Morgunblaðið - 06.11.1996, Blaðsíða 25

MORGUNBLAÐIÐ
MIÐVIKUDAGUR 6. NÓVEMBER 1996 25
AÐSENDAR GREINAR
Um samband ökuhraða við tíðni
og alvarleika umferðarslysa
SEX þingmenn hafa lagt fram
tillögu á Alþingi um að hámarks-
hraði á slitlagsbundnum þjóðveg-
um verði hækkaður úr 90 í 110
km/klst.
í greinargerð með breytingartil-
lögunni er ekki stafkrókur um
höfuðspurninguna sem svara þarf
þegar lög um hámarkshraða eru
sett: Mun þessi hækkun hafa áhrif
á tíðni og alvarleika umferðarslysa
hérlendis? Ég ætla að reyna að
svara þessari spurningu hér.
Sé alvarleiki um-
ferðarslysa skoðaður
frá þröngu eðlisfræði-
legu sjónarhorni þá er
ein afleiðing slysa
dreifing hreyfiorku.
Aukinn hraði eykur
hreyfiorkuna sem er
til staðar við árekstur,
sem aftur eykur lík-
umar á að tjón eða
slys verði alvarlegra.
Meiri hraði eykur líka
hreyfiorkuna sem
dreifist þegar bremsað
er, sem endurspeglast
í lengri bremsuvega-
lengd. Rannsóknir
sýna að algengasti
þátturinn í þeim 1,8 milljónum
umferðarslysa sem ollu líkamstjóni
í Bandaríkjunum 1987 var skyndi-
leg hreyfing líkamans við árekst-
ur, sem gat valdið vefja- eða tauga-
tjóni sem slík, eða skaðað líkamann
með því að kasta honum á eitt-
hvað. Því er röklegt að álykta að
því hærri sem hraði er við árekstur
þeim mun snarpari verður hreyfing
manneskju sem er í farartækinu
eða verður fyrir því.
Ef við skoðum síðan rannsóknir
á sambandi ökuhraða og alvarleika
slysa út frá breiðara sjónarhorni
þá sýna tölfræðiathuganir frá ólík-
um þjóðum að banaslysum í um-
ferðinni fækkar í kjölfar þess að
hámarkshraði er lækkaður. Veiga-
mesta vísbendingin um þetta kem-
ur frá Bandaríkjunum. Árið 1974
var hámarkshraði á þjóðvegum þar
ákveðinn 88,5 km/klst. Tilgangur-
inn var að spara eldsneyti í miðri
orkukreppu. Ein afleiðingin varð
hins vegar mikil fækkun bana-
slysa. Árið 1973 létust 55.096 í
bandarískri umferð, en 46.049 árið
1974, sem er 16% fækkun. Banda-
ríska Þjóðvegaumferðaröryggis-
ráðið telur að lífi 20-30 þúsund
manna hafi verið þyrmt vegna
umræddrar hraðatakmörkunar á
árunum 1974-1978.
Árið 1987 leyfði bandaríska
þingið fylkjunum að auka leyfðan
hámarkshraða í 104 km/klst.
Niðurstöður tölfræðiathugunar á
banaslysum í 40 fylkjum næstu tvö
árin sýna að í kjölfarið fjölgaði
banaslysum í umferðinni í 28
þeirra, þar af var fjölg-
unin tölfræðilega
marktæk í tíu af þeim.
Til samanburðar
fækkaði banaslysum í
12 fylkjum, en í ein-
ungis tveimur þeirra
var fækkunin tölfræði-
lega marktæk.
í samantekt má
segja að eðlisfræði- og
tölfræðilegar rann-
sóknir sýna nokkuð
skýrt að alvarleiki
umferðarslysa eykst
við aukinn hraða.
Meginrökin fyrir þessu
eru rannsóknir sem
sýna að dregið hefur
úr banaslysum í umferðinni í sex
þjóðlöndum í kjölfar lægri hraða-
takmarka. Þessi breyting var svo
mikil í Bandaríkjunum upp úr 1974
að ólíklegt er að aðrar áhrifsbreyt-
ur en ökuhraði skipti þar höfuð-
máli. Umræddar rannsóknir sýna
líka náið samband í tíma á milli
ákvarðana yfirvalda um breytingu
hámarkshraða og breytingar á al-
varleika umferðarslysa í kjölfarið.
