Morgunblaðið - 01.05.1996, Blaðsíða 26

26 MIÐVIKUDAGUR 1. MAÍ 1996
LISTIR
MORGUNBLAÐIÐ
Menningin
getur verið öfl-
ugur fisksali
Tónleikar Sinfóníuhljómsveitar íslands ann-
aðkvöld verða þeir síðustu sem Osmo Vánská
stjómar sem aðalhljómsveitarstjóri en hann
lætur senn af störfum. í samtali við Orra
Pál Ormarsson lætur hann meðal annars
svo um mælt að tónleikamir kunni að verða
hans síðustu á íslandi, þar sem honum hafí
ekki enn verið boðið að snúa aftur sem gesta-
stjómandi í framtíðinni.
Morgunblaðið/Ásdís
„SINFÓNÍUHLJÓMSVEIT íslands er dæmi um hljómsveit sem er ávallt reiðubúin að leggja á sig
mikla vinnu og gera sitt besta. Hún er óhrædd við að standa á bjargbrúninni,“ segir Osmo Vanska
sem segir nú skilið við hljómsveitina eftir þrjú ár sem aðalhljómsveitarstjóri.
SINFÓNÍUHUÓMSVEIT ís-
lands hefur tekið stórstíg-
um framförum undir hand-
leiðslu Finnanna Petri Sak-
ari og Osmo Vanska. Hefur hún nú
haslað sér völl á aiþjóðavettvangi;
fyrst með hljóðritunum í samvinnu
við útgáfufyrirtækin BIS og CHAN-
DOS og síðan með velheppnuðum
tónleikaferðum til Bandaríkjanna og
Danmerkur. Nú er hins vegar komið
að vatnaskilum, þar sem Vánská
mun láta af störfum í lok júní. Flesta
hljómsveitarstjóra hlýtur að dreyma
um að láta af störfum undir slíkum
kringumstæðum en óhætt er að full-
yrða að frægðarsól hljómsveitarinnar
hafi ekki skinið jafn skært í annan
tíma.
„Þetta hefur verið góður tími og
við höfum lagt mikið á okkur. Eg
er vitaskuld ekki rétti maðurinn til
að dæma um árangurinn en því er
ekki að leyna að mér þykir Sinfóníu-
hljómsveit íslands hafa tekið fram-
förum á liðnum misserum," segir
Vánská, sem mælir jafnan af var-
fæmi þegar list hans er annars veg-
ar — kýs að láta verkin tala.
Stjórnandinn segir að ávallt megi
deila um tímasetningar. Hann sé hins
vegar sannfærður um að nú sé tíma-
bært að segja skilið við Sinfóníu-
hljómsveit Islands og róa á önnur
mið. Gerir hann góðan róm að sam-
starfinu við listafólkið í hljómsveit-
inni. „Samstarf okkar hefur verið
mjög gott og ég á marga vini í Sinf-
óníuhljómsveit Islands sem ég á eftir
að sakna. Ég óska þeim alls hins
besta.“
Osmo Vánská var enginn nýgræð-
ingur í hljómsveitarstjórn _________
þegar hann tók við stöðu
aðalhljómsveitarstjóra Sin-
fóníuhljómsveitar íslands
af Petri Sakari haustið
1993. Ferill hans hófst 1 1
. árið 1982 þegar hann varð hlutskarp-
astur í alþjóðlegri keppni ungra hljóm-
sveitarstjóra í Besa?on í Frakklandi.
Meðal hljómsveita sem lotið hafa
stjórn Vánskás eru Fílharmóníusveit
Helsinki, Finnska útvarpshljómsveit-
in, Sinfóníuhljómsveitir útvarpsins í
Prag, Póllandi og Hollandi, Fíl-
harmóníusveit Japans, Belgíska þjóð-
arhljómsveitin og svona mætti lengi
telja. Þá hefur hann verið aðalstjóm-
andi Sinfóníuhljómsveitarinnar í Lahti
í Finnlandi undanfarin ellefu ár og á
haustdögum mun hann taka við stöðu
aðalstjórnanda skosku BBC-hljóm-
sveitarinnar í Glasgow.
