Morgunblaðið - 23.04.1996, Page 32

32 ÞRIÐJUDAGUR 23. APRÍL 1996
MORGUNBLAÐIÐ
AÐSENDAR GREINAR
Á degi bókarinnar
í MÍNU ungdæmi var bókavörð-
ur einfaldlega maður sem stóð
vörð um bækur. Og veitti ekki af.
í holtinu stóð þessi hvíta höll troð-
stoppuð af bókum og mátti bara
fá þrjár. Ein tvær þijár... Maður
var varla kominn inn úr dyrunum
þegar kvótinn var fylltur og freist-
andi að halda áfram upp í fjórar,
fimm, sex - ef ekki hefði verið
fyrir vörðinn.
Seinna eignaðist ég bókaskáp
og lengi vel voru flestar bækumar
eign Borgarbókasafnsins. „Hott,
hott, allir mínir hestar!" sagði ég
eins og Litli-Kláus og hjólaði
reglulega með þær í endumýjun.
Útlánatíminn aðeins tíu dagar og
innanvert á hvert eintak stóð
prentað: „Ef upp kemur smitnæm-
ur sjúkdómur á heimilinu, er lán-
VORUÞROUN
1996
Samstarfsverkefni
til þróunar á
markaöshæfum
vörum.
Umsóknarfrestur er
til 3. maí 1996
Frekari upplýsingar og
umsóknarblöð fást hjá
Smára S. Sigurðssyni,
Iðntæknistofnun
í síma 587 7000,
Kristjáni Birni Garðarssyni,
Iðntæknistofnun Akureyri
í síma 463 0957
og atvinnuráðgjöfum
víðs vegar um landið.
Iðntæknistofnun
n
<B>
IÐNLANASJOÐUR
|| IÐNÞRÓUNARSJÓÐUR
! IÐNAÐARRÁÐUNEYTIÐ
þegi skyldur að til-
kynna það safninu
tafarlaust!“
Hvernig á að út-
skýra aðdráttarafl
bóka? Við eigum
þennan undarlega
málshátt: „Blindur er
bóklaus maður“ sem
kann að helgast af
einni saman stuðla-
setningunni. Og þó,
við gætum ekki sagt:
„blindur er buxnalaus
maður“. Maður með
bók er á einhvem hátt
sjáandi. Hann losnar
undan takmörkunum
Pétur
Gunnarsson
sjálfs sín og opnast sýn.
Einkennilegt hvernig bók sem
maður les verður hluti af manni
sjálfum. Ég held að það hljóti að
vera skýringin á því að jafnvel
grandvarasta fólk skuli stela bók-
um. Sjálfur veit ég upp á mig
skömmina. Það er svo undarlega
erfitt að skila bók.
„Hefurðu lesið allar þessar bæk-
ur?“ spurði fólk og ég fann að ég
hélt á óútfylltri ávísun um andlegt
atgervi mitt. Sem er umhugsunar-
vert! Fullur skápur af myndbönd-
um segir ekkert um
eigandann, í hæsta
lagi að hann sé dug-
legur að taka upp.
Bækur aftur á móti -
við könnumst við það
þegar við göngum um
hverfi bæjarins og
sjáum inn um glugga
glitta í kilina - okkur
finnst að hér hljóti að
vera fagurt mannlíf.
Bækur era á ein-
hvem hátt lifandi.
Þær hafa andlit, bæk-
ur sem maður eignað-
ist kannski fyrir 35
árum, maður getur
bent á þær í skápunum, jafnvel
þótt maður sé ekki enn farinn til
að lesa þær. Plötur og spólur aftur
á móti, það er erfiðara að bindast
þeim af því að þær skortir einmitt
andlit. Maður er í eilífum vandræð-
um með að raða þeim, þær era
svo þunnar að þær geta ekki sagt
til nafns. Bók aftur á móti horfir
alltaf til manns úr sinni stafrófs-
röð.
