
Systkin Vilhjálms eru
skuggaþyrping. Að-
eins eitt er nefnt á
nafn í textanum og þá
gælunafni. Móðir Vil-
hjálms ber nafn í
myndatexta - en ekki
fær hún inni í nafna-
skránni. Aftur á móti
er faðir hans nefndur
til sögunnar enda
kostir Vilhjálms-raktir
til hans.
„Ég . . . fann mig
hvorki knúinn til að dæma hann
hart né hlaða á hann lofi,“ segir
höfundur um Vilhjálm í formála.
Það verður úr að hann tvístígur.
Hann tínir til bresti en eyðir þeim
jafnharðan með kostum; einkum
er Vilhjálmi hætt við að skilja og
fyrirgefa. Sér til hægri verka gríp-
ur höfundur mjög til þess að láta
valinkunna menn vitna um ágæti
hans. En þær einkunnir virka líkt
og Hundrað sannanir fyrir fram-
haldslífi, maður er nokkurnveginn
jafnnær hvort sem hann les eina
eða allar.
Vilhjálmur var mannfræðingur
að mennt og sagður manna best
að sér í eskimóafræðum. Rann-
sóknir hans eru margsinnis sagðar
bráðmerkar. En þeim er ekki lýst
nema í samhengislausum glefsum.
Þær koma fátæklega fyrir sjónir
í bókinni. Það getur varla verið
maklegt. Og allt hans starf eftir
að landkönnun lýkur er með ólík-
indum fljótafgreitt. Misvægið í
sögunni er tilfinnanlegt og les-
andinn á bágt með að leggja mat
á efnið. Samkvæmt bókinni var
Vilhjálmur búinn óskilgreindum
hæfileika til að vekja vafa um sig
og starf sitt. Meira að segja ævi-
saga hans virðist hafa verið slegin
þessum dularfulla sprota.
Höfundur kynnir í rauninni heil-
mikið drama: Vil-
hjálmur er fæddur og
uppalinn í fátækt,
hann brýst til mennta,
hann stríðir við heim-
skautsís og skiln-
ingsskort, og ósjaldan
báða þessa fjendur í
einu, hann á sér eina
höfuðhugsjón og
hrópar í eyðimörkinni
áratugum saman að
menn eigi að byggja
norðurhjara, þar sé
framtíðin. En höfundi
er ekki lagið að segja
sögu. Hann rekur
bara gang mála - svo langt sem
það nær. Og vissulega tínir hann
mikinn fróðleik til.
Þrátt fyrir meinbugina má kalla
Vilhjálm Stefánsson landkönnuð
þarft kynningarátak - í anda hans
sjalfs og okkar landa allra.
(Kannski er hann eini útlendingur-
inn sem skilið hefði hugtakið land-
kynning af eigin rammleik). Því
Vilhjálmur er gömul þjóðhetja á
íslandi. En hann lést um það bil
sem neysluöld og verðbólga var
að hefjast hér og þar með stór-
felld framleiðsla og innflutningur
á einnotahetjum, jafnvel þær slit-
þolnari endast ekki jafnlengi og
áður, og þær dauðu slást um pláss-
ið í Valhöll. Það væri hressandi
ef Vilhjálmur ætti afturkvæmt,
þótt ekki væri nema af því að
hann var yfirlýst andhetja. Þegar
menn þýfguðu hann um það hvort
hann hefði komið á Norðurpólinn
svaraði hann ævinlega: Nei. Ég
er vísindamaður, ekki ferðamaður.
Ekki minnkar tákngildi hans við
það.
Ásgeir Ásgeirsson
Vilhjálmur
Stefánsson
Nýjar bækur
Orlög og
atvinnusaga
KOMIN er út bókin
Þeir breyttu íslands-
sögunni - Tveir þættir
af landi og sjó, eftir
Vilþjálm Hjálmarsson.
I kynningu segir:
„Vilhjálmur hefur tekið
saman tvo fróðlega
þætti um efni sem of
lengi hafa legið í þagn-
argildi. Annar þeirra
fjallar um örlagaat-
burði um miðja öldina.
Þegar bjargarleysi
vofði yfir og botnlaus
ófærð og illviðri lokuðu
leiðum gripu vaskir vilhiálmur
menn til nýrra ráða og viinjaimur
beittu skriðbeltatækj- Hjalmarsson
um sem höfðu verið gjörsamlega an Oddi
óþekkt á íslandi.
