Morgunblaðið - 01.05.1996, Síða 34

34 MIÐVIKUDAGUR 1. MAÍ1996
MORGUNBLAÐIÐ
MORGUNBLAÐIÐ
MIÐVIKUDAGUR 1. MAÍ 1996 35
4
pJiirgmjiMaMí
STOFNAÐ 1913
ÚTGEFANDI
FRAMKVÆMDASTJÓRI
RITSTJÓRAR
Árvakur hf., Reykjavík.
Hallgrímur B. Geirsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
KJARABÆTUR
MEÐ SAMVINNU
OG FRUMKVÆÐI
TTIYRSTI dagur maímánaðar hefur um áratugaskeið verið
i/ baráttudagur verkalýðshreyfingarinnar. Það hefur þó
orðið óljósara með árunum við hvaða andstæðing baráttan er
háð. Verkföll og vinnudeilur, sem fyrir nokkrum árum voru
tíðari á íslandi en víðast hvar á Vesturlöndum, skiluðu launa-
fólki litlu. Verkalýðshreyfingin brenndi sig á kröfum um launa-
hækkanir, sem ekki var innistæða fyrir hjá fyrirtækjunum og
leiddu til óðaverðbólgu. Þjóðarsáttin, sem ríkt hefur á stórum
hluta vinnumarkaðarins á undanförnum árum, er til merkis
um að verkalýðshreyfing og vinnuveitendur hafi áttað sig á
fyrri mistökum og gengið til samstarfs, sem hefur skilað þjóðar-
búinu miklu.
Eigi að vera hægt að tryggja lífskjör á íslandi til framtíðar
þarf ekki sízt að auka samkeppni og tryggja vöxt einkageir-
ans, þar sem nýting fjármuna er betri og hærri laun greidd en
í opinbera geiranum. Þeir forystumenn stéttarfélaga, sem
leggjast gegn þessari þróun, eru ekki að hugsa um hag félags-
manna sinna til lengri tíma, heldur um þrönga skammtímahags-
muni. Óarðbær ríkisfyrirtæki eiga enga möguleika á að stand-
ast sívaxandi alþjóðlega samkeppni.
Sveigjanleiki á vinnumarkaðnum er sömuleiðis nauðsynlegur
í auknum mæli. Menn eiga ekki alltaf við það sama, er rætt
er um sveigjanleika. Fyrir sumum snýst sveigjanleiki um að
geta rekið og ráðið starfsmenn án erfiðra skuldbindinga, fyrir
öðrum um það að sérhver starfsmaður hafi góða menntun og
þjálfun, geti unnið fleiri en eitt starf og eigi þannig betri
möguleika á vinnumarkaðnum. Eitt helzta baráttumál verka-
lýðshreyfingarinnar hlýtur að vera bætt starfsmenntun, ásamt
endurhæfingu fyrir þá, sem misst hafa vinnuna. Sveigjanleiki
getur líka þýtt sveigjanlegan vinnutíma, hlutastörf og fjar-
vinnslu.
Eitt mikilvægasta og augljósasta samvinnuverkefni verka-
lýðshreyfingar, vinnuveitenda og stjórnvalda er aukin fram-
léiðni í íslenzkum fyrirtækjum. Alþjóðlegur samanburður sýn-
ir að hún er minni en í mörgum samkeppnislöndum okkar.
Þetta gerir samkeppnisstöðu fyrirtækjanna erfiðari og stuðlar
um leið að því, að Islendingar vinna mun lengri vinnutíma en
nágrannaþjóðirnar. Með aukinni framleiðni og sömu launum
fyrir styttri vinnutíma má með sanni segja að lífsgæði, í víðum
skilningi, aukist.
Verkalýðshreyfingin getur sömuleiðis átt frumkvæði að
hagræðingu í fyrirtækjum og samið um að fá hlutdeild í þeim
hagnaði, sem þannig verður til.