Ætli það hafí verið tilviljun að
fegurstu húsin í bænum vora jafn-
framt bókasöfn? Annað kennt við
borg og hitt við land. Reykjavík
er þekkt fyrir að vera örlát á
hallamafnið: Fiskhöllin, Vara-
hlutahöllin, Hjólbarðahölíin, Hall-
armúli... Borgarbókasafnið aftur á
móti var höll án þess að þurfa að
hafa orð á því. Eða þá musterisb-
lærinn sem sveif yfír vötnum
Landsbókasafnsins: konan í fata-
henginu, bókaverðimir, gestimir -
allir vora eins og þátttakendur í
helgiathöfn. Maður skrifaði í
gestabókina: nafn, stétt og heimil-
Bækur, segir Pétur
Gunnarsson, eru á ein-
hvem hátt lifandi.
isfang - og áður en maður vissi
af var maður orðinn þátttakandi
í þessum helgileik menningarinn-
ar.
En nú gefur á að líta! í Þjóðar-
bókhlöðunni era komnar maskínur,
það er hægt að sækja sér bækur
að vild og stimpla þær út sjálfur,
það er komin sjáífsafgreiðsla á
bókum! Úr sögunni hin sérkenni-
legu kalkipappírsviðskipti sem tíðk-
uðust á Landsbókasafninu þar sem
góða stund tók að fylla út nafn
höfundar og bókar og gefa upplýs-
ingar um flokk og útgáfustað og
ár og undirskrift og ár.
Þetta era mikil tíðindi bókafíkl-
um, sambærileg við sjálfsaf-
Dagur bókarinnar
og bók dagsins
FYRIR nokkram
dögum var hér í heim-
sókn Federico Mayor,
aðalframkvæmda-
stjóri UNESCO,
menningarstofnunar
Sameinuðu þjóðanna.
Af því tilefni rifjaðist
upp margt sem Island
snertir í fímmtíu ára
sögu stofnunarinnar.
Sumir standa reyndar
í þeirri trú að slík
stofnun sé lítið annað
en skriffínnska. Menn
vísa til þess, að fyrir
nokkram áram ofbauð
Bandaríkjamönnum
Sveinn
Einarsson
hagsmunaárekstrar og hæg um-
svif og sögðu skilið við þessa stofn-
un. Eftir að Mayor tók við stjóm
hennar hafa hins vegar blásið
frískir vindar og flest farið á betri
veg, dregið hefur úr óhjákvæmi-
legri skriffinnsku, meðal annars
fyrir atbeina Norðurlandaþjóða og
stofnunin er öll skilvirkari og
þróttmeiri. Og satt að segja eru
Bandaríkin nú á leið aftur inn í
hópinn.
Ekki verður með nokkurri
sanngirni sagt, að stofnuninni
hafi ekkert orðið ágengt. Er þar
fyrst til að nefna mannréttinda-
málin, stöðu kvenna
í samfélaginu og
jafnan rétt til mennt-
unar fyrir öll aldurs-
skeið, en stærstur
hluti ólæsra í heimin-
um eru einmitt konur.
Þá hefur UNESCO
látið ýmis málefni
vísindalegs eðlis til
sín taka og margvís-
leg menningarmál.
Má þar fyrst nefna
varðveislumálin, en
bæði hafa sáttmálar
stofnunarinnar orðið
til þess að auka skiln-
ing stjórnvalda og al-
mennings á gildi menningarverð-
mæta og varðveisluskyldum og
beinlínis hefur stofnunin staðið
fyrir aðgerðum til varnaðar og
uppbyggingar á þessu sviði. Ný-
lega hafa Islendingar undirritað
sáttmálann um heimsminjar, og
ekki er fráleitt að álykta að í kjöl-
farið verðum við þess aðnjótandi,
að eitthvert af þeim náttúrufyrir-
bærum eða menningarminjum,
sem okkur eru kærust komist á
svonefndan heimsminjalista, sem
bæði er heiður og góð kynning
og dregur að sér fjölda ferða-
manna.
Bókin, segir
Einarsson, er að
mati á undanhs
íslendingar hafa tekið talsverð-
an þátt í starfí UNESCO, en vís-
ast er að það muni fara vaxandi.
Til dæmis var evrópskt kvenna-
þing haldið hér í fyrra, en vel
mætti og hugsa sér að hér yrði
efnt til málþings eða námskeiðs-
halds um ólíkar greinar eins og
haffræði eða jarðfræði, líkt og það
málþing um heimsminjar, sem hér
var haldið í Viðey í sambandi við
komu Mayors. Islendingar hafa
verið bæði gefendur og þiggjendur
í þessu starfí og margoft notið
góðs af UNESCO-styrkjum til
margvíslegra menningar- og
menntamála.
