Morgunblaðið - 01.12.1995, Side 36

36 FÖSTUDAGUR 1. DESEMBER 1995
MORGUNBLAÐIÐ
AÐSEIMDAR GREINAR
Aðventusöfnun
Caritas Island
til styrktar misþroska og ofvirkum börnum
UM ÞESSI jól eins og svo oft
áður leitar hugurinn til þeirra sem
eiga við erfíðleika að stríða. Undan-
farnar vikur hefur skuggi hvílt yfír
þjóðinni vegna þeirra hörmulegu
atburða sem áttu sér stað á Flat-
eyri. Viðbrögð landsmanna eru fag-
ur vitnisburður um þá djúpu sam-
kennd og samúð sem þeir hafa sýnt
fjölskyldunum á Flateyri sem eiga
um svo sárt að binda. Helstu mann-
kostir þjóðarinnar koma í ljós og
landsmenn hafa gert allt í þeirra
valdi til að lina sársaukann, sefa
sorgina og hjálpa. En tíminn nemur
ekki staðar heldur er það einn kost-
ur okkar að halda áfram.
Þrátt fyrir velferð þegar á heild-
ina er litið, þarf ekki að leita langt
yfír skammt að finna hjálparþurf-
endur sem þarfnast skilnings og
umhyggju mitt í velferðinni. Fátt
snertir íjölskylduna meira en þegar
eitthvað er að börnunum. Lífs-
munstur þessa fólks gerbreytist.
Oft eru fatlanir augljósar en í öðrum
tilfellum eru þær ekki jafnsýnileg-
ar. Þessar fjölskyldur búa við mikið
álag því það þarf stöðugt að vernda
börnin fyrir umhverfinu.
Ein af þessum duldu fötlunum
barna er misþroski og ofvirkni.
Fáfræði og fordómar fylgja þessum
hópi barna. Oft fara þessi börn á
mis við eðlilegt fjölskyldulíf og
skólagöngu, einangrast í samskipt-
um við önnur börn í leik og starfi.
Þau lenda jafnvel í félagsskap götu-
unglinga eins og algengt er. Því er
svo farið að sá félagsskapur er betri
en enginn. Oftast hrök-
klast þessi börn úr
skóla sökum skorts á
einbeitingu og einelti.
Mjög há skilnaðartíðni
er hjá foreldrum mis-
þroska og ofvirkra
barna. Oftast er það
heimilisfaðirinn sem
fer að heiman, systkini
fara að haga sér öðru-
vísi en áður, vinir og
félagar draga sig í hlé.
Misþroski birtist í
hreyfítruflunum, hvat-
vísi og athyglisbresti.
Þroskamunstrið er
gloppótt og götótt.
Vissulega eru þessi
einkenni misalvarleg og mismun-
andi hversu þungt þau leggjast á
barnið og fjölskyldu þess. I grein
eftir Pál Magnússon sálfræðing
segir: „Ofvirkum börnum er hætt-
ara við því en öðrum að þróa með
sér hegðunar- og tilfínningavand-
kvæði sem þá bætast ofan á of-
virknina ... Hegðunin verður æ
meira mótþróafull og ögrandi. Of-
virka bamið brýtur reglur og fyrir-
mæli vegna þess að athyglin hvarfl-
ar að öðru og barnið gleymir sér,
en barn sem á við hegðunarvand-
kvæði að stríða brýtur boð og bönn
fremur af ásetningi. Rannsóknir
benda til að á unglingsárunum eigi
allt að 40% ofvirkra og misþroska
við alvarleg hegðunarvandamál að
stríða. Á fullorðinsárunum er há
tíðni andfélagslegrar hegðunar og
fíkniefnanotkunar í
þeim hópi ofvirkra sem
hafa þróað með sér al-
varleg hegðunarvand-
kvæði á unglingsá-
rum.“
Til þess að lesendur
átti sig betur á vandan-
um er hér gefin lýsing
móður með misþroska
dreng.
„Drengurinn varð
fljótlega mjög erfiður.
Fyrstu þtjá mánuðina
grét hann frá því á
hádegi og langt fram
á kvöld, að ástæðu-
lausu. Fljótlega fór að
bera á árásargimi og
æðisköstum. Hann greindist síðan
misþroska og með sjúkdóm sem
veldur ósjálfráðum hreyfikippum.
Þetta varð þó ekki verulegt vanda-
mál fyrr en hann fór í skóla. Hann
var algerlega ófær um að vinna
eftir settum reglum og átti mjög
erfitt með að taka tillit til annarra.
