Morgunblaðið - 10.12.1996, Page 50

„ 50 ÞRIÐJUDAGUR 10. DESEMBER 1996
MORGUNBLAÐIÐ
MYND af séra Haraldi Níelssyni tekin hjá ljósmyndamiðli úti í
London. Konan sem sést í skýi við læri Haraldar mun vera Sól-
rún ömmusystir hans.
EINAR Nielsen í transi á miðilsfundi í Kaup-
mannahöfn. Séra Haraldur Níelsson og doktor
Ágúst H. Bjarnason standa við hlið. hans.
Á MIÐILSFUNDI hjá Láru í Bjarnaborg ein-
hvern tímann á fjórða áratugnum. Fundir voru
haldnir í myrkri eða rökkri og myndin því tek-
in með leifturljósi. Hér sést líkamningur að
handan. Glöggt má sjá að maðurinn til vinstri
heldur í spotta og gegnir þannig einhverju hlut-
verki við það sem fram fer. Myndir teknar á
svipuðum tíma fyrir fólk sem vildi kanna nánar
miðilshæfileika Láru urðu til þess að ýmsir
áhangendur hennar sneru við henni baki.
þess. Nielsen var mjög umtalaður,
ekki síst vegna meintra svika.
„Hinn umtalaði Nielsen kom til
landsins í febrúar 1924 og bjó á
heimili forseta félagsins, Einars
Kvarans; og frú Gíslínu að Tún-
götu 5. Á heimili þeirra voru haldn-
ir fjölmargir fundir með Nielsen í
aðalhlutverki, en auk þess kom
Nielsen fram á tveimur samkom-
um. Onnur var í formi fyrirlesturs
fyrir almenning í Nýja bíói og hét
„For Videnskabens Domstol" þar
sem Einar fjallaði um samskipti sín
við vísindamenn. Hann þótti góður
ræðumaður, talaði látlaust, skipu-
lega og skemmtilega og gaf Sálar-
rannsóknafélaginu allan ágóða af
aðgangseyri. Hin samkoman var
einungis ætluð félagsmönnum í
Sálarrannsóknafélaginu og fór
fram í Iðnó. Þar fór Nielsen í „sam-
bandsástand" og ijórar ólíkar vits-
munaverur töluðu af munni hans,
sumpart héldu þær ræður en sum-
part ræddu þær við Einar Kvaran
sem stýrði samkomunni. í Morgni
er sagt svo frá að fundir af þessu
tagi séu mjög að ryðja sér til rúms
erlendis, en hafi ekki verið haldnir
hérlendis áður. Miðað við lýsingar
hefur þarna farið fram fyrsti
skyggnilýsingafundurinn á íslandi
og snið hans um margt mjög líkt
því sem tíðkast enn þann dag í dag.
Hinir eiginlegu miðils- og til-
raunafundir fóru fram á heimili
Kvaranhjónanna og það var þar á
*■ * þriðja fundi_ sem heldur betur dró
til tíðinda. í samráði við miðilinn
hafði verið ákveðið áður en tilraun-
irnar hófust að tólf menn, karlar
og konur, skyldu skipa hinn svo-
kallaða „fasta hring“, en svo var
kallaður sá hópur fundarmanna
sem skiptust á um að sitja miðils-
fundina, ýmist allir í senn eða
færri, og mynduðu nokkurs konar
orkustöð fyrir miðilinn. í þessum
lykilhópi voru Haraldur Níelsson
og kona hans frú Aðalbjörg Sig-
^"urðardóttir, Wilhelm Knudsen
skrifstofustjóri og kona hans frú
Hólmfríður Knudsen, Einar E.
Kvaran bankagjaldkeri, Jakob
Jóh. Smári aðjunkt, Gunnar E.
Kvaran kaupmaður, frú Vilborg
Guðnadóttir, ísleifur Jónsson
skólastjóri, Einar H. Kvaran rit-
höfundur og frú Gíslína Kvaran
kona hans. Þarna á meðal voru
máttarstólpar og stjórnarmenn
hins dulræna starfs á íslandi, þaul-
vanir sálrænum tilraunum, lík-
amningum, manngervingum, út-
frymi, svífandi húsgögnum og
horfnum handleggjum. Fundirnir
með Einari stóðu í 2-4 tíma og
•*. fóru þannig fram að fyrir eitt
hornið í dagstofu Kvaranhjónanna
var tjaldað svörtum „lastingsdúk“
og myndað byrgi sem miðillinn sat
í samkvæmt venju þessara tíma.
