Morgunblaðið - 12.07.1997, Page 5

MORGUNBLAÐIÐ
LAU GARDAGUR 12. JÚLÍ 1997 5
FRETTIR
Óvissa víða á vinnustöðum vegna nýrra reglna um vinnutíma og lágmarkshvíld
T
IÖLUVERÐ óvissa virðist
ríkjandi meðal starfs-
manna og stjórnenda
víða í atvinnulífinu um
framkvæmd á nýjum vinnutíma-
rfeglum skv. kjarasamningum og
vinnutímatilskipun Evrópusam-
bandsins, sem öðlaðist gildi hér á
landi 1. apríl sl. Skv. upplýsingum
Ara Skúlasonar, framkvæmda-
stjóra ASÍ, hafa launþegasamtök-
um borist margar fyrirspurnir um
hvernig beri að framkvæma regl-
urnar við hinar mismunandi að-
stæður. Að sögn Hrafnhildar Stef-
ánsdóttur, lögfræðings VSÍ, hafa
íjölmörg snúin vafatilvik komið til
kasta samtakanna en hún bendir
þó á að meginreglurnar séu í tilvik-
um flestra starfsmanna tiltölulega
skýrar.
Hafa komið upp ýmis álitaefni
varðandi hvíldartímareglurnar,
m.a. í tengslum við bakvaktir og
útköll, og eins virðast margir eiga
erfitt með að sætta sig við að fá
ekki sérstaklega borgað ef lág-
markshvíldartími þeirra er skertur,
eins og tíðkaðist fyrir gildistöku
hinna nýju reglna, heldur þurfi að
bæta það upp með hvíld eða í fríi
síðar.
í undirbúningi eru kynning-
arbæklingar og leiðbeiningar af
hálfu bæði heildarsamtaka vinnu-
veitenda og launþega og er stefnt
að fræðsluherferð að afloknum
sumarleyfum og í haust. Ekki hefur
komið fram neinn ágreiningur milli
aðila almenna vinnumarakaðarins
um túlkun og framkvæmd regln-
anna fram að þessu.
Aðilar vinnumarkaðarins undir-
rituðu í vetur samning um útfærslu
á ákveðnum þáttum þessara reglna
til að hrinda tilskipun ESB í fram-
kvæmd og í kjarasamningum sem
gerðir hafa verið á vinnumarkaðin-
um í vetur og vor er að finna ný
ákvæði vegna breytinga sem nauð-
synlegt var að gera vegna þessara
nýju reglna. Er þar fyrst og fremst
um að ræða strangari ákvæði um
lágmarkshvíldartíma og frítíma en
áður hafa gilt hér á landi.
Meginreglan er 11 stunda
lágmarkshvíld
í samningum og tilskipun ESB
er annars vegar að finna grundvall-
arákvæðið um 48 stunda hámarks-
vinnutíma á viku að meðaltali.
Þessu vinnustundahámarki má þó
jafna út á ákveðnu viðmiðunar-
tímabili þ.e.a.s. yfir sex mánaða
tímabil skv. samningi aðila vinnu-
markaðarins. Vinnuveitanda er
þannig óheimilt að láta starfsmann
vinna meira en 48 virkar vinnu-
stundir að meðaltali á viku (jafnað
út yfir 6 mánaða viðmiðunartíma-
bil), og starfsmanni er með sama
hætti' óheimilt að vinna umfram
þetta hámark hjá sama vinnuveit-
anda. Hin meginreglan sem samið
var um og tekin var upp og útfærð
í kjarasamningum á almenna
vinnumarkaðinum, er um lág-
markshvíld starfsmanna. Ber að
skipuleggja vinnu þannig að vinnu-
tími hvers starfsmanns verði aldrei
meiri en 13 stundir á sólarhring
og að starfsmenn fái þannig að
lágmarki 11 klst. samfellda hvíld á
hveijum sólarhring.
Starfsmenn geta safnað
upp frítökurétti
Daglegur hvíldartími íslenskra
launþega hefur því lengst úr 10 í
11 klst. við þessar breytingar og
eru miklar skorður settar við skerð-
ingu á 11 klst. lágmarkshvíldinni.