Verkalýðshreyfingin þarf að þekkja sinn vitjunartíma. Hún
verður að geta brugðizt við þróuninni og sýnt frumkvæði að
þeim breytingum, sem nauðsynlegar eru til að tryggja batn-
andi hag íslenzkra launþega. Morgunblaðið óskar launþegum
og samtökum þeirra til hamingju með daginn.
FÓLKÍ
ATVINNULEIT
ENGUM vafa er undirorpið að starf það sem unnið er á
vegum Miðstöðvar fólks í atvinnuleit er þarft. Fjölmarg-
ir leita'þangað dag hvern og í marsmánuði sóttu tæplega 130
manns miðstöðina heim vikulega. Því var það heldur dapurlegt
að sjá í fréttafrásögn af starfseminni hér í blaðinu í gær, að
hún býr við þröngan kost fjárhagslega og takmarkaðan skiln-
ing stéttarfélaga, en einungis nokkur þeirra hafa lagt starfsem-
inni lið með 10 þúsund króna mánaðarlegum greiðslum.
Reykjavíkurborg hefur sýnt málefnum atvinnulausra jog
starfsemi Miðstöðvar fólks í atvinnuleit umtalsverðan skilning,
því borgin greiðir húsaleigu fyrir miðstöðina og veitir 700
þúsund króna styrk til starfsins á þessu ári.
Þýðing þess fyrir atvinnulausa og þá ekki síst þá, sem lengi
hafa verið án atvinnu, að eiga sér samastað sem þennan, þar
sem þeir hitta aðra sem líkt er ástatt um, lesa dagblöð, sækja
námskeið og ráðgjöf, er örugglega mikil. Sigrún Harðardóttir,
framkvæmdastjóri miðstöðvarinnar, lýsir því svo í Morgunblað-
inu í gær: „Við höfum greint mikinn mun á fólki sem hefur
komið hingað eftir margra ára atvinnuleysi og unnið í Smiðj-
unni og séð hvað það hressist við. Margir hefjast handa við
atvinnuumsóknir, eins og þeir vakni til lífsins. Fólk án atvinnu
einangrast mjög fljótt.“
Að vera án atvinnu misserum eða jafnvel árum saman, er
mikið böl. Að takast á við það böl í andlegri og félagslegri
einangrun er enn verra og því ber að hlú að starfsemi sem
þessari.
INNLENDUM
VETTVANGI
FINNLAND er það eina af
EFTA-ríkjunum þremur,
sem gengu í Evrópusam-
bandið í upphafi síðasta
árs, þar sem meirihluti landsmanna
er hæstánægður með aðildina. Jafn-
framt hafa finnsk stjórnvöld verið
virkari innan sambandsins og virðast
hafa færri efasemdir um aukið sam-
starf Evrópuríkjanna en t.d. stjórn-
völd í hinum norrænu ESB-ríkjunum,
Danmörku og Svíþjóð.
Efnahagsleg áhrif ESB-aðildar
eiga án efa sinn þátt í skýringunni
á ánægju finnsks almennings með
veruna í Evrópusambandinu. Stuðn-
ingsmenn aðildar háðu kosningabar-
áttuna fyrir þjóðaratkvæðagreiðsl-
una árið 1994 einkum með efnahags-
legum rökum, sem voru ekki sízt
áhrifarík vegna efnahagskreppunn-
ar, sem þá ríkti í landinu. Þáverandi
ríkisstjórn hét því að verð matvæla
myndi lækka um 12-14%, hægja
myndi á verðbólgu og að fjárfesting-
ar í landinu myndu aukast.
Loforðin gengu eftir
Pirkko Lammi, hagfræðingur
Samtaka iðn- og atvinnurekenda í
Finnlandi, segir að loforðin hafi að
mestu leyti gengið eftir. Lækkun
matvælaverðs hafi að vísu ekki orðið
nema 10-12%, en það sé nægilega
mikið til þess að almenningi finnist
að staðið hafí verið við það, sem lof-
að var. Hún segir að síðastliðið haust
hafi jafnframt komið fram í könnun
meðal fyrirtækja að fjárfesting í iðn-
aði hafi aukizt um 42% árið eftir að
ESB-aðild var samþykkt í þjóðarat-
kvæðagreiðslu. „Jafnt allur almenn-
ingur sem fyrirtækin í landinu hafa
verið ánægð með ESB-aðildina. Ekki
kannski hamingjusöm, en ánægð,“
segir Lammi. Peter J. Boldt, hag-
fræðingur Finnska alþýðusambands-
ins, tekur í sama streng og segist
sannfærður um að aðildin að Evrópu-
sambandinu hafi bætt kjör launa-
fólks.
