Morgunblaðið - 23.05.1996, Síða 42
42 FIMMTUDAGUR 23. MAÍ 1996
MINNINGAR
MORGUNBLAÐIÐ
*
ÞORARINN ÞORARINSSON
+ Þórarinn Þór-
arinsson fædd-
ist í Ólafsvík 19.
september 1914.
Hann lézt á Borg-
arspítalanum 13.
mai sl. Foreldrar
hans voru Kristjana
Magnúsdóttir, d.
1968, og Þórarinn
Þórðarson, d. 1914,
sjómaður í Ólafs-
vík. Þórarinn ólst
upp til 17 aldurs í
Kötluholti í Fróðár-
hreppi með móður
sinni og stjúpföður,
Bjarna Sigurðssyni bónda.
Þórarinn kvæntist árið 1943
Ragnheiði Þormar, f. í Geita-
gerði í Fljótsdal 1920. Foreldr-
ar hennar voru Helga Þorvalds-
dóttir, d. 1979, og Vigfús Þorm-
ar, d. 1974, hreppsljóri í Geita-
gerði. Börn þeirra Þórarins og
Ragnheiðar: 1) Helga þýðandi,
BA í sagnfærði, f. 1943, gift
Sigurði Steinþórssyni prófess-
or; þeirra börn eru Steinþór,
f. 1966, lífefnafræðingur, og
Ragnheiður, f. 1967, efnafræð-
ingur. Barnabörn eru þijú. 2)
Þórarinn, innkaupastjóri hjá
Olíufélaginu hf., f. 1949. Fyrri
kona: Hrafnhildur Baldursdótt-
ir hjúkrunarfræðingur. Þau
skildu. Börn þeirra eru Þórar-
inn Baldur, f. 1971, háskóla-
nemi, Arney, f. 1975, nýstúdent
og Egill, f. 1977,
nemi; barnabörn eru
tvö. Sambýliskona
Þórarins er Guðríður
Katrín Pétursdóttir
kennari. Sonur henn-
ar af fyrra hjóna-
bandi er Grétar Sig-
urðsson, f. 1977. 3)
Hrefna þroskaþjálfi,
f. 1953, maki Tómas
Þorkelsson rafeinda-
virki. Sonur þeirra
er Einar Adam, f.
1990, en sonur Tóm-
asar af fyrra hjóna-
bandi Freyr, f. 1983.
Þórarinn lauk prófi frá Sam-
vinnuskólanum 1933, var blaða-
maður á Nýja dagblaðinu og síð-
an ritstjóri 1933-1938, og rit-
sjóri Tímans 1938-1984. Hann
var handhafi blaðamannaskír-
teinis nr. 1. Þórarinn tók virkan
þátt í störfum Framsóknar-
flokksins og sat í miðsljórn
flokksins í áratugi, var fyrsti
formaður Sambands ungra fram-
sóknarmanna, SUF, 1938-1944,
þingmaður Reykjavikinga 1959-
1978 og formaður þingflokks
framsóknarmanna 1971-1978.
Hann starfaði mikið að utanríkis-
málum fyrir Framsóknarflokk-
inn, sat í utanríkismálanefnd Al-
þingis 1959-1978, þar af sem
formaður 1971-1978. í undir-
búningsnefnd hafréttarráðstefn-
unnar 1971-1973 og fulltrúi á
hafréttarráðstefnunni 1973-
1982. Sat níu Allsherjarþing SÞ
sem fulltrúi Islands á árunum
1954-1973. Þórarinn átti sæti
í fjölmörgum nefndum og ráð-
um, þ.á m. í stjóm fiskimála-
sjóðs 1947-1953, í útvarpsráði
1953-1971 og sem formaður
þess 1975-1978, í kosninga-
laganefnd, nefnd um endur-
skoðun á þingsköpum Alþingis,
nefnd til að endurskoða tekju-
öflunarkefi ríkisins, og sljórn-
arskrárnefnd.