Móðirin segir þó son sinn hafa ver-
ið mjög heppinn því hann hafði
sama kennarann í sex ár. Hún seg-
ir að kennarinn hafi tekið virkan
þátt í meðferðinni hjá skólasálfræð-
ingum og stutt ijölskylduna með
ráðum og dáð. Þegar drengurinn
var þrettán ára gamall byijaði hann
í neyslu. Móðurina grunaði að henn
væri í einhvers konar vímu og
spurði hann, en hann þvertók fyrir
það. Hann sagði henni frá vinum
sínum sem væru farnir að prófa
Sigríður
Ingvarsdóttir
Sunnudagnrinn 3.
desember er söfnunar-
dagnr Caritas á íslandi.
Sigríður Ingvarsdótt-
ir hvetur fólk til stuðn-
ings við misþroska og
ofvirk börn.
ýmislegt og fullvissaði hana um að
hann væri sá eini í hópnum sem
. væri alsaklaus. Hún trúði honum,
því hún fann enga lykt af honum.
Það leið ekki á löngu fyrr en hún
gerði sér grein fyrir að hann var
orðinn langt leiddur í eiturlyfja-
neyslu. Drengurinn hætti í skóla
án þess að ljúka grunnskólanámi.
Hann lenti í slagtogi með eldri
drengjum og fór að taka þátt í inn-
brotum. Hann var lítið heima og
fór og kom eins og honum hentaði,
jafnvel í nokkra daga. Hann bvrjaði
að ógna fjölskyldunni og lét greipar
sópa til að fjármagna neysluna. í
tvígang var farið með hann á spít-
ala vegna ofneyslu þar sem tvísýnt
var um líf hans. Þegar hér var kom-
ið voru foreldrarnir á barmi örvænt-
ingar. Heimilislífið snerist um
drenginn og reynt var að gera allt
til að halda honum heima. Vöku-
næturnar voru orðnar óteljandi og
hjónabandið óbærilegt sem endaði
með því að eiginmaðurinn yfirgaf
íjölskylduna. Löngunin hjá móður-
inni til að rækta samband við vini
dvínaði. Ótal kvöldum og nóttum
var varið til að leita að drengnum.
Farið var á spítala, til lögreglunnar
og á alla staði sem von var að
drengurinn væri. Stundum með ár-
angri en oft án árangurs. Drengur-
inn er búinn að fara þrisvar sinnum
á Tinda og tvisvar á Vog. Fyrir
nokkrum mánuðum síðan kom hann
úr fangelsi og hafði setið af sér dóm
fyrir ofbeldisverk sem hann framdi
í vímu. Hann hafði drukkið landa
með sveppum. Mæðginin eru afar
háð hvort öðru. Rannsóknir hafa
leitt í ljós að drengurinn er blíðlynd-
ur en kvíðinn. Hann gerir sér vel
grein fyrir ástandi sínu, vill ekki
vera svona, en ræður ekki við sig.
Hann hefur margsinnis spurt móður
sína hvort hann geti ekki gengist
undir heilaskurðaðgerð."
Á þeirri aðventu sem nú fer í
hönd hefur Caritas ísland ákveðið
að veija hinni árlegu fjársöfnun í
þágu misþroska og ofvirkra barna.
Caritas ísland þakkar öllum þeim
listamönnum sem gáfu vinnu sína
á tónleikunum í Kristskirkju 19.
nóv. sl. til styrktar þessu málefni.
Fjármagn til fræðslu og rann-
sókna er af skornum skammti hér
á landi. Það er kostnaðarsamt að
halda uppi vörnum fyrir þessi börn
með fræðslu, hlúa að fjölskyldum
þessa hóps barna og fyrirbyggja
að fjölskyldurnar lendi á blindgöt-
um. Það er því ósk Caritas ísland
að söfnunarfénu verði varið til að
stuðla að fræðslu og rannsóknum
í þágu misþroska og ofvirkra barna.
Við sem eigum forsjóninni skuld
að gjalda fyrir farsælt í lífinu meg-
um og eigum að greiða afborganir
að þeirri skuld til menningar- og
mannúðarmála. Málefni sem þetta
er því kjörinn farvegur slíkra
skuldaskila á þessari aðventuhátíð.
„Því meðan til er böl, sem bætt þú
gast og barist var, á meðan hjá þú
sast, er ólán heimsins einnig þér
að kenna.“ (Tómas Guðmundsson.)
Með þessum orðum árnar Caritas
Island ykkur öllum ánægjulegrar
aðventuhátíðar og gleðilegra jóla.