Öryggismál voru ekki rædd mikið
í kosningabaráttunni 1994, enda
hafði Finnland ekki þá, frekar en nú,
áform um að gerast aðili að vestrænu
varnarsamstarfi. Engu að síður kem-
ur flestum saman um að helzta orsök
þess að Finnar greiddu aðild atkvæði
sitt, hafi verið sú öryggistilfinning,
sem fylgir aðild að Evrópusamband-
inu. Þetta hefur síðan komið skýrar
fram eftir að aðild varð að veruleika.
Finnar telja að Rússland geti nú
ekki lengur komið fram við Finnland
sem lítið, einangrað ríki. Landamæri
Finnlands og Rússlands eru um leið
landamæri Evrópusambandsins og
ef Rússar abbast upp á Finna, eru
þeir um leið að troða hinum öflugu
NATO-ríkjum vestar í álfunni um
tær.
Sterkari sjálfsímynd vestræns
lýðræðisríkis
í Austurríki, Svíþjóð og Noregi
héldu andstæðingar ESB-aðildar því
gjarnan fram að með ESB-aðild
myndu þjóðirnar glata fullveldi sínu,
HVAÐA augum líta finnsk stjórn-
völd Norðurlandasamstarfið, nú
þegar Finnar beina kröftum sínum
að því að tryggja stöðu sína í Evr-
ópu? Sljórnmálamenn lýsa þvi auð-
vitað yfir að viljinn til þátttöku í
norrænu samstarfi sé áfram
óbreyttur. Menn viðurkenna hins
vegar að tíma og mannskap skorti
til að sinna hvoru tveggjajafnvel.
„Þróunin er í tvær áttir,“ segir
Peter Stenlund, yfirmaður
Norðurlandaskrifstofu finnska ut-
anríkisráðuneytisins. „Annars veg-
ar má segja að tímaskortur sé
vandamál. Sömu lykilpprsónur
þurfa að sinna Evrópu- og Norður-
landasamstarfinu og fundahöld í
ESB taka mikinn tíma. Þetta leiðir
til þess að minni tími er til að koma
saman í hópi Norðurlandanna.
FINNLAND telur sjálfsímynd sína sem vestræns lýðræðisríkis hafa styrkzt við inngönguna í Evrópusambandið.
Fyrirmyndar-
Evrópuríkið
Finnland
Finnland er staðráðið í að vera fyrírmyndarríki innan Evrópusambands-
ins, ekki sízt til þess að styrkja öryggi landsins og auka áhrif sín á
finnsk hagsmunamál. Olafur Þ. Stephensen heimsótti Finnland í
síðustu viku og fjallar hér um afstöðu Finna til ESB.
DAGBJÖRT með Kóraninn og Rúna systir hennar í Tyrklandi haustið 1992.
Utandagskrárumræða um forræðismál Sophiu Hansen
Sendiherra ræði við
æðstu embættismenn
Þingmenn lýstu yfir vilja til að styðja Sophiu
Hansen í baráttu hennar fyrir forræði dætra
sinna í utandagskrárumræðu á Alþingi í gær.