Ekki sami listamaðurinn
Þrjú ár eru ekki langur tími en
Vánská fullyrðir að hann sé ekki
sami listamaðurinn og þegar hann
kvaddi sér fyrst hljóðs á Islandi. „Ég
er svo lánsamur að starf mitt hefur
verið fullt af ögrandi áskorunum á
liðnurn misserum, bæði hér á landi
og erlendis. Ég vona að ég hafi vax-
ið af þessum verkum og reynslan
eigi eftir að nýtast mér í þeim við-
fangsefnum sem framundan eru.“
Tónlistargagnrýnandi bandaríska
Starfið fullt af
ögrandi
áskorunum
stórblaðsins The New York Times
bar mikið lof á Vánská eftir tónleika
Sinfóníuhljómsveitar íslands í
Camegie Hall í New York í febrúar
síðastliðnum og kallaði hann meðal
annars raunverulegan meistara hinn-
ar dramatísku hljómsetningar.
Hljómsvátarstjórinn kann honum
þakkir fyrir hólið en kveðst engu að
síður taka öllum dómum, góðum og
slæmum, með fyrirvara. „Tónlistar-
dómur er einungis skoðun eins
manns og hefur engin áhrif á mínar
kröfur. Ef ég er ekki sáttur við ár-
angurinn sjálfur skipta umsagnir
gagnrýnenda engu máli.“ ’
Vánská viðurkennir á hinn bóginn
fúslega að tónleikarnir í Camegie
Hall óg Bandaríkjaferðin í heild hafí
heppnast afar vel. Hún hafi því verið
mikilvæg — bæði fyrir sig og hljóm-
sveitina. „Mér hefur verið sagt að líf
tónlistarmanna gjörbreytist ef þeir
vekja athygli í Bandaríkjunum. í
mínu tilfelli á það eftir að koma í
Ijós en svo virðist sem einhvetjar dyr
séu að opnast.“
Vánská er nánast fullbókaður
næstu þtjú árin en tilboðum um að
koma fram sem gestastjómandi
hljómsveita víða um heim hefur fjölg-
að ört að undanfömu. „Ég lít á það
sem vísbendingu um að fólk kunni
að meta störf mín og vonandi á ég
eftir að standa undir væntingum."
Einföld vinnuregla
Að sögn Vánská er vinnuregla
hans sem hljómsveitarstjóra einföld
— hvar sem er, hvenær sem er:
Hann taki eitt verkefni fyrir í einu
og stefni einatt að besta húgsanleg-
--------- um árangri. „Þegar því er
lokið tekur næsta verkefni
við. Það er enginn tími til
að láta sig dreytna."
Þykir Vánská best að
vinna með hljómsveitum
sem leggi sig allar fram — alitaf.
Uildi þá einu hvort hljóðfæraleikar-
arnir séu allir í hæsta gæðaflokki
eður ei. Ef þeir haldi ekki einbeitingu
og stefni ekki að sama markmiði nái
hljómsveit aldrei árangri. „Sinfóníu-
hljómsveit íslands er dæmi um hljóm-
sveit sem er ávallt reiðubúin að
leggja á sig mikla vinnu og gera sitt
besta. Hún er óhrædd við að standa
á bjargbrúninni."
Margt hefur á daga Sinfóníu-
hljómsveitar íslands drifið síðastliðin
þtjú ár og Vánská kveðst eiga erfitt
með að neffia eina tónleika öðrum
fremur sem hápunktinn á samstarf-
inu. „Það er ekki mín sterkasta hlið
að rifla upp efnisskrár." Tónleikarnir
haustið 1993, þar sem sænski bás-
únuleikarinn Christian Lindberg
flutti Vélhjólakonsert Jans Sand-
ströms, hafi þó verið minnisstæðir.
„Þessir tónleíkar voru sérstaklega
ætlaðir ungu fólki sem fjölmennti í
Háskólabíó. Þetta var á vissan hátt
hápunktur, þar sem sinfóníuhljóm-
sveitir þurfa að kosta kapps um að
ná til ungs fólks.“
Nefnir Vánská jafnframt tónleik-
ana sem hljómsveitin efndi til ásamt
Sinfóníuhljómsveit æskunnar og
Bandaríkjaferðina í vetur, „vita-
skuld“ — einkum tónleikana í
Carnegie Hall. Þá segir hann nýaf-
staðna tónleika í Kaupmannahöfn
hafa verið afar vel heppnaða.