Caritas sunnudagurinn verður
sunnudaginn 3. desember nk. og
fer söfnunin fram í öllum kaþólsk-
um kirkjum landsins.
Til að styðja þetta málefni er
hægt að greiða inn á póstgíróreikn-
ing Caritas ísland 0900-196002 eða
inn á reikning Caritas í íslands-
banka nr. 513-14-220134.
Höfundur er fuiltrúi Sotheby’s á
Isiandi og formaður Caritas ísland.
1. desember, alþjóðlegur
baráttudagur gegn alnæmi
í DAG, 1. desember,
minnumst við íslend-
ingar þess, að fyrir 77
árum urðum við full-
valda ríki. Við gleðj-
umst yfir þeim árangri
sem sjálfstæðisbarátta
forfeðra okkar bar og
hugsum til þeirra með
virðingu.
Færri vita e.t.v. að í
dag er einnig minnst
annarrar baráttu. Bar-
áttu sem er háð um all-
an heim og varðar líf
milljóna manna og
kvenna. Þetta er barátt-
an gegn alnæmi, en 1.
desember var fyrir all-
mörgum árum valinn alþjóðlegur
baráttudagur gegn alnæmi (World
AIDS Day).
Á þeim árum sem liðin eru síðan
alnæmi var skilgreint sem sjúk-
dómur með orsök og einkenni hafa
læknavísindin stöðugt leitað leiða
til að vinna bug á þessum vá-
gesti. Þótt lækning á alnæmi virð-
ist ennþá ekki innan sjónmáls hef-
ur ýmislegt áunnist og við heyrum
að vonir séu bundnar við að tak-
ast muni að ná langtíma áhrifum
í að halda veirunni í skefjun og
bæta og lengja líf þeirra sem eru
HlV-jákvæðir.
Hins vegar hefur baráttan fyrir
bættri andlegri líðan og andlegum
stuðningi við þá sem lifa í skugga
alnæmis hlotið litla um^öllun og
er þó ekki síður brýn.
Hún er svo brýn af því að sjúk-
dómurinn alnæmi hefur mætt ótta
og fordómum sem
hafa tvöfaldað byrði
allra þeirra sem lifa
í návígi við hann.
Tengsl hans við kyn-
líf og samkynhneigð
voru tilvalin til að
næra tvöfalt siðgæði
og kalla á viðbrögð
sem einkenndust af
vanþekkingu og
hræðslu og hjúpuðu
hana þagnar- og
skammarhulu, sem
erfitt hefur reynst
að aflétta, þrátt fyrir
alla fræðslu.
Þennan stimpil
sektar og dóms, sem
alnæmi hefur fengið á sig, má að
miklu leyti rekja til hugmynda um
samkynhneigð, sem eru kenndar
við kristni og sóttar í lögmál Móse
og túlkun á orðum Páls postula.
Það er eins og það vilji gleymast,
að hvergi er hægt að rekja nokkra
slíka fordæmingu til orða hans,
sem við kennum trú okkar við,
hans sem er Jesú Kristur.
Þáttur kristinnar trúar og krist-
innar kirkju varðandi alnæmi hef-
ur því orðið mjög tvíbentur: Ann-
ars vegar er kirkjan skrifuð fyrir
þeim viðhorfum til samkynhneigð-
ar sem hafa átt sinn þátt í að sjúk-
dómurinn hefur fengið þessa
brennimerkingu, og hins vegar er
hjá henni og í boðskap hennar að
fínna þá hugsvölun og huggun,
sem getur verið smyrsli á sár þess
manns, sem á um sárt að binda
vegna alnæmis. Það smyrsli sem
Þarfir þeirra sem líða í
skugga alnæmis eru
brýnar. Kristur þjáist í
þeim sem þjást vegna
alnæmis, segir Jóna
Lísa Þorsteinsdóttir.
Að ganga fram hjá þeim
sem þjást er að ganga
fram hjá Kristi.
boðskapur Krists um kærleika
Guðs er. Einkunnarorð alþjóðlega
baráttudagsins gegn alnæmi árið
1995 eru: Sameiginlegur réttur,
sameiginleg ábyrgð.
Þessi orð undirstrika að alæmi
kemur öllum við, hver sem við
erum, hvar sem við erum. Gleym-
um því ekki, við sem köllum okkur
kristið fólk, að hin eiginlega kirkja
Krists erum við sjálf og að það er
á okkar ábyrgð að hún sé heil:
Hún er ekki heil ef einhver líður
og honum er ekki komið til hjálpar.