Utanríkisráðherra sagði að ákveðið hefði verið
að senda sendiherra íslendinga í Tyrklandi til
Ankara vegna málsins.
sjálfsvitund og sérkennum. Jyrki
Iivoinen, einn fremsti fræðimaður
Finnlands á sviði alþjóðastjórnmála
og ráðgjafi í varnarmálaráðuneytinu,
segir að þessum röksemdum hafí lítt
verið haldið á lofti í Finnlandi. Með
ESB-aðild hafi sjálfsímynd finnsku
þjóðarinnar þvert á móti orðið sterk-
ari, í þeim skilningi að blæju hlutleys-
isins, sem nauðsynlegt var á tímum
kalda stríðsins, hafi nú verið svipt
af mynd Finnlands sem vestræns
lýðræðisríkis. „Undir niðri höfum við
alltaf litið á Finnland sem vestrænt
lýðræðisríki, en af ýmsum ástæðum
lögðum við ekki mikla áherzlu á það
í kalda stríðinu," segir Iivoinen. „Nú
er það skjalfest, sem alltaf var þó
raunin."
Það, hversu finnsk stjórnvöld hafa
gengið hreint til verks í samstarfinu
við önnur aðildarríki Evrópusam-
bandsins, hefur aflað Finnum mikilla
vinsælda í Brussel. Þeir þykja hafa
minni efasemdir en Danir og Svíar
um áframhaldandi samrunaþróun
innan sambandsins og hafa lítt
Hins vegar er ekki ástæða til að
halda norræna fundi fundanna
vegna ef hægt er að ná sama ár-
angri hvað innihaldið varðar, til
dæmis á vettvangi Sameinuðu
þjóðanna, með samstarfi við ESB,
sem er stærri hópur. Hvorki Sví-
þjóð né Finnland hafa þó útilokað
að Norðurlöndin liafi sameiginlegt
frumkvæði þegar þess er þörf eða
þegar Evrópusambandið hefur
óskýra afstöðu."
þvælzt fyrir ákvarðanatöku. Við-
mælendur Morgunblaðsins segja
tvær ástæður fyrir þessum mun á
Finnlandi og hinum Norðurlöndun-
um. Önnur er einfaldlega menning-
armunur. Finnar líta hvorki jafnstórt
á sig og t.d. Svíar né eru þeir haldn-
ir sömu þörf fyrir að ræða málin
nánast til eilífðarnóns.
Kreddulaus þjóð
„Finnar eru ákaflega kreddulaust
fólk,“ segirPirkko Lammi. „Stundum
kvarta menn yfir að það séu of litlar
umræður í þessu landi. En staðreynd-
in er að ef við ákveðum eitthvað, þá
framkvæmum við það. Umræður eru
ekki okkar sterka hlið.“
„Svíar eru auðvitað haldnir stór-
veldisduld, sem Finnar þjást ekki
af,“ segir Risto Penttilá, þingmaður
og formaður nýs frjálslynds flokks,
Ungfinnanna. „Svíum finnst afar
erfitt að kyngja nokkru, sem þeir
hafa ekki stungið upp á sjálfir. Lyk-
illinn að ESB-aðild Svíþjóðar átti að
verða sá að Svíar myndu „svívæða"
Stenlund segir að norrænu ESB-
ríkin geti fengið Evrópusambandið
til að fallast á norræn sjónarmið,
sem gefi þeim aukið vægi innan
Sameinuðu þjóðanna. Hann viður-
kennir hins vegar að það sé vanda-
mál fyrir ísland og Noreg, sem
standa utan ESB, að hafa ekki
fengið að taka með formlegum
hætti þátt í málflutningi Evrópu-
sambandsins, jafnvel þótt innihald-
ið sé þeim sem norrænum rikjum
Evrópu. í allri vináttu við Svía, tel
ég að þetta sé þeirra vandamál.
Finnar hafa hins vegar alltaf þurft
að laga sig að aðstæðum og halda
áfram að gera það.“
Fylgja straumnum til að styrkja
öryggistenginguna
Penttilá bendir á hina útskýring-
una á raunsæisstefnu Finnlands,
sem er sú að Finnar vilja þróa áfram
öryggistengingu við Evrópusam-
bandið, sem byggist fremur á hug-
lægum og pólitjskum þáttum en á
því að ganga beinlínis í varnar-
bandalag við önnur Evrópuríki.
Finnar vilja þannig rótfesta sig í
samfélagi Evrópuríkja með því að
verða fyrirmyndar-Evrópuríkið.
