Morgunblaðið - 06.11.1996, Blaðsíða 24

24 MIÐVIKUDAGUR 6. NÓVEMBER 1996__________________________
LISTIR
MÖRGUNBLAÐIÐ
Nýjar bækur
• ÚT er komið Vélstjóra- og
vélfræðingatal. Vélstjórafélag
íslands hefur staifað í hartnær
níutíu ár. Á
þeim tíma
hafa um
7.600 ís-
lendingar
lokið ein-
hveiju stigi
vélstjóra-
náms.
Fyrir rúmum
tuttugu
árum kom
út Vélstjóratal með upplýsingum
um rúmlega 1.100 vélstjóra, en
þá höfðu um 4.000 til viðbótar
lokið einhverju stigi vélstjóra-
náms. Árið 1992 var ákveðið að
hefla undirbúning að nýju Vél-
stjóratali og voru kosin í ritnefnd:
Jóhanna S. Eyjólfdóttir, Samúel
Ö. Guðmundsson og Aðalsteinn
Gíslason, sem jafnframt var for-
maður nefndarinnar.
Ritstjóri var ráðinn Franz
Gíslason, sagnfræðingur og
kennari við Vélskóla Islands. Á
vegum Þjóðsögu var Þorsteinn
Jónsson ráðinn til að sjá um rit-
stjórn ættfræðiefnis, en Franz
er ritstjóri náms- og æviferla,
ogverkinu gefið nafnið, Vél-
stjóra- og vélfræðingatal.
Vélstjóra- og vélfræðingatalið
verðurífímm bindum, sem
geyma æviskráryfír 7.000 vél-
stjóra og ættfræðiupplýsingar
um tugþúsundir íslendinga til
viðbótar. Um þessar mundir
koma út tvö fyrstu bindin með
Ijósmyndum af vélstjórum ogít-
arlegum uppiýsingum um ættir,
nám og störf þeirra.
Bókaútgáfan Þjóðsaga ehf.,
gefur verkið út ísamvinnu við
Vélstjórafélag ísiands.
• ÚT er komin barnabókin
Thoreftir William D. Val-
gardson í íslenskri þýðingu
Guðrúnar
B. Guð-
steinsdótt-
ur. Bókin
kom fyrst
út í Kanada
1994 og var
þá valin
besta bók
ársins fyrir
börn yngri
en sjö ára.
Síðan hefur hún verið gefin út
í Bandaríkjunum, Danmörku og
Svíþjóð.
Sagan segir frá litium dreng
í Kanada af íslenskum ættum,
Thor af nafni, sem heimsækir
afa sinn og ömmu um jólin.
Afinn stundar fískveiðar gegn-
um ís á Winnipeg-vatni.
í kynningu segir: „Thorer
fyrsta bamabók höfundar og sló
í gegn í Kanada. Frásögnin er
látlaus og lýsir vel hvernig ung-
ur drengur, aiinn upp við sjón-
varpsgláp, kemst í kynni við
harðlynd náttúruöflin og menn-
ingu forfeðranna. Dregin er upp
mynd af harðærinu sem gamla
fólkið ólst upp við og hversu
frábmgðið það er þægilegu lífi
borgarbamsins. Frábærar lit-
myndir kínverska listamannsins
Ange Shang varpa enn skýrara
ljósi á frásögnina.“
Útgefandi er Ormstunga.
Bókin er 40 blaðsíður, prentuð
í Hong Kong og kostar 1.290 kr.
• GAGNAÖFLUN í forsjár-
málum er eftir Sigríði Ingvars-
dóttur. „í máium þar sem for-
eldrar deila um forsjá bama er
tekist á um mikilvæga hags-
muni. Þessi mál eru yfírleitt mjög
vandmeðfarin og um þau giida
að nokkru leyti afbrigðilegar
reglur um málsmeðferð," segir í
kynningu. í bókinni er fjallað um
helstu reglur sem giida um öflun
sönnunargagna í forsjármálum
semrekin eru fyrir dómstólum.
Útgefandi er Háskóiaút-
gáfan. Bókin er 140 bls. að
lengd og kostar 1.290 kr.