Ef skoðað er samband ökuhraða
við tíðni umf-jrðarslysa og tjóna
kemur hins vegar í ljós bogadregið
samband þar sem tíðni slysa og
tjóna er meiri á lágum hraða en
háum, en minnst á meðalhraða
umferðar. Þessi mismunur er
óskýrður en sú tilgáta hefur verið
sett fram að hann sé vegna þess
að við skýrslugjöf meti tjónvaldar
hraða sinn lægri en hann var í
raun til að komast hjá refsingu.
Sumir rannsakendur telja að
þegar fieiri farartæki aka á ólíkum
hraða um sama veg fjölgi tjónum,
og að við minni dreifingu dragi
úr tjónatíðni því að þá dregur úr
Spurningin er ekki
hvort, segir Ragnar S.
Ragnarsson, heldur
hve mikið alvarlegum
slysum fjölgar við
hækkun hámarkshraða.
aftanákeyrslum og óhöppum við
framúrakstur. Aðrir rannsakendur
hafa þó dregið úr vægi þessarar
ályktunar. Verði breytingartillaga
sexmenninganna lög eykst líklega
dreifing ökuhraða. Skynsemin seg-
ir að þá aukist tíðni framúrakst-
urs, en rannsóknir skortir til að
fullyrða hvort slíkt leiði til fleiri
og alvarlegri slysa.
Talsmenn breytingartillögunnar
rökstyðja mál sitt með því að benda
á að aksturseiginleikum og ör-
yggisbúnaði fólksbifreiða hafi farið
fram á undanförnum árum. Þeir
verða hins vegar að sýna fram á
að betur búnir bílar verði sjaldnar
fyrir tjóni og að farþegar þeirra
meiðist síður og minna. Höfundur
er ekki kunnugur slíkum rannsókn-
um og fullyrðir því ekki um þetta,
en ef bættur öryggisbúnaður dreg-
ur óvéfengjanlega úr tíðni og alvar-
leika umferðarslysa, má benda á
að bílafloti landsmanna er það
gamall að stór hluti hans var fram-
leiddur áður en margskonar örygg-
isbúnaður sem er í nýjum bílum
kom á markað.
Talsmenn breytingartillögunnar
benda máli sínu til stuðnings á að
talsvert hafi verið lagt af bundnu
slitlagi undanfarin ár. Þessi breyt-
ing ein sér er ekki nægileg ástæða
til að auka hámarkshraða. Þjóð-
vegirnir eru of mjóir til að taka
við meiri hraða, og á þeim er enn-
þá fjöldi slysagildra í formi ein-
breiðra brúa, hættulegra beygja,
hæða og gatnamóta, auk búfénað-
ar sem flækist þar um. Aðrir þætt-
ir sem skipta máli við ákvörðun
hámarkshraða eru veðurfar sem
hefur ekki breyst marktækt und-
anfarið og færni ökumanna sem
ég held að hafi ekki aukist síðan
hámarkshraðinn var hækkaður síð-
ast.
Wff| hewlett
mXHÆ PAQKARD
PRENTARAR OG SKANNAR
Gerið
verðsamanburð
Tölvu-Pósturinn
Hrímnrksgæði Lngmarksverð
GLÆSIBÆ, ÁLFHEIMUM,
SÍMI 533 4600, FAX: 533 4601
Sexmenningamir benda á að erf-
itt sé fyrir löggæsluna að fram-
fylgja núgildandi lögum um há-
markshraða. Þetta er ekki sérís-
lenskt vandamál því tölur frá mörg-
um löndum sýna nokkuð háa tíðni
of hraðs aksturs. Rannsóknum ber
saman um að áhrif nærveru lög-
reglu á ökuhraða séu sterk, því að
mikill hluti ökumanna sem verða
hennar varir virðir hraðatakmark-
anir. Áhrif nærveru lögreglu ná
hinsvegar einungis nokkra kíló-
metra til hvorrar áttar, og fjara
fljótlega út eftir að hún hverfur af
vettvangi. Það hefur t.d. verið talið
að fjölga þyrfti í lögreglunni í Tex-
as um 11.000 manns ef vakta ætti
með árangursríkum hætti 70.000
mílur þjóðvega í A-flokki þar.
Finnsk rannsókn metur svo, að lík-
urnar á því að venjulegur ökumaður
verði stöðvaður fyrir hraðakstur séu
einu sinni á 10 ára fresti.
Efnahagsleg áhrif breytts há-
markshraða skipta líka máli. Lík-
legt er að ef meðalhraði á þjóðveg-
um hækkar, aukist eldsneytissala.
Ef tjónatíðni eykst vaxa bílgrein-
ar, tryggingargeirinn og umstang
lögreglu og dómstóla. Ef umferð-
arslys verða alvarlegri vaxa út-
gjöld heilbrigðis- og líknarmála og
almannatrygginga. Vöxtur af
þessu tagi er auðvitað ekki eftir-
sóknarverður.