„Finnar ætla að fylgja straumnum.
Þeir munu ekki verða róttækir fram-
úrstefnumenn, en þeir munu heldur
ekki dragast aftur úr,“ segir Pentt-
ilá. „Þegar síðan mál koma upp, sem
hafa mikla þýðingu fyrir finnska
þjóðarhagsmuni, mun Finnland geta
sagt: Við höfum verið til fyrirmynd-
þóknanlegt. „Út frá sjónarmiði
ESB þykja þau ríki, sem sótt hafa
um aðild að Evrópusambandinu,
áhugaverðust um þessar mundir.
Austur-Evrópuríkin hafa mikinn
áhuga á að fá að tilheyra sama
hópi. Evrópusambandið telur ekki
mikilla breytinga að vænta í
EFTA-ríkjunum. Noregur og ís-
land eru ekki mjög spennandi út
frá sjónarmiði ESB. Stóra verkefn-
ið er að auka stöðugleika og frið
ar í Evrópusamstarfinu. Við höfum
staðið við okkar. Þetta mál er svo
mikilvægt fyrir okkur, að þið verðið
að hlusta á okkur.“
Ofuráherzlu Paavos Lipponens
forsætisráðherra á að Finnland verði
á meðal stofnríkja Efnahags- og
myntbandalags Evrópu (EMU) ber
að skoða í þessu ljósi. Ef einhver
hætta er á að Evrópa skiptist í harð-
an kjarna EMU-ríkja og jaðarsvæði
þeirra, sem ekki eru í myntbandalag-
inu, er Lipponen staðráðinn í að halda
Finnlandi í kjarnanum.
Pirkko Lammi segir að í ákefð
sinni að uppfylla skilyrði Maastricht-
sáttmálans fyrir þátttöku í EMU
minni forsætisráðherrann og aðrir
forystumenn ríkisstjórnarinnar nán-
ast á skátahreyfingu. Hún segir hins
vegar að Finnland eigi ágæta mögu-
leika á að uppfylla skilyrðin í tæka
tíð. Verðbólga sé lág, vextir álíka og
í Þýzkalandi, skuldir hins opinbera
rétt í kringum 60% af landsfram-
leiðslu og fjárlagahallinn um 5%. Það
er auðvitað síðastnefnda talan, sem
verður erfiðust viðfangs, því að sam-
kvæmt Maastricht má fjáriagahalli
ekki vera meiri en 3% af landsfram-
leiðslu. Hinn óvinsæli niðurskurður á
atvinnuleysisbótum, sem nærri var
búinn að sprengja stjórn Lipponens
í síðustu viku, er þáttur í viðleitni
ríkisstjórnarinnar til að lækka fjár-
■lagahallann. Slíkur niðurskurður
hefði auðvitað verið nauðsynlegur
hvort sem var en EMU-áformin eru
enn frekari hvati til að lækka ríkisút-
gjöldin.
Áhrif á atvinnuleysið valda
vonbrigðum
Þegar spurt er hvort það hljóti nú
ekki að vera einhvetjar neikvæðar
hliðar á aðild Finnlands að Evrópu-
sambandinu, þrátt fyrir alla ánægj-
una, fæst undantekningarlítið sama
svar: Menn hafa orðið fyrir vonbrigð-
um með að atvinnuleysið skyldi ekki
minnka meira en raun varð á. At-
vinnuleysi í landinu er enn á milli
16 og 17%. Það er umtalsvert hærra
en meðaltalið í Evrópusambandsríkj-
unum, sem er 11%. Það er því engin
furða að Jacques Santer, forseti
framkvæmdastjórnar Evrópusam-
bandsins, hafi hlotið eindreginn
stuðning finnskra ráðamanna er
hann kom i opinbera heimsókn til
Helsinki í síðustu viku til að kynna
hugmyndir sínar um „traustssátt-
mála“ aðildarríkja ESB, vinnuveit-
enda og verkalýðsfélaga, sem stefnt
er gegn atvinnuleysinu.
