Morgunblaðið - 06.11.1996, Blaðsíða 6
6 MIÐVIKUDAGUR 6. NÓVEMBER 1996
MORGUNBLAÐIÐ
SKEIÐARÁRHLAUP
C rœnalón
Hlaupvatniö rennur
um 50 kílómetra undir
Skeiðarárjökli áður en
það kemur fram
undan jökuljaðrinum
Stcékkab svæbí
Hlaupið kom fyrst fram austast, í
farveg Skeiðarár, en breiddi síðan
úr sé vestur á bóginn. Um miðjan
dag í gær kom vatn ails staður
fram undan jökuljaðrinum
"Núpsstaða
skögar
skriba
Rafmagnslínan yfir sandinn er farin
í sundur á a.m.k. tveim stöðum.
Ljósaieiðari Pósts & síma sem liggur
í vegarstæðinu er einnig í sundur
■
Vísindamenn huga að framhaldinu
Gos í Gríms-
vötnum í kjöl-
far hlaupsins?
HUGSANLEGT er að gos hefjist
undir Grímsvötnum eftir að þrýst-
ingurinn á svæðinu minnkar. Að
sögn Bryndísar Brandsdóttur jarð-
eðlisfræðings er vitað að kvikuhólf
er undir vötnunum, og við sambæri-
legar aðstæður annars staðar hefur
slíkur þrýstingsléttir valdið gosi.
„Frá árinu 1987 höfum við orðið
vör við óróa í lok hlaupa úr Skaftár-
kötlum, sem eru vestan við Gríms-
vötn. Svo virðist sem við þrýstings-
létting skjótist út gangur úr kviku-
hólfi sem er á þessum stað. Ekki
er útilokað að sama gerist eftir
hlaup úr Grímsvötnum. Enginn órói
mældist eftir síðasta Skeiðarár-
hlaup, en vitað er að gos fylgdi í
kjölfar Grímsvatnahlaupsins 1934.“
Sigurður Þórarinsson, jarðfræð-
ingur, leiddi getum að því í bók
sinni „Vötnin stríð“, sem kom út
1974, að „það væri frekar að
Grímsvatnahlaupin og þrýstings-
léttingur samfara þeim sem kæmu
gosunum í gang en að gosin yllu
hlaupunum“.
Gos ekki alltaf samfara
hlaupum
Tilgátu sína byggði Sigurður á
því, samkvæmt heimildum, að gos-
in væru ekki alltaf samfara hlaup-
unum en þegar þau fylgdust að
yrðu menn gosanna yfirleitt ekki
varir fyrr en hlaupin væru að nálg-
ast hámark, og þrýstingurinn í
Grímsvötnum því orðinn minni.
Skip undan landi
urðu einskis vör
RANNSÓKNASKPIÐ Bjarni Sæ-
mundsson er nú á leið að Skeiðarár-
ósum. 15 skip og bátar voru á veið-
um eða siglingu á svæðinu frá Ör-
æfagrunni að Kötiugrunni þegar
hlaupið braust fram. Flest voru all-
djúpt undan landi eða austan við
ósinn og urðu einskis vör.
Hafrannsóknastofnun varaði
skip við að draga botnlæg veiðar-
færi í grennd við Skeiðarárós vegna
hættu á flóðbylgju en eftir því sem
næst varð komist var ekkert skip
þar við veiðar.
Bjarni Sæmundsson var í gær
staddur norður af Langanesi þegar
Morgunblaðið ræddi við Guðmund
Bjarnason stýrimann. Áætlað er að
skipið komi á staðinn í dag en um
borð eru sérfræðingar og búnaður
til að annast rannsóknir á áhrifum
hlaupvatnsins á lífríki hafsins.
Skeiðarársandur mestallur undir vatni í einu stærsta jökulhlaupi á öldinni
GÍFURLEGT tjón varð á samgöngu-
mannvirkjum á Skeiðarársandi í gær
þegar hlaup kpm úr Grímsvötnum.