William
D. Valgardson
LEIKLIST
Kaffilcikhúsið
VALA ÞÓRS OG SÚKKAT
Laugardagur 2. nóvember.
KAFFILEIKHÚSIÐ hefur upp á
síðkastið verið vettvangur lista-
manna af ýmsu tagi sem samnýta
hæfileika sína og bjóða upp á
skemmtidagskrá þar sem blandað
er saman hinum ýmsu listgreinum,
svo sem söng, sagnaskemmtun,
leiklist og danslist. Slíkar dagskrár
henta einkar vel húsinu sem er,
eins og nafnið bendir til, kaffihús
með meii'u, og gestir geta notið
góðrar máltíðar á undan sýningu
og alls konar veiga meðan á henni
stendur - og jafnvel setið áfram
góða stund til að ræða málin.
Nýjasta dagskráin af þessu tagi
var frumflutt síðastliðið laugar-
dagskvöld, við mikinn fögnuð
áhorfenda. Það var leikkonan Vala
Þórsdóttir, söngvarinn Hafþór Ól-
afsson og gítarleikarinn Gunnar
Örn Jónsson sem skemmtu. Þeir
tveir síðastnefndu kalla sig Súkkat
og hafa þeir gefið út tvo geisla-
diska með lögum sínum. Tónlistin
sem þeir Súkkatmenn bjóða upp á
er mjög skemmtileg og sér á parti,
þótt kannski megi greina áhrif frá
meistara Megasi, bæði í söngstíl
og textagerð. Lög og texta semja
þeir félagarnir að mestu leyti sjálf-
ir, þó ekki alfarið. Lögin eru flest
áheyrileg, létt og grípandi, en að-
all þeirra eru þó textarnir sem
flestir eru skemmtilega firru-
kenndir og segja margir hveijir
einhveija sögu og stundum fylgir
þeim formáli sem söngvarinn, Haf-
Morgunblaðið/Árni Sæberg
VALA Þórs og Súkkat.
þór, flytur á sinn sérstæða og hún ekki einungis í textanum held-
skemmtilega hátt. Kómíkin er alls- ur ekki síður í flutringi og hárfínu
ráðandi í lögum Súkkats og liggur látbragði flytjendanna tveggja.
Vala Þórsdóttir hefur ekki veríð
lengi „á sviðinu" í ísiensku leikhús-
lífi, en hún hefur þegar sannað sig
sem frábær gamanleikkona - og
sem höfundur stuttra gamanþátta.
Vala flutti bráðskemmtilegan ein-
þáttung eftir sjáifa sig, „Eða þann-
ig“, í kaffileikhúsinu í fyrra, og
núna flytur hún einnig frumsamdar
„leiksögur"; tvær þeirra eru fluttar
í samvinnu með Súkkat: „Konan
með löngu augnlokin" og „Skjóðu-
ljóð“, en iengstu Ieiksöguna, „Kík-
ir, súkkulaði, fýlugufa og rusl“,
flytur hún ein og óstudd.
Sögur Völu eru, líkt og lög Súkk-
ats, firrukenndar eða í ætt við
absúrd-leikhús, og með flutningi
sínum undirstrikar Vala það skop-
lega í bland við hið „gróteska" í
fari mannsins. Leiksögur þessar
eru afrakstur vinnu Völu undir
stjórn Dario Fos, en hún sótti í
sumar námskeið hjá þeim ítalska
meistara. Útkoman er kostuleg
skemmtun og nýtast hæfiieikai'
Völu til skopleiks sín til fullnustu
í þessum fáránlegu leiksögum.
Vala hefur tjáningarríkt andlit og
góða líkamsbeitingu og fór á mikl-
um kostum, sérstaklega í iengstu
sögunni: „Kíkir, súkkulaði, fýl-
ugufa og rusl“. Samvinna hennar
og Súkkats var einnig mjög góð í
hinum sögunum tveimur og var
gervi Völu í „Skjóðuljóðinu" frá-
bærlega óhugnanlegt í sóðalegum
smáatriðum sínum!