Peter Boldt segist hafa trú á að
hægt sé að nota ESB-aðildina til að
beijast gegn atvinnuleysi. Þótt póli-
tískar yfirlýsingar um vilja til að
leysa vandann nægi ekki, séu þær
mikilvæg byijun og veiti auk þess
stjórnvöldum í hvetju ríki fyrir sig
hvatningu og aðhald. Þá sé hægt að
samræma efnahags-, mennta- og rík-
isútgjaldastefnu í þágu atvinnulífs-
ins. Risto Penttila segist hins vegar
hafa áhyggjur af þeirri stefnu, sem
Evrópusamhandið hafi tekið hvað
varðar miðstýringu og gamaldags
velferðarstefnu. í Bandaríkjunum sé
mönnum að takast að auka atvinnu,
en hinar íhaldssömu félagsmála-
lausnir Evrópuríkjanna virki ekki.
Þetta verði Evrópuríkin að við-
urkenna. „Ef straumurinn innan
Evrópusainbandsins rennur í vitlausa
átt, er auðvitað vandkvæðum bundið
að fylgja straumnum að þessu leyti,“
segir Penttilá.
í Evrópu og þrátt fyrir skærur í
fiskveiðimálum eru ísland og Nor-
egur ekki vandamál fyrir stöðug-
leikann í Evrópu.“
Norðurlandasamstarfið var um
áratugaskeið tenging Finnlands
við samfélag lýðræðisríkjanna.
Telur Stenlund að Evrópusam-
bandið hafi nú tekið við því hlut-
verki? „Innganga Finnlands í
Norðurlandaráð á sjötta áratugn-
um var gífurlega mikilvægt skref
í þeirri stöðu, sem Finnland var
þá í. Hún styrkti stöðu Finnlands
á alþjóðavettvangi mjög mikið. Nú
eru kringumstæðurnar aðrar,
samrunaþróunin hefur haldið
áfram og svarið við viðfangsefnum
dagsins var að efla enn frekar al-
þjóðlega stöðu Finnlands með inn-
göngu í Evrópusambandið."
TANRÍKISRÁÐHERRA
hefur ákveðið að fela Ólafi
Egilssyni, sendiherra ís-
lendinga í Tyrkland, að
gera æðstu embættismönnum í Ank-
ara í Tyrklandi grein fyrir því hve
íslendingar líti þróun forræðismáls
Sophiu Hansen í Tyrklandi alvarleg-
um augum. Stefnt er að því að Ólafur
haldi utan 11. maí næstkomandi.
Upplýsingarnar komu fram í utandag-
skrárumræðu að frumkvæði Margrét-
ar Frímannsdóttur alþingismanns á
Alþingi í gær.
Margrét sagði að dætur Sophiu
hefðu, 8 og 9 ára, farið með föður
sínum í leyfi til Tyrklands 15. júní
árið 1990. Að leyfinu loknu hefði fað-
ir telpnanna hins vegar tilkynnt Sop-
hiu að stúlkurnar kæmu ekki til henn-
ar aftur. Frá þeim tíma hefði Sophia
staðið í þrotlausri baráttu fyrir því
að fá dætur sínar heim í samræmi
við úrskurð íslenskra dómstóla um
forræði hennar frá 10. apríl 1992.
Sophia hefði síðast hitt dætur sínar
16. maí 1992. Á þeim fundi hefði
komið fram að telpurnar sættu harð-
ræði og hótunum á heimili föður síns.
„Tyrkneskir dómstólar hafa vissu-
lega úrskurðað að Sophia skuli hafa
umgengnisrétt við dætur sínar á með-
an réttað er í málinu enda verður það
að teljast til lágmarks mannréttinda.