Hlaupið óx harðar og stefnir í að
verða stærra en svartsýnustu spár
gerðu ráð fyrir. Vatnamælingamenn
töldu um miðjan dag í gær að rennsl-
ið í hlaupinu væri a.m.k. 30.000 rúm-
metrar á sekúndu og það væri að
öllum líkindum orðið jafnstórt síðasta
stórhlaupi á Skeiðarársandi árið
1938. Rennslið var enn að aukast í
gærkvöldi en talið var að það næði
hámarki í nótt.
Vatnamælingamenn fengu viðvör-
un frá sérfræðingum á Raunvísinda-
stofnun Háskólans í fyrrakvöld sem
urðu varir við óróa á skjálftamæli
við Grímsvötn um kl. 22.30. Vatna-
mælingamenn fóru niður á sand um
nóttina en urðu ekki varir við neitt
óvenjulegt. Um kl. 7 í gærmorgun
fóru þeir aftur að skoða árnar. Arni
Snorrason, forstöðumaður vatna-
mælingasviðs Orkustofnunar, sagði
að þá hefði mátt greina örlitla breyt-
ingu á Skeiðará. Vatnað hefði upp á
nýjustu ísskarir.
Vatnamælingamenn óku vestur
eftir Skeiðarársandi og skoðuðu
rennsli í Gígjukvísl, en sáu enga
breytingu þar. „Þegar við komum til
baka að Skeiðará sáum við að ekki
fór milli mála að hlaup var að hefj-
ast. Við gáfum skýrslu um það og
fórum svo að mæla. Mælingar leiddu
strax í ljós að hlaupvatn var í ánni.
Við flýttum okkur að ljúka mæling-
um og fengum síðan ábendingu frá
vaktmanni í Skaftafellsbrekkum um
að jakaruðningur væri á ferðinni og
greinilega vöxtur í ánni.
Þegar mér varð litið upp eftir ánni
sá ég krapaelg á fullri ferð og þegar
ég horfði upp eftir sandinum sá ég
að hann var allur á hreyfingu. Við
stukkum upp í bílinn og keyrðum á
fullri ferð yfir brúna. Þegar við vor-
um komnir yfir og litum til baka var
Rennslið í hámark
á sólarhring
Atburðarásin á Skeiðarársandi hefur orðið hraðari og stórkostlegri
en flestir áttu von á. Brúin á Gígjukvísl hrundi rúmum klukkutíma
eftir að vatn byrjaði að renna í kvíslina og margir kílómetrar af
_____ ~~~ > - ~
vegum o g görðum hafa eyðilagst. Egill Olafsson fylgdist með
hamförunum á sandinum í gær.
komið vatn undir alla brúna,“ sagði
Ámi.
4-5 metra há flóðbylgja
„Vatnshæðarmælir í Skaftafells-
brekkum sýnir að flóðbylgja kom
nákvæmlega klukkan 8. Af mælinum
að dæma var hæðin á flóðbylgjunni
4-5 metrar. Eftir þessa fyrstu
bylgju, sem var full af krapa og jök-
um, lækkaði vatnsborðið aðeins. Af
mælitækinu að dæma hefur þetta
verið að vaxa stöðugt í dag í eins
konar flóðkippum. Þess ber að geta
að áin er örugglega að grafa sig
niður í sandinn og þess vegna er
ekki nægilegt að horfa á vatnsborðið
þegar vatnsmagnið er metið,“ sagði
Árni.
Vegna ótta við stórhlaup hefur
einn mælingamaður verið á vakt í
Skaftafellsbrekkum meðan hinir
hafa mælt niðri við Skeiðarárbrú.
Það sýndi sig í gær að full þörf var
á þessari varúðarráðstöfun. Ásgeir
Gunnarsson vatnamælingamaður var
á vakt í brekkunum þegar hlaupið
byijaði.