Auk ógrynnis blaðagreina
skrifaði Þórarinn sögu Fram-
sóknarflokksins í þremur bind-
um, undir heitinu Sókn og sigr-
ar (1966, 1986 og 1987). Árið
1992 kom út eftir hann greina-
safnið Svo varstu búinn til bar-
daga. Þá skrifaði Þórarinn
ævisögu allmargra merkra
manna, t.d. Skafta Stefánsson-
ar (Blaðamannabókin 1946,
endurpr. í ofangreindu greina-
safni), Jónasar Jónssonar frá
Hriflu (Andvari 1970), og í
safnritið Þeir settu svip á öld-
ina. Þeirra Hallgríms Kristins-
sonar forstjóra (1987), Egils
Thorarensen kaupfélagsstjóra
(1988), Magnúsar Kristjánsson-
ar ráðherra, (1988) og Þor-
steins Jónssonar kaupfélags-
stjóra (1989).
Útför Þórarins fer fram frá
Dómkirkjunni í dag og hefst
athöfnin klukkan 15.
Þórarinn Þórarinsson, fyrrv.
alþm. og ritstjóri, er til grafar bor-
inn í dag. Er þá lokið langri manns-
ævi, því að hann var á 82. aldurs-
ári er hann lést. Er þess þá ekki
síður að minnast, að hann átti
manna lengsta starfsævi sem blaða-
maður og ritstjóri eða meira en
hálfa öld samfleytt. Þórarinn Þórar-
insson var fæddur í Ólafsvík 19.
sept. 1914. Móðir hans, Kristjana
Magnúsdóttir, var ættuð af Suður-
nesjum, en faðir hans, Þórarinn
Þórðarson, var Ólafsvíkingur, sjó-
maður að atvinnu. Foreldrar Þórar-
ins voru ungt fólk að koma undir
sig fótunum í því litla sjávarplássi
sem Ólafsvík var á þeim árum.
Þórarinn Þórðarson var innan við
þrítugt um þessar mundir, en þá
þegar formaður á fiskibáti. En hon-
um var ekki ætlaður langur aldur,
því að hann drukknaði í róðri á
. vertíðinni 1914. Kona hans var þá
með barni, sem ekki fæddist fyrr
en nokkrum mánuðum eftir drukkn-
un eiginmannsins. Þórarinn Þórar-
insson hafði því misst föður sinn
áður en hann fæddist, en fylgdi
ætíð móður sinni, fyrstu bernskuár-
in í Ólafsvík, en síðar í Kötluholti
í Fróðárhreppi. Giftist Kristjana
Bjarna Sigurðssyni, bónda þar, og
ólst Þórarinn þar upp og átti heim-
ili, uns hann hleypti heimdraganum
og settist að fullu að í Reykjavík á
nítjánda ári. Þar stóð heimili hans
æ síðan.
Þórarinn Þórarinsson sýndi þegar
á barnsaldri að hann var greindur
vel og bráðþroska til náms og skiln-
ings og fróðleiksfús að sama skapi.
Hann varð snemma fluglæs, og
þótti lestraráhugi hans óvenjulegur.
Hefur sú saga gengið meðal kunn-
ugra að drengurinn í Kötluholti
hafi gert sér að námsefni allt prent-
mál, sem á vegi hans varð, þ. á m.
ræðupart Alþingistíðinda og e.t.v.
þingskjalahlutann líka. Hins vegar
naut Þórarinn stutts formlegs
skólanáms. Hann var í barnaskóla
Ólafsvíkur um skeið og naut þar
kennslu skólastjórans, Sigurvins
Einarssonar (síðar alþingismanns),
og sr. Magnúsar Guðmunþssonar,
hins merka sóknarprests Ólafsvík-
inga. En augljóst er að Þórarinn
var dijúgur við heimanám, því að
hann lauk fullnaðarprófi barna-
fræðslunnar löngu á undan jafn-
öldrum sínum.