Vánská dregur enga dul á að að-
stöðuleysið hái Sinfóníuhljómsveit
íslands. „Frammistaða hljómsveitar-
innar í utanlandsferðunum var vissu-
lega frábær en hún hefur samt marg-
sinnis leikið alveg jafn vel í Háskóla-
bíói. Þar er hljómburðurinn hins veg-
ar afleitur, þannig að áheyrendur
hafa ekki notið þeirra tónleika sem
skyldi. Það er sorglegt fyrir íslenska
skattborgara að sinfóníuhljómsveitin
þeirra skuli hljóma margfalt betur á
erlendum vettvangi.
Óviðunandi starfsumhverfi
Það býr rnjög mikið í Sinfóníu-
hljómsveit íslands en ég óttast að
hún eigi ekki eftir að ná eins langt
og hún hefur burði til, þar sem starfs-
umhverfi hennar er óviðunandi. Gott
tónleikahús er eins og gott hljóðfæri
— það vinnur með hljóðfæraleikaran-
um á sama hátt og slæmt tónleika-
hús vinnur gegn honum. Það má líkja
þessu við knattspyrnu; mætti krefl-
ast þess að íslenska landsliðið næði
árangri ef það æfði og keppti á
óplægðum akri? Eðli málsins sam-
kvæmt hlýtur Háskólabíó því að
vinna gegn Sinfóníuhljómsveit ís-
lands.“
í ljósi þessa segir Vánská dómana
sem hljómsveitin fékk fyrir tónleika
sína í Bandaríkjunum og Danmörku
nýverið sérstaklega athyglisverða.
„Þeir benda óneitanlega til þess að
Sinfóníuhljómsveit íslands sé, þrátt
fyrir allt, á réttri leið og maður kemst
ekki hjá því að spyrja sig hvar hljóm-
sveitin væri stödd ef hún byggi við
betri aðstæður."
Að sögn Vánskás verður þessari
spurningu ekki svarað fyrr en al-
mennilegt tónleikahús rís hér á landi.
Oft hafí verið þörf en nún sé nauð-
syn. í þeim efnum varar hann hins
vegar Islendinga við að leggja of
mikla áherslu á tæknina. Tæknilegur
fullkomleiki dugi skammt sé góður
hljómburður ekki til staðar.
Vánská tengir þessa umræðu hug-
leiðingum sínum um mikilvægi
menningarinnar. „Það er ekki hægt
að hugsa sér'betri landkynningu en
menningu, listir og íþróttir, sem ég
flokka reyndar undir menningu.
Þjóðir þurfa því að hlúa að þessum
mikilvægu þáttum í arfleifð sinni.
Traust er lykilatriði í samskiptum
þjóða og ef menningin er traustsins
verð hvers vegna ætti viðskiptalífið
ekki að vera það líka. Þjóðir horfa
því oftast til gæða og styrks menn-
ingarinnar þegar þær eru á höttunum
eftir nýjum viðskiptasamböndum. Ef
rétt er haldið á spilum getur menn-
ingin verið öflugur físksali."
Magn á kostnað gæða
Vánská þykir bersýnilega mikið til
íslenskra tónlistarmanna ____________
koma en hvaða álit hefur
hann á íslenskum tón-
skáldum? „Þau eru mörg
hver að gera ágæta hluti
og það eru til góð íslensk
tónverk. íslensk tónskáld eru hins
vegar alltof mörg miðað við stærð
landsins og sum þeirra byrja alltof
snemma að skrifa stór hljómsveitar-
verk, sem er flóknasta form tón-
smíða. Því miður virðist of mikil
áhersla vera lögð á magn í stað gæða.
Þá verð ég að taka fram að við-
Tímabært að
róa á önnur
mið
Afanga náð
„ÞETTA gekk alveg rosalega vel.
Húsið var troðfullt og bæta þurfti
við sætum. Ég er því alsæl,“ segir
Guðrún Lóa Jónsdóttir messósópran
sem efndi til tónleika í Kirkjuhvoli
í Garðabæ síðastliðinn mánudag.
Voru þeir liður í burtfararprófi
hennar frá Tónlistarskóla Garða-
bæjar. Meðleikari á píanó var Vil-
helmína Ólafsdóttir.
Á efnisskrá voru sönglög og
aríur eftir Pergolesi, Paisiello, Der-
umsgaard, Grieg, Tchaikovsky,
Schubert, Fauré, Dvorák, Eyþór
Stefánsson, Sigfús Halldórsson,
Þórarin Guðmundsson, Saint-
Saens, Mascagni og Rossini.
Guðrún Lóa hefur stundað nám
við Tónlistarskóla Garðabæjar síðan
1990, og hefur Snæbjörg Snæbjam-
ardóttir verið hennar aðalkennari.