„Það fór ekki milli mála þegar ég
kom upp í brekkurnar að eitthvað
var að gerast. Það má segja að það
hafi komið flóðbylgja. Hún var kom-
in niður að brú um 15 mínútum eft-
ir að ég sá hana. Þetta gerðist allt
ótrúlega hratt. Vatnið var strax kom-
ið undir alla brúna og fór fljótlega
að renna með veginum og síðan yfir
hann. Mikill ískrapi var í jökulvatn-
inu,“ sagði Ásgeir.
Hröð atburðarás
Skeiðarársandur hefur verið lok-
aður fyrir allri umferð á nóttunni í
mánuð. Sandurinn var opnaður kl. 8
í gærmorgun en lokað aftur kl. 9
þegar flóðið hófst. Atburðirnir gerð-
ust hratt á sandinum um morguninn.
Vegurinn var kominn í sundur fyrir
kl. 10. Kl. 11 var staðan þannig að
vegurinn var í sundur á nokkurra
kílómetra kafla austan og vestan við
Skeiðarárbrú. Vatn hafði brotið sér
leið með vestari brúarendanum.
Vatn fór að renna í Sæluhúsa-
kvísl, sem er næsta brú fyrir vestar,
Skeiðarárbrú, strax um morguninn.
Laust eftir kl. 11 var rennslið orðið
það mikið að vatn frussaðist yfir
brúna. Flestir áttu von á því að brú-
in, sem er um 50 metra löng, færi
á hverri stundu. Vatnið braut sér
hins vegar leið austan við brúna og
þá létti á þrýstingi á hana. Brúin er
hins vegar skemmd, en hékk uppi
þegar síðast fréttist.
Um svipað leyti og átökin voru
sém mest við brúna yfir Sæluhúsa-
kvísl fór vatn að renna í Gígju. Líkt
og í Skeiðará jókst rennslið í Gígju-
kvísl mjög hratt. Um kl. 12.40, um
einum og hálfum klukkutíma eftir
að vatn fór að renna í ána, hrundi
hluti af brúnni. Vestari endi brúar-
innar stóð uppi í nokkrar mínútur,
en hann fór einnig. Talsvert mikill
jakaburður fylgdi hlaupinu, en það
voru ekki jakarnir sem brutu brúna.
Rennslið var einfaldlega svo mikið
að það gróf undan stöplunum og
þeir hrundu á skömmum tíma.
Vatn fór að renna í Núpsvötn um
kl. 16.15 og líkt og í hinum ánum
öx rennslið mjög hratt. Vegagerðin
tók fljótlega ákvörðun um að rjúfa
varnargarða vestan við veginn í von
um að með því móti yrði hægt að
bjarga brúnni. Um algert neyðarúr-
ræði er að ræða vegna þess að vatn
sem flæðir vestur yfir sandinn kemur
til með að eyðileggja mikið gróður-
land. Menn töldu þetta samt óhjá-
kvæmilegt eftir að hafa séð brúna
yfir Gígju hrynja.
Þrátt fyrir að vatn rynni yfir veg-
inn austan og vestan við Skeiðarár-
brú var álagið á brúna það mikið að
hún lét undan. Á fimmta tímanum
hafði rennslið náð að grafa það mik-
ið undan brúnni að stöplar féllu nið-
ur og brúargólfið á 4 bilum af 20
féll niður í ána.
Vatn kom fyrst upp úr
jöklinum
Mælingar jarðvísindamanna gefa
til kynna að ísstíflan við Grímsvötn
hafi brostið um kl. 22.30 í fyrra-
kvöld. Þetta þýðir að vatnið hefur
verið 10 klukkutíma að bijóta sér
leið niður þá 50 kílómetra leið sem
er úr Grímsvötnum niður á Skeiðar-
ársand. Fyrstu mínúturnar braut
vatnið sér leið í gegnum sprungur
nokkur hundruð metra ofan við
jökulbrúnina. Síðar náði vatnið að
hola sér leið undan jöklinum og þá
hætti rennslið ofan á jöklinum. Þessi
atburðarás varð við upptök
Skeiðarár snemma um morguninn
og við upptök Gígjukvíslar laust 1
fyrir hádegi.