Þessi dagskrá er í stuttu máli
frábær skemmtun í skammdeginu
og ætti enginn að geta látið sér
leiðast hin dýrðlega firra sem
þarna er boðið upp á.
Soffía Auður Birgisdóttir
HIN DÝRÐLEGA FIRRA
BOKMENNTIR
Ljóö
INDÍÁN ASIJMAR
eftir Gyrði Elíasson. Mál og metin-
ing. Reykjavík, 1995.84 bls.
STUNDUM er sagt að Joyce
hafi byggt borg úr orðum í Odyss-
eifi og síðan hafa margir módern-
ískir textar reynt að vera borgir,
borgir ímyndunarafls sem fæstar
hafa þó líkst raunverulegri borg
jafnmikið og Ódysseifur Dyflinni.
Þessari borgarlíkingu hefur einnig
verið snúið upp á póstmóderníska
texta sem virðast ekki fylgja nein-
um skynsamlegum reglum heldur
lúta lögmálum leiksins í einu og
öllu; þetta eru textar sem standa
opnir í báða enda, hafa hvorki
upphaf né endi og hvað þá miðju;
þetta eru textar með götum og
strætum þvers og kruss og enda-
lausum röðum húsa sem standa á
grunnum annarra og eldri húsa
og úthverfum í kring sem ómögu-
legt er að rata um.
Gyrðir Elíasson sækir ekki inn
í slíkar borgir í ljóðum nýjustu
bókar sinnar, Indíánasumar (frek-
ar en fyrri bóka), hann forðast
þær. Gyrðir byggir miklu frekar
hús úr orðum sínum. í þeim eru
engir módernískir eða póstmód-
ernískir rangalar, það er þvert á
móti auðratað um þau. Þau eru
einföld að gerð, kassi með þaki —
þessi dæmigerðu íslensku sveita-
hús — en þau geta jafnframt ver-
ið full af ævintýrum og óvæntum
uppákomum, full af dulúð sem
traustabrestirnir leika undir af
gamalkunnri list. Sum þessara
húsa eru lítil, önnur órastór, sum
lágreist, önnur himinhá. Og þau
eru í öllum litum; gul, rauð, græn,
blá. Stundum minna þessi hús
mann á draumaheima bernskunn-
ar en svo læðist að manni grunur
um eitthvað allt annað, kannski
myrkrið inni í þeim sem birtan er
alltaf að reyna að vinna á, kannski
Hús skáldsins
eitthvað sem við
sjáum aldrei eins og
grunnvatnið sem
„rennur/ um hraun-
in“: „Það streymir í
myrkri/ einsog blóð/
um æðar landsins//
Niður aldanna/ niður
þess“ (Vatnsljóð).
_.í fyrsta ljóði nýju
bókarinnar fáum við
að líta inn í eitt þess-
ara húsa. Ljóðið heitir
Heimsókn og segir frá
því að „liðlangan vet-
urinn kemur/ nóttin
yfir fjallið/ og mætir
græna lampanum/ í
glugganum/ á græna húsinu“.
Nóttin vill hafa dauft ljósið af
lampanum en hann gefur sig ekki
enda þiggur hann „glætu/ frá
stjörnum og/ tungli“;
Það liggur gagnsær
þráður milli lampans
og himintungla, og
ljósið slokknar
ekki
Fyrir innan gluggann
sjást tveir skuggar,
annar stór, hinn minni
- - og lýsast hægt
Þetta er hús skáidsins sem heyr
baráttu við myrkrið í sköpun sinni,
hefur betur með aðstoð himin-
tungla; og þarna sjáum við líka
skugga þess innum gluggann
gnæfa yfir einhvetjum, — kannski
er það lesandinn í heimsókn. Og
bráðum verður allt ljóst.