Hún hefur sótt söngtækninámskeið
hjá Helene Karusso og tekið þátt í
uppfærslu Tónlistarskólans á Hnetu-
Jóni og gullgæsinni eftir Hildigunni
Rúnarsdóttur. Hún starfar nú með
kirkjukór Digra-
neskirkju.
Guðrún Lóa
kveðst ekki hafa
framhaldsnám í
söng á pijónun-
um að sinni
enda gangi hlut-
verk uppaland-
ans fyrir — hún
á þijú börn. „Ég
er búin að ná
áfanganum sem ég ætlaði mér og
er ekki farin að hugsa lengra enn-
þá. Enginn veit þó hvað framtíðin
feiur í sér,“ segir Guðrún Lóa en
bætir við að hún vonist til að geta
starfað töluvert við söng á kom-
andi misserum.
Gudrún Lóa
horf margra íslenskra tónskálda til
Sinfóníuhljómsveitar íslands hefur
valdið mér vonbrigðum. Hafa þau
meðal annars legið mér á hálsi fyrir
að velja ekki fleiri íslensk tónverk
til flutnings á tónleikum. Mitt svar
er hins vegar einfalt: íslensk tónlist
á ekki að vera á efnisskrá Sinfóníu-
hljómsveitar íslands nema hún eigi
það skilið. Það eru gæði tónlistarinn-
ar en ekki uppruni sem skipta máli.“
Við annan tón kveður þegar tón-
list Jóns Leifs ber á góma. „Tónverk
hans eru afar svipmikil, fágæt og á
köflum harðneskjuleg — en ávallt
stórkostleg. Sögusinfónían er til að
mynda einstakt tónverk sem Sinfón-
íuhljómsveit íslands varð fyrst til að
flytja í heild á tónleikum, undir minni
stjórn. Af því er ég stoltur," segir
Vánská sem var jafnframt við stjórn-
völinn þegar hljómsveitin hljóðritaði
Sögusinfóníuna fyrir sænska útgáfu-
fyrirtækið BIS. Hefur geislaplatan
hlotið mikið lof gagnrýnenda.
Þess má geta að Jón Leifs verður
jafnframt í brennidepli á næstu plötu
sem hljómsveitin mun hljóðrita fyrir
BIS í næsta mánuði. Verður það
lokaverkefni Vánská sem aðalhljóm-
sveitarstjóra.
Vel reknar
Vánská horfir björtum augum til
framtíðar. Spennandi tími fari í hönd
og Ijóst sé að ekki verði skortur á
verkefnum. „Mér hefur líkað vel að
starfa með tveimur hljómsveitum og
hlakka til að halda uppteknum hætti.
Hljómsveitin í Lahti hefur vaxið jafnt
og þétt að verðleikum og hljómsveit-
in í Glasgow er jafnframt mjög góð.“
--------- Segir Vánská báðar
þessar hljómsveitir ein-
staklega vel reknar sem
sé gríðarlegur kostur og
veiti sér aukið svigrúm til
““listrænnar stjórnunar.
„Sinfóníuhljómsveitum verður að
vera stjórnað af fagfólki sem býr
yfír yfirgripsmikilli þekkingu á tón-
list og ber undantekningarlaust
hagsmuni skjólstæðinga sinna fyrir
bijósti."
Á efnisskrá tónleikanna í Háskóla-
bíói annaðkvöld verða Adagio eftir
Jón Nordal, þriðji píanókonsert Beet-
hovens og Konsert fyrir hljómsveit
eftir Béla Bartók. Einleikari á píanó
er Finninn Henri Sigfridsson, sem fór
með sigur af hólmi í NordSol, nor-
rænni keppni ungra einleikara, sem
haldin var í Reykjavík á liðnu hausti.
Tónleikarnir gætu orðið síðasta
tækifæri íslenskra tónlistarunnenda
til að sjá Osmo Vánská munda tón-
sprotann á íslandi en hann segir að
sér hafi ekki verið boðið að snúa
aftur til íslands sem gestastjórnandi
í framtíðinni. „Ég verð að viðurkenna
að sú staðreynd vekur furðu mína.
Ég kem á hinn bóginn til með að
verða önnum kafinn á næstu árum,
þannig að tíminn verður af skornum
skammti. Auðvitað væri þó gaman
að koma aftur ef það stendur til
boða og enginn veit hvað framtíðin
ber í skauti sér.“