Nýjasta hugmynd, sem
UNESCO beitir sér fyrir, er að
halda hátíðlegan einn dag á ári
sem Dag bókarinnar. Sá dagur
sem fyrir valinu varð er í dag og
tengist nöfnum skáldanna Shake-
speares og Cervantesar og reynd-
ar margra annarra góðskálda,
þeirra á meðal Halldórs Laxness,
sem ætti að gera okkur þennan
greiðslu á áfengi þar sem hægt
væri að slá inn tegund og árgerð
og flaskan kæmi rúllandi í renn-
una.
„Segðu mér hvað þú lest og ég
skal segja þér hver þú ert.“ Sam-
kvæmt því hlýtur þetta að vera
afskaplega gáfuð vél. Hún biður
um skírteinið þitt, því næst sýnirðu
henni bókina, hún tekur sér stutt-
an umhugsunarfrest og hafnar þér
síðan eða samþykkir útlán með
andvarpi sem hver bókavörður
gæti verið fullsæmdur af.
Og bókavörður er ekki lengur
maður sem bremsar mann af, örv-
ar mann frekar og' ýtir út í enn
frekari neyslu. Á meðan landbún-
aður og sjávarútvegur hafa þurft
að herða kvótaólina hefur fjöldi
bóka sem lánþegi getur rogast
með heim af Borgarbókasafninu
tífaldast! Útlánstíminn þrefaldast.
Og pokinn með smitnæmum
sjúkdómum fyrir löngu úr sögunni.
Góðir hálsar! Að því tilskildu
að bókaútgefendur klúðri ekki
ímynd bókarinnar með dansinum
kringum bónuskálfinn, hljótum við
að geta tekið undir með herra
Altúngu í Birtingi Voltaires sem
eins og við munum aðhylltist há-
spekiguðfræðialheimsviskukenn-
inguna en samkvæmt henni voru
þeir sem sögðu að allt væri í lagi
hálfvitar; maður átti að segja að
allt væri í allrabesta lagi.
Höfundur er rithöfundur.
dag kærari en ella. Af hveiju enn
einn daginn af einhveiju tilefni,
spyr einhver. Af hveiju ekki, má
svara. í upplýsinga- og sam-
keppnisþjóðfélagi verður að fylgja
leikreglunum, og bókin er að
sumra mati á undanhaldi. Hún
er þó þrátt fyrir allt undirstaða
menntunar og menntun er undir-
staða lýðræðis og mannréttinda.
Hún tengist einfaldlega grunn-
hugsun UNESCO og helstu bar-
áttumálum.
Svo er það auk þess gömul og
góð árátta að gefa hveijum degi
sinn svip, helga hann dýrlingi eða
tengja hann einhveijum þjóðsið-
um. Ekki er nú hér verið að mæl-
ast til þess menn taki sér bara bók
í hönd þennan eina dag, en
kannski mætti velja sérstaklega
vel þá bók, sem í dag leggst á
náttborðið, bók dagsins.
íslendingar, sem alla tíð hafa
skrifað bækur, dýrkað bækur og
étið bækur eiga trúlega betra með
að tileinka sér hugmynd sem
þessa en ýmsar aðrar þjóðir. En
kannski er líka hér vert að íhuga
stöðu bókarinnar á tímum virðis-
aukaskatts og hamslauss sjón-
varpsgláps barna. Og svo skulum
við ekki vera of sjálfhverf. Mér
er minnisstætt hvað einn afrískur
fulltrúi á síðasta UNESCO-þingi
sagði. Hann spurði: Er ykkur
ljóst, að hjá ykkur í Evrópu eru
tíu bækur á hvern krakka, hjá
okkur eru tíu krakkar um hveija
bók?
Höfundur er rithöfundur og
formaður íslensku UNESCO-
nefndarinnar.
-JT
tzrrz —i
Indesit kæliskápar, þvottavélar.uppþvottavélar. eldavélar ofl. ofl
Afsláttur af öllum Indesit og Tefal vörum í verslun okkar í 10 daga!