í hinum þættinum
segir frá árabátaútgerð
Færeyinga héðan, all-
gildum þætti í atvinnu-
sögu okkar.“
Þetta er tólfta bók
Vilhjálms Hjálmarsson-
ar.
Útgefandi erÆskan.
Þeir breyttu Islands-
sögunni er 235 blaðsíð-
ur. Mikill fjöldi mynda
er í bókinni. Bókarauki
er eftir Aðalbjörn Úlf-
arsson. Guðjón Ingi
Hauksson sá um útlit
kápu; Offsetþjónustan
hf. setningu, umbrot og
filmuvinnu; Prentsmiðj-
hf. prentun og bókband.
Kirkjur í
ljóðum og myndum
ÚT ER komin bókin
Fegursta kirkjan á ís-
landi eftir Jón Ögmund
Þormóðsson. Þetta er
fyrsta bók höfundar.
Bókin fegursta kirkj-
an á þslandi er í stóru
broti. í bókinni eru 40
ljóð eftir Jón Ögmund
og fjalla 37 þeirra um
einstakar kirkjur í land-
inu en þtjú um „fegurð-
ina, gjöfina og hjartað“.
Stór litmynd fylgir
hverju ljóði og eru
myndirnar teknar í eða
af viðkomandi kirkjum.
í bókinni er síðan ítar-
legur skýringakafli þar
sem höfundurinn tekur fyrir ýmislegt
er fram kemur í ljóðunum, og felst
í þeim skýringum fróðleikur um
kirkjurnar sem fjallað er um. Þá eru
einnig í bókinni orðadagskrá, kafli
um heimildir og myndir og útdráttur
á ensku.
Höfundur bókarinnar, Jón Ög-
mundur Þormóðsson, lauk lögfræði-
prófi frá Háskóla íslands 1971 og
meistaraprófi í lögum
frá Harvard háskóla í
Bandaríkjunum árið
1972. Hann starfaði um
árabil í utanríkisþjón-
ustunni en hefur verið
skrifstofustjóri í við-
skiptaráðuneytinu frá
árinu 1988.
Höfundur segir að
tildrög þess að kirkju-
myndir urðu kirkjuljóð
hafi verið þau að Dag
Hammarskjöld, fram-
kvæmdastjóri Samein-
uðu þjóðanna frá 1953
til dauðadags hafi á sín-
um tíma skrifað eftir-
farandi orð: „Þú hefur
ekki gert nóg, þú hefur aldrei gert
nóg, eigir þú enn eitthvað sérstakt
ógert.“
Útgefandi er fróði. Bókin er 167
blaðsíður. Hún er prentunnin og
bundin í G. Ben. Edda prentstofa hf.
höfundur hannaði sjálfur kápuna.
Menningarsjóður o.fl. styrkur útgáfu
bókarinnar. Verð bókarinnar er kr.
4.990 m. vsk.
Jón Ögmundur
Þormóðsson
Nýjar bækur
• ÚT ER komin bókin Égget
ekki annað en talað það, sem
ég hef séð ogheyrt, eftir Sigur-
björn Þorkelsson.
Bókin skiptist
í 31 kafla er
fjalla um Bibl-
íuna og nútím-
ann. Bókin
byggist upp á
stuttum sögum
um þessi efni,
sem margar
hveijar hafa
orðið til eftir
samtöl höfundar
við fólk.
Sigurbjörn Þorkelsson er fædd-
ur árið 1964 og hefur starfað sem
framkvæmdastjóri Landssam-
bands Gídenfélaga á íslandi frá
198J. Þetta er fyrsta bók hans.
Útgefandi er höfundur sjálfur.
Bókin er 90 bls. Um útlit, um-
brot, filnmvinnslu ogprentun sá
Offsetþjónustan hf. Bókin kostar
1.300 krónur.
• MYRKRANNA á millieftir
Sidney Sheldon í þýðingu Óskars
Ingimarssonar er komin út.
„Harry Stanford, einn ríkasti
maður heims, drukknar þegar
hann fellur útbyrðis af snekkju
sinni með dularfullum hætti
skammt frá Korsíku. Þetta kemur
af stað atburðarás sem hefur áhrif
jafnt austan hafs sem vestan".