Sigurvin hafði miklar mætur á
þessum unga nemanda sínum. Því
til vitnis er afmæliskvæði, er Sigur-
vin sendi Þórarni fimmtugum, en
þá voru þeir samþingsmenn, og
segir svo í upphafi kvæðisins:
Ungan dreng ég þekkti þig.
Þú varst fáum líkur.
Alltaf síðan undrar mig,
hve andi þinn var ríkur.
Við aðrar þjóðfélagsaðstæður
hefði ekki verið áhorfsmál að svo
skarpur námsmaður sem Þórarinn
var barn og unglingur, gengi lang-
skólabraut. Svo varð þó ekki. Hafði
hann þó mikla löngun til háskóla-
náms. Þórarinn sat síðan tvo vetur
í Samvinnuskólanum í Reykjavík,
lauk þar prófi vorið 1933. Var þá
lokið setu hans á skólabekk. Þrátt
fyrir það skorti ekkert á menntun
hans. Honum nýttist samvinnu-
skólanámið vei í þeim störfum sem
hann tók sér fyrir hendur. En drýgst
varð honum til menntunar, að hann
hafði tamið sér sjálfsnám frá barns-
aldri, kunni þá list að verða sér úti
um þekkingu af sjálfsdáðum, en
greind og skilningur var sálargáfa
hans. Hann kunni að vinna úr því
sem hann las. Sjálfsnám af þessu
tagi varð hlutskipti margra fátækra
unglinga hér á landi á ofanverðri
19. öld og fram eftir 20. öldinni.
Reyndar var sjálfsnámsaðferðin
ekki endilega íslenskt fyrirbæri.
Hún var algeng í nágrannalöndum,
Norðurlöndum og Bretlandseyjum.
Greindir og framsæknir unglingar
úr alþýðustétt menntuðu sig á þenn-
an hátt. Átti það við um sveitaung-
linga og ekki síður unga menn í
verkalýðsstétt sem alkunna er um
ýmsa forustumenn þar og fræga
stjórnmálamenn. Bevin, utanríkis-
ráðherra Breta við mikinn orðstír
fyrir hálfri öld, var fátækur munað-
arleysingi og kerrukarl að atvinnu.
Og Stauning, sá svipmikli sósíal-
demókrati og árum saman forsætis-
ráðherra Dana á fyrrihluta aldar-
innar, var vindlagerðarmaður. Ætt
og auður skilaði þessum mönnum
engu, enda ekki fyrir að fara. Þá
skipti mestu að þeir voru miklir af
sjálfum sér.
Þórarinn Þórannsson átti um
margt sammerkt með þessum
mönnum. Hann var sjálfmenntaður
alþýðumaður, að því leyti var hann
allt af sjálfum sér. Ungur hlaut
hann traust samheija í þjóðmálum
og ráðamanna í sinn hóp. Honum
var treyst til ábyrgðarstarfa vegna
þess að hann hafði góða þekkingu
og þann skapgerðarþroska, sem
öllu ræður um farsæld í störfum.
Þórarinn var ráðinn blaðamaður við
Nýja dagblaðið, þá nýstofnað,
haustið 1933, tæpra 19 ára gam-
all. Hann var þá svo þroskaður að
ritfærni og vel að sér um þjóðfélags-
mál að ekki þurfti á að horfa að
fela honum margs konar ritstörf á
blaðinu, enda starfsmenn fáir og
fjölhæfni krafist af þeim, sem þar
unnu.
Nýja dagblaðið kom út í u.þ.b.
fimm ár. Þórarinn var gerður að
ritstjóra þar 1936 (þá 22 ára). Hins
vegar kom í ljós að dagblað í
Reykjavík með yfirbragði fram-
sóknar- og samvinnustefnu var ekki
til langlífís fallið, enda var blaðið
sameinað Tímanum árið 1938. Tók
Þórarinn þá við ritstjórn Tímans
ásamt Gísla Guðmundssyni. Þar
með var hafið starf sem Þórarni
entist í 46 ár. Þórarinn varð fljót-
lega landskunnur sem ritstjóri
Tímans. Blaðið var þá útbreitt viku-
blað, mjög áhrifamikið í landsmál-
um.