Engu að síður hafa tyrknesk yfirvöld
látið það viðgangast að þessi réttur
móðurinnar hefur verið brotinn 63
sinnum síðan 1992,“ sagði Margrét
og tók fram að forræðismálinu hefði
verið vísað frá undirrétti til hæstarétt-
ar og frá hæstarétti til undirréttar
fram og til baka í öll þessi ár. „í fög-
ur ár af sex, sem liðin eru frá því
stúlkurnar voru numdar brott, hefur
þessum tveimur ungu íslensku ríkis-
borgurum verið meinað að sjá móður
sína eða hafa samskipti við hana.“
Vakin athygli á grófum
mannréttindabrotum
Margrét tók fram að forræðismálið
væri fordæmisgefandi og því biðu
margir niðurstöður þess. Hún sagði
að Hasíp Kaplan, lögfræðingur Sop-
hiu, væri harðákveðinn í að fara með
málið fyrir Mannréttindadómstólinn
tapaðist það í Tyrklandi. „Lögfræð-
ingurinn telur að aðeins viðræður
milli æðstu manna íslands og Tyrk-
lands geti fært þetta mál til betri
vegar. Hann telur að nauðsynlegt sé
að íslensk stjórnvöld sendi tyrknesk-
um yfirvöldum harðorð mótmæli
vegna málsmeðferðarinnar og bendi á
þau grófu mannréttindabrot sem
framin hafa verið gagnvart Sophiu
og dætrum hennar. Sérstaklega hvað
varðar umgengnisréttinn. Að málið
snúist um staðfestingu á íslenskum
úrskurðum. Að bent sé á að þetta
mál geti spillt verulega fyrir sam-
starfi ríkjanna,“ sagði hún.
Margrét beindi þremur spurningum
til utanríkisráðherra. Hvort ríkis-
stjórnin myndi beita sér þannig í
málinu að það yrði ekki látið viðgang-
ast að tyrkneskt réttarkerfi og tyrk-
nesk yfirvöld hundsuðu íslenska úr-
skurði í máli þar sem málsaðilar væru
allir íslenskir ríkisborgarar. Hvort
stjórnvöld myndu senda frá sér form-
leg mótmæli þar sem tekið væri á ít-
rekuðum grófum brotum á mannrétt-
indum dætra Sophiu Hansen og þess
væri krafist að forræði hennar yfir
dætrunum yrði staðfest og að lokum
hvað íslensk stjórnvöld ætluðu að gera
til að aðstoða Sophiu Hansen nú á
lokastigi málaferlanna í Tyrklandi.
Ráðuneyti sýnt frumkvæði
Halldór Ásgrímsson utanríkisráð-
herra sagði að íslensk stjórnvöld hefðu
stutt aðgerðir Sophiu til að tryggja
henni umgengnis- og forræðisrétt yfir
dætrum sínum með margvíslegum
hætti frá upphafi. „Málið hefur verið
tekið upp við forseta Tyrklands, tyrk-
neska ráðherra og ráðuneyti, ýmist
munnlega eða skriflega. Tyrknesk
stjórnvöld hafa lagt höfuðáherslu á
að þar sem um sé að ræða mál sem
dómstólar hafi til umfjöllunar geti þau
ekki gripið inn í meðferð þess,“ sagði
Halldór og tók fram að sú afstaða
væri í samræmi við eðlilegan aðskiln-
að framkvæmdavaids og dómsvalds.
Hefði því ekki væri hægt um vik að
hnekkja þessari afstöðu meðan málið
hefði þokast áfram í tyrkneska dóms-
kerfinu.
Hann sagði að eftir úrskurð hæsta-
réttar Tyrklands 28. nóvember sl.,
sem þótt hefði að ýmsu ieyti hagstæð-
ur, m.a. af því að hann hefði lýst
ógilda frávísun málsins frá undirrétti
er hefði átt sér stað 29. apríl 1995
og hefði lagt fyrir undirréttinn að
kveða upp efnislegan dóm í málinu,
hefði utanríkisráðuneytið verið með í
ráðum og átt frumkvæðið að fram-
lagningu nýrra gagna, sem hinn tyrk-
neski lögfræðingur hefði talið styrkja
stöðu Sophiu Hansen.