Útgefandi er Skjaldborg hf.
Verð 2.480 kr.
Sigurbjörn
Þorkelsson
Risinn tekur
gleði sína
BOKMENNTIR
Barnabók
EINU SINNI VAR
RAUNAMÆDDUR RISI
eftir Áslaugu Jónsdóttur.
Mál ogmenning, 1995 -17 s.
RAUNAMÆDDUR
risi leggur af stað til
að leita að gleðinni.
Hann leitar um allt
dýraríkið en finnur
hvergi neinn sem kann
að hlæja. Dýrin gefa
frá sér alls kyns hljóð
en ekkert þeirra getur
sýnt gleði sína með
hlátri. Eftir langa leit
finnur hann það sem
hann leitar að og gamli
risinn hlær með litlu
börnunum.
Þessi bók Áslaugar
Jónsdóttur er ætluð
allra yngstu lesendunum. Textinn
er stuttur og fjallar að mestu leyti
um dýrin sem risinn hittir á veg-
ferð sinni. Dýrin gefa frá sér ýmiss
konar hljóð. Hænurnar gagga,
svínin iýta, tófan ýlfrar og spóinn
vellir og þessi hljóð eiga líka hvert
sitt heiti. Þessi mikla fjölbreytni í
dýrahljóðum í íslenskunni er sér-
stök og skemmtilegt að draga þau
fram í bók fyrir svona ung börn.
Þegar þessi saga er lesin fyrir þau
hlýtur það að auðga orðaforða
þeirra.
Myndir Áslaugar
eru í mjög fallegum
jarðarlitum og risinn
með sinn raunamædda
svip er sérlega vel unn-
inn. Myndirnar eru
raunsæjar eins og
hentar vel þessum ald-
ursflokki. Áslaug hef-
ur áður sent frá sér
mjög listfengar
barnabækur og ekki
er þessi síðri en þær
sem á undan eru
komnar. Áslaug er
óðum að skapa sér sess
sem einn af okkar
bestu myndabókahöfundum og sér-
staka athygli vekur hversu mikil
fjölbreytni er í bókum hennar.
Sigrún Klara Hannesdóttir
Áslaug Jónsdóttir
Fimm konur í París
MILLI landa er eftir
Guðrúnu Finnbogadótt-
ur. Undirtitill bókarinn-
ar er: Fimm íslenskar
konur í París.
Konurnar fimm, sem
segja frá í bókinnþ eru:
Anna Solveig Olafs-
dóttir, sem starfar í ís-
lenska sendiráðinu í
París, Guði'ún Finn-
bogadóttir blaðamaður
(höfundur bókarinnar),
Helga Björnsson tísku-
teiknari, Margrét Bene-
diktsdóttir, sem starfar
á ferðaskrifstofu, og
Nína Gautadóttir lista-
maður.
Konurnar fimm eiga það sameig-
inlegt að hafa farið að heiman ung-
ar að árum og dvalið meirihluta
ævinnar erlendis.
í formála segir höfundur að frá-
sagnir kvennanna séu ofnar úr smá-
munum hvunndagsins, hamingju
hans og óhamingju, tilviljunum og
óvæntum atburðum,
öllu því sem gefur hon-
um form, tilgang og
virðuleika. „Þessar sög-
ur eru um lífið sjálft,
þótt litlar séu. En þær
em sagðar í fullri ein-
lægni. Annað væri svik
við lesandann. Bókin er
gjöf til hans.“
Höfundur bókarinn-
ar, Guðrún Finnboga-
dóttir, hefur starfað
sem fréttamaður RÚV
í París um árabil, auk
þess sem hún hefur
skrifað greinar og við-
töl í blöð og tímarit og
gefið út ferðabók um Rússlandsferð-
ir sjnar.
Útgefandi er Fróði. Milli landa er
237 bls. og er bókin prýdd fjölda
mynda. Bókin er prentunnin og
bundin í G. Ben. Eddu prentstofu
hf. Kápuhönnun annaðist Auglýs-
ingastofan Argus-Örkin. Verð bók-
arinnar er kr. 3.490 m.vsk.
Rosenthal _ pcgnr fá vdur a°f
• Brúðkaupsgjafir © V
• Tímamótagjafir
• Verð við allra hæfi
Höiinuii oggæði í sérflokki Laugavegi 52, simi 562 4244.