Á þessu tímabili og lengi síðan
var ekki farið dult með það að
meginblöð landsins voru tengd
stjórnmálaflokkum og þjóðmála-
hreyfingum. Tíminn var blað Fram-
sóknarflokksins, eins og allir vissu
að Morgunblaðið var máttarstólpi
Sjálfstæðisflokksins og önnur blöð
eftir því. Blöðin báru þessara
tengsla augljós merki í leiðaraskrif-
um og þjóðfélagsumræðu.
Það var því ekkert því til fyrir-
stöðu að ritstjóri Tímans tæki virkan
þátt í stjómmálum og litið væri á
hann sem foringja í framvarðasveit
Framsóknarflokksins. Það var ekki
fyrr en löngu seinna að sú hreinlífis-
stefna varð ofan á í íslenskri blað-
aútgáfu að flokksblöð voru dæmd
óalandi og ófeijandi, óhrein sam-
kvæmt pólitískri kenningu um fijáls
og óháð blöð og sjaldan að því gætt,
hvort sú kenning muni ekki vera
jafn hræsnisfull sem aðrar hreinlífis-
hugmyndir fyrr og síðar.
Sem ritstjóri og leiðarahöfundur
svo áhrifamikils blaðs sem Tíminn
var á þessu tímabili, gat Þórarinn
sér orð sem líklegur maður til frek-
ari afreka á stjórnmálasviði. Enda
vitað að hann var ekki einungis
ágætlega ritfær, heldur var hann
að auki mikill ræðumaður, búinn
þeim hæfíleika að flytja mál sitt
rökvíslega og áreynslulítið á fjöl-
mennum fundum með þeim sann-
færingarkrafti sem fær áheyrendur
til að þekkjast mál ræðumanns. Að
þessu leyti var Þórarinn mjög vel
til forustu fallinn, því að hann var
jafnvígur á list talaðs orðs og ritaðs
máls eins og því verður beitt í
stjórnmálum.
Þórarinn komst því snemma til
verulegra áhrifa í Framsóknar-
flokknum. Skal síst úr því dregið
að þau áhrif tengdust ritstjórastarf-
inu við Tímann. Tíminn var mál-
gagn Framsóknarflokksins, sótti og
varði stjórnmál í samræmi við það.
En það er hins vegar misskilningur
að almennar fréttir og fréttaskýr-
ingar blaðs af þessari gerð þurfi
að vera svo litað efni að á því sé
ekkert mark takandi. Sú ásökun
er oft ranglega fram borin, þótt hún
annars ráði miklu í fræðilegri um-
ræðu um fjölmiðlamál. Skal það
mál ekki frekar rætt hér, þótt
ástæða væri til.
Hvað varðar störf Þórarins að
stjórnmálum og hvernig þau hlóð-
ust á hann hvert af öðru því virk-
ari sem hann varð í Framsóknar-
flokknum, væri hægt að rita langt
mál. Hann var fyrsti formaður Sam-
bands ungra framsóknarmanna og
gegndi því hlutverki með ágætum.