í þessu upphafsljóði sjáum við
líka nokkur aðalumfjöllunarefni
bókarinnar. Fyrrnefnd átök birtu
og myrkurs, dags og nætur eru
Gyrði hugleikin. Þessi grunnöfl
náttúrunnar togast á um skáldið
og iðulega hefur birt-
an betur eins og best
er lýst í ljóðinu Tog-
streita þar sem lamp-
inn græni úr fyrsta
ljóðinu kemur aftur til
hjálpar þegar nóttin
„með sína þöndu
vængi“ ætlar að
teygja sig inn um
glugga skáldsins og
hrifsa það til sín, „og
draga inn í húsið bak/
við stjörnurnar þar
sem/ logar á svörtu
lömpunum/ sem ósa
stöðugt". En skáldið
streitist á móti með
lampann græna að vopni og „birt-
an fellur á næturhúsið/ svo það
sundrast/ einsog strákofi í vind-
sveip“.
Tunglið og stjörnurnar eru
Gyrði einnig hugleikin yrkisefni.
Hann fjallar um tengsl mannsins
við þessi himintungl og þar kemur
glugginn eða glerið oft við sögu:
„Sólin skín inn um/ gluggann og
það/ glampar á gleraugu/ og auga
himinsins/ hættir ekki að stara/
fyrr en dregið er/ fyrir“ (Innan
dyra og utan). Gyrðir notar þessi
tákn á hefðbundinn hátt; himin-
tunglin eru umfram allt tákn von-
ar og birtu, drauma og ímyndunar-
afls: „Máni,/ legðu geislaveg/ yfir
fjallið/ í nótt“ (Morgunbæn). Og
auðvitað er himinninn heimkynni
skáldsins eins og segir í síðasta
Ijóði bókarinnar: „Himinninn
stráður/ stjörnum/ og þarna/ er
tunglið gamla// Ég leggst/ í gras-
ið/ og þá kvikna/ norðurljós// Það
eru/ ljósin/ heima“ (Kvöld í októ-
ber).
Tíminn er eitt af grunnþemum
bókarinnar — og tengist vitanlega
himintunglunum. Kannski má
Gyrðir
Elíasson
segja að tíminn lúri undir niðri í
allri bókinni og þá skynjar maður
hann sem hið græðandi og tor-
tímandi afl; þetta er tvítog tímans
sem gei'ir manninn að eins konar
strandaglópi: „Húsið undir himn-
inum/ við sjóinn,/ og frammi á
klöppunum/ kona með stráhatt/
þó haustið sé komið hér/ og strá
jarðar visnuð/ og báturinn hennar/
farinn// Báturinn hennar/ og
minn“ (Strandaglópar). Fortíðin
er líka eins og sterk undiralda í
bókinni; minningin um liðinn tíma.
Í ljóðinu Flaumur tímans segir til
að mynda frá gamalli steinhleðslu
sem dugar enn en gula húsið sem
stendur við hana hrörnar með
hveiju ári sem líður: „Hverfur
loks/ með stunda-/ flaumnum en/
stendur albjart/ í minningu." Það
er líka söknuður eftir horfnum
tíma: „Rökkvað/ undir fjallinu/ og
lasleg hús/ bíða eftir/ fólki/ og
dýrum// Sem koma/ aldrei/ aftur“
(Eyðibýlið).
Öllum má vera Ijóst að það býr
mikill galdur í ljóðstíl Gyrðis. Og
galdurinn er ef til vill umfram allt
einfaldleikinn sem hefur samt svo
mikla fjölbreytni og dýpt. Ljóð
Gyrðis eru ort af nákvæmni; tákn-
heimur þeirra er þéttofinn, stíllinn
er knappur, hvert orð eins og
útvalið til sérverkefnis. Það er eins
og tungumálið hafi öðlast nýja til-
veru.
Kannski miða ljóð Gyrðis að því
að lífga tungumálið við, vekja það
af hinum póstmóderníska doða þar
sem táknmyndin og táknmiðið
fara sífellt á mis, þar sem lestur-
inn er eilíf bið eftir því að leikur-
inn taki enda og einhver úrslit
fáist. Ljóð Gyrðis hitta. Kannski
vegna þess að þau gerast ekki í
öngþveiti borgarstrætanna heldur
innan fjögurra veggja með náttúr-
una fyrir utan og himinhvelfing-
una fyrir ofan. Það er eitthvert
öryggi í þessu. Og þótt myrkrið
sæki stundum að þá er alltaf hægt
að teygja sig í græna lampann.
Þröstur Helgason