Myrkur var í herberginu meðan
fundir stóðu, utan dauft ljós log-
aði á rauðri peru við píanóið. Þeg-
ar líkamningar birtust var tjaldið
yfirleitt dregið frá eða þeir birtust
eins og út undan tjaldinu."
Lára miðill var öflugust allra
Lára Ágústdóttir fæddist 1899
og ólst upp í lekum torfbæ í Flóan-
um. Hún varð 15 ára stofustúlka
hjá Einari Kvaran frumkvöðli
spíritista og þar varð fyrst vart
við dulræna hæfileika hennar.
Lára var landsins frægasti miðill
í tæpa hálfa öld með hléum.
„Fundir hjá Láru brugðust sjald-
an eða aldrei og þar var hægt að
ganga að því sem vísu að öflugir
líkamningar gengju ljósum logum,
Abyssiníúmenn, spænskar stúlkur,
ítalskar nunnur og fleiri karakterar
gengu þar um eins og ekkert væri
og það henti að framandi hitabeltis-
dýr á borð við úlfalda spígsporuðu
þar um borð og bekki. Þegar lík-
amningar birtust var tjaldið dregið
frá og lýsir Jón Gunnarsson versl-
unarmaður atburðum svo:
„Þegar Lára dró tjaldið frá, var
birtan af hinu rauða ljósi svo skær
að allir fundargestir og þá ekki
síst ég, sem sat við hlið miðilsins
sáum hann mjög greinilega. Grá-
leitt efni virtist streyma frá and-
liti og bijósti miðilsins og niður á
gólfið og hrúgast þar upp í allstór-
an haug. Þessi haugur virtist mér
vera á sífelldri hreyfingu, hefjast
og hníga á víxl. Skyndilega hóf
svo þessi undurfagra vera sig upp
úr þessum gráleita eða hvíta
óskapnaði, klædd skrautlegum
kjól, prýddum glitrandi smáperlum
eða steinum og vakti undrun allra
sem á horfðu.“
Jón var að vonum agndofa, en
það var líka Guðmundur Jónsson
frá Brjánsstöðum sem sá allt að
sex verur samtímis líkamnaðar á
fundi hjá Láru. Á þeim sama fundi
sá téður Guðmundur tjörn mynd-
ast á gólfinu við fætur sér hvar í
byltu sér fiskar með sporðaköstum
og busli. Guðmundi sýndist þetta
vera vænir laxar eða silungar.
Þetta er eina dæmið sem höfundar
hafa rekist á um að heil náttúru-
fyrirbæri á borð við tjarnir að
handan hafi birst á miðilsfundum.
Ármann Kr. Sigurðsson sá
framliðinn hund sinn Kóp að nafni
líkamnast á fundi hjá Láru og
klappaði honum og kjassaði. Það
voru ekki aðeins íslensk húsdýr
sem líkömnuðust á fundum hjá
Láru því ýmsum erlendum kykv-
endum brá þar fyrir og þótti taka
í hnúkana þegar úlfaldar voru
farnir að birtast í heilu lagi og
rórilla um stofuna í Fischersund-
inu. Alls konar dularfull ljósafyrir-
brigði birtust og var fjölbreytni
þeirra rómuð. Dularfullar raddir
heyrðust og töluðu ýmist beint til
einstakra fundarmanna eða fluttu
viðstöddum í heild kærleiks- og
friðarboðskap annarra heima.
Lára féll einnig í trans og fram-
liðið fólk talaði í gegnum hana og
stundum umbreyttist hún sjálf og
tók á sig mynd framliðinna. Hún
gat handfjatlað hluti sem fundar-
gestir létu hana hafa og sagt til
um eigandann og upplýst margt
sem fólki var hulið um þá. Hún
vísaði á týnd bréf og skjöl og gat
sagt fólki hvað það hafði aðhafst
daginn sem fundurinn var haldinn
þó það eitt teldi sig vita um athafn-
ir sínar. Ef eitthvað amaði að fólki
þá brá við að læknar komu í sam-
bandið og leiðbeindu um meðferð
og viðbrögð. Margir töldu sig fá
bót meina sinna og má af þessu
ráða að Lára lagði gjörva hönd á
margt og var sannarlega fjölhæfur
miðill.