I miðstjórn sat hann meira en hálfa
öld. Hann sat í fjölmörgum milli-
þinganefndum á vegum flokks síns
og gegndi þar ýmsum öðrum trún-
aðarstörfum. Hann átti m.a. sæti í
útvarpsráði um áratugaskeið og var
um tíma formaður þess. Þórarinn
var mikill áhugamaður um utanrík-
ismál, heimsmál í víðari merkingu
þess orðs. Fylgdist hann vei með á
því sviði og ritaði mikið um heims-
málin í Tímann, þá sem athugull
fréttaskýrandi. Þóttu skrif hans um
erlend málefni athyglisverð og voru
mikið lesin. Það leiddi af áhuga
Þórarins á heimsmálum, og jók auk
þess skilning hans á þeim, að hann
sat mörg allsheijarþing Sameinuðu
þjóðanna á árabilinu 1954-1974. Á
þessu tímabili voru hafréttarmál
mjög í brennidepli, m.a. fyrir frum-
kvæði og bein áhrif íslendinga á
alþjóðavettvangi. Er af því mikil
saga og stór þáttur í íslenskri
stjórnmálasögu á fullveldis- og lýð-
veldistíma. Þórarinn hafði mikil af-
skipti af þessum málum frá fyrstu
tíð. Hafði hann yfirgripsmikla þekk-
ingu í hafréttarmálum, átti auðvelt
með að ræða þau frá ýmsum hliðum
og skýra þau fyrir öðrum. Áhrifa
Þórarins um stefnumótun og rök-
stuðning í hafréttarmálum gætti
verulega, að sjálfsögðu innan Fram-
sóknarflokksins, en einnig almennt
á stjórnmálavettvangi, ekki síst eft-
ir að hann varð alþingismaður.
Þórarinn Þórarinsson var kjörinn
þingmaður Reykvíkinga árið 1959.
Mátti kosning hans heita söguleg,
því aðeins einu sinni áður hafði
Framsóknarflokkurinn komið að
manni í Reykjavík í alþingiskosn-
ingum. Rannveig Þorsteinsdóttir,
hæstaréttarlögmaður, var kjörin á
þing 1949 og sat til 1953. Með kjöri
Þórarins hófst minnisstæður vel-
gengnistími Framsóknarflokksins í
Reykjavík og sótti enn meira á þeg-
ar Einar Ágústsson náði kjöri 1963
sem annar maður á lista flokksins.
í hálfan annan áratug sátu þeir
Einar og Þórarinn báðir sem þing-
menn flokksins, kjörnir í Reykjavík.
Nutu þeir mikils álits og voru giftu-
dijúgir.
Þórarinn hafði mikla reynslu þeg-
ar hann kom til starfa á Alþingi.
Hann var vaskur skylmingamaður
í orðasennum og ágætur ræðumað-
ur í hvívetna. Hann var á engan
hátt deilugjarn, ól aldrei á illindum.
í sannleika var Þórarinn laginn
samningamaður og mannasættir,
þegar nokkuð lá við. Honum var
gefið margs konar vit, þ. á m. ein-
stakt sambúðarvit. Hann kunni þá
list að komast af við menn án þess
að láta neitt af sínu, svo að aldrei
sá á honum reiði. Formaður þing-
flokks Framsóknarflokksins var
Þórarinn 1971-1978 og fórst það
afarvel úr hendi. Þar réð lagni hans
miklu, sanngirni og sáttalund, auk
þess sem hann var fyrir málefna-
sakir manna færastur til þess að
veita góða leiðsögn í þingflokknum.
Þegar litið er yfir lífsferil Þórar-
ins Þórarinssonar, verður þar fyrst
fyrir að ekki var mulið undir hann
í bernsku og æsku. En Þórarinn var
mikill af sjálfum sér, gæddur ágæt-
um gáfum og vilja til þess að verða
hugsjónamálum að liði. í dagfari
var hófsemi hins vegar einkenni
hans. Hann barst ekki á og tamdi
sér enga yfirborðslega hætti. Hon-
um var eðlilegt að umgangast alla
menn fordómalaust og ljúfmann-
lega. Þótt svo vildi til, að hann
velktist löngum í hörðum heimi
stjórnmála og lægi þar ekki á liði
sínu, var fræðimannsupplagið afar-
ríkt í honum og dómar hans um
menn og málefni mótaðir af sann-
girni. Þetta verður ljóst af því að
kynna sér greinasafn hans, Svo
varstu búinn til bardaga, er út kom
1992. Þórarinn ritaði sögu Fram-
sóknarflokksins 1916-1976 í þrem-
ur bindum og nefnist Sókn og sigr-
ar, útg. 1966, 1986 og 1987.