Enginn hefur sýnt þessa ábyrgð
betur í verki en Jesús Kristur sjálf-
ur. Hnan lét sér ekki nægja ein-
hverja almennt orðaða yfírlýsingu
eða ályktanir. Hann kom til þess
fólks, sem Iögmálið og erfikenn-
ingar gyðinga höfðu nánast
útskúfað, fólks sem upplifði að það
væri óvelkomið í samfélagi trú-
aðra. Hann snæddi með toll-
heimtumönnunum og hikaði ekki
við að eiga samneyti við þá sem
taldir voru bersyndugir eða hjálpa
þeim sem minna máttu sín. Auð-
vitað hlaut hann bágt fyrir, var
kallaður lögmálsbijótur og guðl-
astari og atyrtur harðlega af þeim
sem af hjartans sannfæringu töldu
sig túlkendur fyrir vilja Guðs. En
Kristur fór sínu fram og sagði
jafnvel við þetta fólk, sem taldi
sig Guði svo sérstaklega þóknan-
legt: Listavel gerið þér að engu
boð Guðs, svo þér getið rækt erfi-
kenningu yðar. Mark. 7:9.
Kristur var hinn sami þá og
hann er í dag og mun verða um
eilífð, það eru góð tíðindi, það er
fagnaðarerindið. Það er hins vegar
öllu verra hvað við mennirnir höf-
um lítið breyst.
Eða getur maður, sem telur sig
kristinn, slitið úr samhengi ein-
hvern hluta úr lögmáli Móse og
notað hann sem dómsorð á náunga
sinn? Kemur hann þá ekki fram
sem túlkandi lögmálsins fremur
en kristinn maður, með kærleik-
ann að leiðarljósi?
Kristur segir sjálfur, að alls
staðar þar sem lögmálið og kær-
leikur Guðs til mannsins skarist,
skuli kærleikurinn vera æðri og
lögmálið víkja.
Kærleikurinn á sér dýptir og
víddir sem ganga þvert á alla
ramma, sem við menn reynum að
setja hann í. Það voru slíkir ramm-
ar sem Jesús sprengdi er hann
flutti hinn nýja boðskap sinn, sem
fólk brást svo hart við. Það brást
svo hart við af því að það skildi
hann ekki, hann var nýr og öðru-
vísi og þar með ógnvekjandi í aug-
um margra.
Jóna Lísa
Þorsteinsdóttir
Slíkur kærleikur ógnaði skil-
geinandi takmörkunum þá, hefur
löngum gert og gerir enn. Hversu
lengi hafa menn í hinum vestræna
heimi ekki talið að litað fólk væri
hvítu óæðra, að konur skyldu hafa
minni rétt en karlar og að örvhent-
ir og samkynhneigðir væru ekki
eins og þeir ættu að vera og notað
hlutfall fleiri og færri eða ein-
hveija aðra mannanna mæli-
kvarða til viðmiðunar.
Orð Guðs í ritningunum segir
að Guð elski allt sem hann hefur
skapað og að ekkert geti gert
okkur viðskila við kærleika hans.
Orð hans segir að þetta eigi við
um okkur öll. Það segir að við
mætum Kristi í náunga okkar og
að það, að þjóna náunganum, sé
það sama og að þjóna Kristi.
Þarfir þeirra sem líða í skugga
alnæmis eru brýnar. Kristur þjáist
í þeim sem þjást vegna alnæmis.
Að ganga fram hjá þeim sem þjást,
er að ganga fram hjá Kristi. Að
telja sjálfan sig óhultan og þess
umkominn að dæma' aðra menn
er að hunsa allt sem Kristur
kenndi.
Nýlega birtist í Morgunblaðinu
mjög góð grein eftir séra Bjarna
Karlsson, þar sem hann kemur inn
á mikilvægi þess að tala fremur
saman, en um hvert annað og þá
sjálfsögðu virðingu sem okkur ber
að sýna aðstæðum og tilfinningum
hver annars.
Það er mikilvægt að við lærum
að tala saman. Það sem ekki er
talað um, heldur áfram að vera
óþekkt og ógnvekjandi. Fordóm-
arnir, óttinn og skömmin nærast
best á þögninni. Áðeins með því
að íjúfa þögnina um alnæmi get-
um við svipt það ógn fordómanna.
Það er sameiginlegur réttur okkar
allra, að þögnin sé rofin, það er
sameiginleg ábyrgð okkar allra að
svo verði.
Höíundur er gudfrædingur.