Þó Lára væri þekktur og kraft-
mikill miðill virðist hún alla tíð
hafa starfað upp á eigin spýtur. Á
árunum 1933 til 1934 kom Lára
þó fram á nokkrum fundum hjá
félagi sem starfaði að því að kynn-
ast orku hennar sem miðils. Fund-
ir þessa félags voru nokkuð marg-
ir, en fátt er vitað um það. Alþýðu-
blaðið staðhæfir sumarið 1935 að
nokkrir helstu menntamenn þjóð-
arinnar séu í þessum klúbbi.
Hvernig voru fundir hjá Láru?
Aðgangseyrir að fundum hjá
Láru var yfirleitt 2 til 3 krónur á
mann og voru fundir haldnir
nokkrum sinnum í viku þegar best
lét og tekjur af hveijum fundi
voru á bilinu 20 til 60 krónur.
Mönnum var skipað í ákveðin
sæti á fundum eftir því hve „góð-
ir“ fundarmenn þeir þóttu, en því
ákafar sem þeir trúðu því sem fram
fór, því betri þóttu þeir. Þótt ýmis
trúarleg tákn, s.s. krossmörk og
myndir af Jesú, væru höfð uppi við
á fundunum var yfírleitt byijað á
veraldlegum söng sem miðillinn
leiddi. Þar má nefna lög eins og
Þú komst í hlaðið á hvítum hesti,
Nú blika við sólarlag og Þú sæla
heimsins svalalind sem nutu tals-
verðra vinsælda á þessum tíma.
Stundum var leikið undir á orgel
ef einhver viðstaddur kunni til þess.
í fundarherberginu logaði dauft
rautt ljós, en Lára sat inni í byrgi
sem dúkur var breiddur fyrir. Þeg-
ar líkamningar birtust var dregið
frá svo fundargestir gætu séð
undrin með éigin augum.
Á þremur fundum sem Lára
hélt heima hjá sér og i Hvítabands-
húsinu voru teknar myndir af því
sem fram fór. Þetta mun hafa
verið veturinn 1934. Myndirnar
vöktu verðskuldaða athygli, enda
höfðu menn varla áður séð svo
„raunverulegan" líkamning að
handan. Er ekki að efa að myndir
þessar juku mjög orðstír Láru og
frægð og urðu til þess að sann-
færa fleiri um að ekki væri þörf
á að leita til útlanda eftir almenni-
legum miðli, slíkt væri líkt því að
sækja vatn yfir lækinn.
Lára bjó á ýmsum stöðum í
Reykjavík 1920-1940, m.a. lengst
af í Fischersundi 3, en síðar í
Bjarnaborg við Hverfisgötu og þar
voru flestir fundirnir haldnir.
Stöku sinnum henti að Lára og
samstarfsmenn hennar tóku á
leigu stærri hús undir skyggnilýs-
ingar eða erindi og einnig mun
hún hafa farið í heimahús og hald-
ið fundi þar eftir pöntun fyrir
smærri og stærri hópa. Fólk leit-
aði einnig mikið til hennar í einka-
erindum og þess vegna var iðulega
stöðugur straumur fólks að dyrum
Láru daginn út og daginn inn.
Hreint eða óhreint mjöl?
Lára var ásamt þremur meintum
vitorðsmönnum sínum dæmd fyrir
skipulögð svik á miðilsfundum.
Dómurinn féll í byijun seinni heims-
styijaldarinnar og þá viku stríðs-
fréttir af forsíðum íslenskra blaða.
Lára fluttist fáum árum eftir stríð
norður til Akureyrar og starfaði þar
sem miðill til dauðadags.
Mjög margir misstu aldrei trúna
á hæfileika Láru þrátt fyrir úr-
skurð yfírvalda og var því almennt
trúað af áhangendum hennar, sem
og Indriða miðils, að þótt upp
kæmist að þau hefðu a.m.k. í ein-
hveijum tilvikum viðhaft brögð til
að blekkja fundargesti, þá væru
miðilshæfíleikar þeirra ósviknir.
Kröfurnar um sannanir á hveijum
fundi hefðu verið miklar og því
hefðu þau leiðst út af braut dyggð-
anna til að valda fólki sem sem á
þau trúði ekki vandræðum.
• Bókarheiti Ekki dáin — bara
flutt; Spíritismi á íslandi fyrstu
40 árin, 260 bls. Höfundar eru
Bjarni Guðmarsson og Páll
Ásgeir Pálsson. Útgefandi er
Skerpla. Leiðb. verð 3480 kr.
INDRIÐI Indriðason miðill ásamt föður sínum og alnafna.