Ég hvet þingmenn til að kynna
sér vel vísindaleg gögn um tengsl
ökuhraða við tíðni og alvarleika
umferðaslysa, og efnahagsleg
áhrif breytts hámarkshraða. Af-
staða ráðamanna má ekki byggjast
eingöngu á persónulegri reynslu
þeirra af umferðinni, illa rökstudd-
um greinargerðum, og óljósri til-
finningu um hvað kunni að vera
skynsamlegt.
Spurningin er ekki hvort, heldur
hve mikið mun alvarlegum umferð-
arslysum fjölga við aukinn há-
markshraða? Jafnframt virðist
vera jákvæð fylgni á milli ökuhraða
og tíðni slysa, en það samband er
ekki eins vel staðfest.
Höfundur er atferliss&lfræðingur
á Selfossi. MSc.-ritgerð hans
fjallar um tengsl ökuhraða við
tíðni ogalvarleika umferðarslysa,
slysarannsóknir og aðferðirgegn
ofhröðum akstri.
Helgi Hálfdanarson
„Bjössi bomm“
í Morgunblaðinu var nýlega
minnzt á Björn Jónsson lækni í
Kanada, sem látinn er fyrir
nokkru. Með nafni hans stóð inn-
an sviga til nánari greiningar
kunningjaheiti hans, Bjössi
bomm, en það viðurnefni notaði
hann sjálfur þegar svo bar undir.
Oft hef ég orðið þess var, að
gælunafn þetta hefur vafizt fyrir
ókunnugum, sem vonlegt er, og
jafnvel hafa komið upp fjarstæðar
getgátur um uppruna þess; en
okkur, sem þekktum Björn frá
barnæsku, fer nú óðum fækkandi.
Svo vill til, að undirritaður var
Birni nákunnugur frá því hann
fór að stíga í fæturna, því báðir
slitum við barnsskónum á Sauð-
árkróki, þar sem hann ólst upp á
heimili Kristjáns Blöndals, póst-
afgreiðslumanns og bóksala, og
konu hans, Álfheiðar föðursystur
minnar.
Björn þótti ódæil í bernsku og
gáskafull uppátæki hans sum
hver með ólíkindum. Hann lagði
mikla ást við Álfheiði fóstru sína,
og sögðu sumir að hún væri eina
manneskjan sem hann tæki mark
á. Snemma á barnsaldri fékk
hann viðurnefnið Bjössi bomm
meðal stráka á Króknum, því
hann hrópaði einatt „Bomm!“
þegar hann hæfði skotmark sitt
með steinvölu, og sjaldan missti
hann þess er hann kastaði til.
Björn var bráðvel gefinn og
varð með aldrinum fróður á
ýmsum sviðum. Ráðrík örlög
réðu því, að hann eyddi starfs-
ævi sinni fjarri ættjörð og upp-
runa; en fáa menn hef ég vitað
íslenzkari í hug og háttum. Hann
var íslendingur af ástríðu. Sér-
stakt yndi hafði hann af öllum
fróðleik um íslenzka náttúru og
sögu, íslenzka tungu og bók-
menntir, einkum fornar, og hann
lék sér skemmtilega að frumleg-
um hugmyndum sínum á þeim
vettvangi.
Björn var fyndinn og oft fas-
mikill í orði, en hann var dreng-
lyndur og hjartahlýr. Hann var
maður sem gott var að þekkja.
Sértilboð til
Kanarí
26. nóvember frá kr.
39.900
3 vikur

Nú seljum við síðustu sætin
þann 26. nóvember til Kanarí
í glæsilega þriggja vikna ferð
þar sem þú tekur þátt í spenn-
andi dagskrá alla daga, hvort sem er kvöldvökur eða
spennandi kynnisferðir og nýtur traustrar þjónustu
fararstjóra Heimsferða allan tímann. Nú getur þú
tryggt þér spennandi tilboð, þú bókar ferðina á
mánudag eða þriðjudag á tilboðsverði og viku fyrir
brottför staðfestum við gististaðinn, góðan gististað á
ensku ströndinni.
Verð kr.
39.930
M.v. hjón með 2 börn,
2-11 ára, 26. nóv., 21 nótt.
Verð kr.
49.960
M.v. 2 í íbúð, 26. nóv.,
21 nótt, skattar innifaldir.
WíáTtfi
HEIMSFERÐIK
Austurstræti 17, 2. hæð. Sími 562 4600
Ragnar S.
Ragnarsson