„Samhliða þessu hefur verið unnið
áfram að lögfræðilegri könnun máls-
ins með tilliti til alþjóðasamninga og
alveg sérstaklega að því er snertir
ákvæði Mannréttindasáttmála Evr-
ópu. í ljósi þess hve málið, þrátt fyrir
hve viðkvæmt það er í eðli sínu, hefur
tekið langan tíma fyrir tyrkneskum
dómstólum kemur hér sérstaklega til
álita 6. grein Mannréttindasáttmál-
ans. Samkvæmt henni á einstaklingur
kröfu á réttlátri málsmeðferð innan
hæfilegs tíma. Ekki er hægt að halda
því fram að þetta ákvæði hafi verið
virt meðan málið heldur áfram að
hrekjast milli tyrkneskra dómstóla.
Einnig á hér við 8. grein Mannrétt-
indasáttmálans sem kveður á um frið-
helgi einkalífs og fjölskyldu en undir
þá grein fellur einnig réttur foreldra
og barna til samneytis hvert við ann-
að. Synjun forræðis og umgengnis-
réttar Sophiu við dætur sínar nú í 4
ár samræmist ekki ákvæðum þessarar
greinar," sagði Halldór og sagðist
ætla að beita sér fyrir því að þeim
möguleika að taka málið upp sam-
kvæmt Mannréttindasáttmála Evrópu
yrði haldið vakandi eftir því sem réð- «
ist í málinu fyrir tyrkneskum dómstól-
um.
Áfram fjárhagslegur
stuðningur
Halldór sagði að eftir niðurstöðu
undirréttar um að dætur Sophiu
skyldu koma fyrir réttinni hefði hann
tekið ákvörðun um að senda sendi-
herra íslendinga í Tyrklandi til Ank-
ara til þess að gera æðstu embættis-
mönnum þar grein fyrir því hve alvar-
legum augum íslendingar litu þróun
mála. Að höfðu samráði við sam-
starfsmenn Sophiu hefði verið ákveðið
að ferðin yrði farin 11. maí næstkom-
andi. „í ljósi árangurs af ferðinni
munu síðar verða teknar ákvarðanir
um frekari skref en þar er ekkert
útilokað af því sem ráðlegt þykir þeim
sem kunnugastir eru aðstæðum,"
sagði Halldór og tók sérstaklega fram
að mótmæli yrðu borin fram í ferð
sendiherrans. Hann sagði að ferðin
væri ein leið til að styðja málstað
Sophiu og haldið yrði áfram að styðja
hana Ijarhagslega eins og áður. „En
ég geri mér ljóst að það er ekki nægi-
legt og hún þarf á frekari aðstoð þjóð-
arinnar að halda.“
Hjá Geir H. Haarde kom m.a. fram
að ef forræðismálið færi fyrir Mann-
réttindadómstólinn í Strassborg væri
eðlilegt að íslendingar kæmu þar að
málinu og legðu lögfræðilegt lið. Hann
sagði ennfremur eðlilegt að reynt yrði
að kynna fyrir dætrum Sophiu hvern-
ig búið væri að jafnöldrum þeirra á
Islandi og í Vestur-Evrópu áður en
þær kæmu fyrir réttinn í júní. Krist-
ján Pálsson sagðist hafa sent Tansu
Ciller, þáverandi forsætisráðherra,
bréf vegna málsins í fyrrasumar. Þrátt
fyrir að bréfið hefði tvívegis verið ít-
rekað hefði ekki borist svar. Jóhanna
Sigurðardóttir óskaði eftir því að ut-
anríkisnefnd fylgdist með málinu og
skoðað yrði að Alþingi ályktaði um
málið. Undir það tók Margrét Frí-
mannsdóttir og hún spurði hvort
ástæða væri til að samþykkja heimild
til ríkisstjórnarinnar um fjárhagsað-
stoð vegna málsins fyrir þinglok.
Halldór Ásgrímsson taldi rétt að fara
yfir málið í utanríkisnefnd eða alls-
herjarnefnd.
Áðrir málshefjendur voru Rannveig
Guðmundsdóttir, Kristín Ástgeirs-
dóttir og Einar K. Guðfinnsson.
Minni tími gefst til þátttöku í
N orðurlandasamstarfinu
i