Þórarinn var lengst ævinnar
heilsuhraustur og ekki kvellisjúkur.
En að því kom fyrir nokkrum árum
að hann missti heilsu og starfsþrek
án þess að hann léti nokkru sinni
bugast, því að hann fylgdist vel
með öllu til hinstu stundar og lét í
ljós skoðanir sínar á málefnum þeim
sem efst eru á baugi.
Þórarinn Þórarinsson skilur eftir
sig góða minningu. Hann vann sam-
tíð sinni vel og þeim hugsjónum sem
hann aðhylltist. Hann var einnig
frábær samverkamaður sem sam-
heijar hans minnast og eru þakklát-
ir fyrir. Eftirlifandi eiginkonu Þór-
arins, Ragnheiði Þormar frá Geita-
gerði, eru sendar hugheilar samúð-
arkveðjur svo og börnum þeirra og
öðru venslafólki. Ragnheiður stóð
ætíð heil við hlið manns síns og bjó
honum fagurt og friðsælt heimili. í
erfiðum veikindum Þórarins hefur
mikið reynt á Ragnheiði, en vel
hefur hún staðið undir þeim skyld-
um að gera sjúkum manni sínum
lífið sem léttast.
Blessuð sé minning Þórarins Þór-
arinssonar.
Ingvar Gíslason.
Svo spáði spaks manns vör, að
vín veiti stundargleði, hjónaband
munað fárra mánaða, en garðyrkja
heillar ævi hamingju. Þannig var
Þórarinn Þórarinsson gæfumaður í
bráð og lengd, hann var reglumað-
ur, eignaðist konu sem var stjarna
drauma hans, og varð þeirrar gæfu
aðnjótandi að stunda sinn garð, rit-
störf og stjórnmál, alla ævi. Honum
gekk því flest í haginn á langri
ævi, þótt ekki fæddist hann með
silfurskeið í munninum, öðru nær.
Hann var sonur fátækrar sjómanns-
ekkju sem missti mann sinn frá
barni þeirra ófæddu. Og á þeim tím-
um, fyrir 82 árum, áttu slíkar
mæður eða börn þeirra yfirleitt
fárra góðra kosta völ.
Ég var svo lánsamur að kynnast
Kristjönu Magnúsdóttur, aldraðri
móður Þórarins, vestur í Ólafsvík
fyrir mörgum árum. Og þótt dauð-
inn byndi fyrr en varði enda á þann
kunningsskap, duldist mér aldrei
að Kristjana var með allra merk-
ustu konum fyrir góðsemi sína,
gáfur og mannlegt innsæi. Hún
hafði verið flutt hreppaflutningum
frá Vatnsleysuströnd vestur í Hít-
ardal þegar hún var átta ára, þar
sem séra Árni Þórarinsson forðaði
henni frá þeim illu örlögum að vera
boðin upp og sett í fóstur til lægst-
bjóðanda, og kom henni fyrir hjá
góðu fólki. Ung giftist hún svo
Þórarni Þórðarsyni frá Ytra-Bug í
Fróðárhreppi, greindum og bók-
hneigðum sjómanni, sem ljósmynd
sýnir að hafði þann svip er sterkur
var með Þórarni syni hans og mörg-
um afkomendum allt í 4. lið og
nefndur hefur verið Bugssvipur í
fjölskyldunni. Að Þórarni stóðu sem
sagt góðir stofnar alþýðufólks.
Þegar Þórarinn var tæplega 3 ára
gerðist Kristjana ráðskona hjá
ekkjumanni með mörg böm, Bjama
Sigurðssyni bónda í Kötluholti. Þau
giftust og ólst Þórarinn síðan upp í
Kötluholti. Hann var langyngstur
þar á bæ og naut mikils ástríkis
heimamanna. Þótti hann bráðþroska
og lesgefinn en æði stríðinn, sumir
kölluðu hann óþekka strákinn í
Holti. Það sagði okkur gömul ljós-
móðir þaðan úr hreppnum til marks