Engu að síður eru heimilaðar
ákveðnar undantekningar þar frá
sem heimila að stytta lágmarks-
hvíld í 8 stundir undir -----------------
ákveðnum kringum- Veita skal lág-
stæðum en þá því aðeins markshvíld á
að viðkomandi fái sam- undan frídegi
Frítökuréttur safn-
ast upp ef hvíldar-
tími er skertur
Komið hefur í ljós að óvissa virðist vera á mörgum vinnustöðum
um framkvæmd nýrra reglna um skipulag vinnutíma og 11 klst.
lágmarkshvíld, að því er fram kemur í samantekt Omars
___Friðrikssonar, Reglumar hafa verið teknar upp í kjara-
samningum en eru byggðar á vinnutímatilskipun ESB.
tftfffffftítlítítítítffít
Vinnutímahámark skv. vinnutín 11111 usr íiasamningi ASÍ og VSÍ Vinnustundahámörk að meðaltali hoK á ári Hámark Þar a' • ■ • a vinnu- Dagvinnu- Yfirvinnu- Hámarks- Hámarks- stunda stundir stundir vinnutími yfirvinna
Fyrri árshelmingur 121 9,6 Síðari árshelmingur 129 9,6 1.238 897 341 Ádag 121 2,6 1.267 957 310 Áviku 129 13,0
Samtals allt árið 250 2.506 1.854 651 Ámánuði 250 54,3
Dæmi
svarandi hvíld
Aftur á móti
síðar.
a moti er nu
óheimilt að semja um að launa-
greiðsla komi í staðinn fyrir hinn
skerta hvíldartíma. Þess í stað hef-
ur verið tekinn upp svokallaður
frítökuréttur. Undir engum
kringumstæðum er heimilt að
-------- skerða 8 klst. hvíldar-
tíma starfsmanns nema
í neyðartilvikum. Þetta
þýðir m.ö.o. að hámarks
_________ vinnutími hvers starfs-
manns á vinnumarkaðin-
um skal að öllu jöfnu vera 13 klst.
og samfelld vinnulota starfsmanns
má aldrei standa lengur en í 16 klst.
Undantekningarnar frá 11
EFTIRFARANDI dæmi eru feng-
in úr skýringum ASÍ og VSÍ á
hvíldartímareglunum.
Samfelld 11 stunda hvíld
Starfsmaður vinnur til kl. 23 á
virkum degi. Hann skal að þeirri
vinnu lokinni fá 11 klst. samfellda
hvíld. Starfsmaðurinn mætir því
aftur til vinnu næsta virkan
vinnudag kl. 10 og heldur óskert-
um dagvinnrlaunum þann dag.
Hvíldaruppbót
má greiða út
Starfsmaður vinnur til kl. 23
á mánudegi. Hann er beðinn um
að mæta til vinnu á þriðjudegi á
reglubundnum vinnutíma kl. 8.
Vegna þessa skal starfsmaðurinn
fá þann tíma sem vantar upp á
11 klst. hvíld síðar í reglubundn-
um vinnutíma án skerðingar á
launum. Frítökurétturinn er 1 '/•
klst. fyrir hverja klst. sem vantar
upp á 11 klst. hvildina, þ.e. 1 'A
x 2 klst = 3 klst. Einnig er heim-
ilt, ef starfsmaður óskar að
greiða hvíldaruppbótina út í pen-
ingum ('/> klst. fyrir hverja stund
sem vantar upp á lágmarks-
hvíld).
Lágmarkshvíld á að
veita á undan frídegi
Veita skal 11 stunda samfellda
hvíld á undan frídegi, þ.e. miðað
við venjubundið upphaf vinnu-
dags. Starfsmaður sem hefur
venjulega vinnu kl. 8 vinnur til
kl. 23 á föstudagskvöldi og á frí
á laugardegi. Hann skal fá upp-
bót vegna þess tíma sem vantaði
upp á 11. klst. sainfellda hvíld á
stunda lágmarkshvíld eru einkum
tvenns konar. Annars vegar er
heimilt að stytta hvíldartíma starfs-
manns í átta klst. við vaktaskipti
eða við sérstakar aðstæður þegar
bjarga þarf verðmætum. Hins veg-
aru eru frávik leyfð ef truflun verð-
ur á starfsemi vegna ytri að-
stæðna, s.s. vegna veðurs eða ann-
arra náttúruafla, slysa, orkuskorts,
bilana í vélum, tækjum eða öðrum
búnaði eða annarra tilsvarandi
sólarhringnum miðað við venju-
bundið upphaf vinnudagsins. I
þessu dæmi hefur starfsmaður
safnað upp 4 Vi klst. frítöku-
rétti. (3 klst. margfaldaðar með
1 Vi klst.).
Útkall á virkum degi
Sé lágmarkshvíldartími rofinn
með útkalli fæst frítökuréttur.
Venjulegur vinnutími starfs-
manns hefst kl. 8 á virkum dög-
um. Starfsmaðurinn er kallaður
út kl. 21 á mánudegi og útkallið
stendur til kl. 24. Þá getur tvennt
komið til: a) Starfsmaður skal
að vinnu lokinni fá 11 klst. sam-
fellda hvíld og mætir því kl. 11
á þriðjudegi en heldur óskertum
dagvinnulaunum þann dag, b)
starfsmaður er beðinn um að
mæta kl. 8 á þriðjudegi en vegna
þessa fráviks frá 11 klst. hvíld
skal hann fá þann tíma sem vant-
ar upp á með hvíld síðar á reglu-
bundnum vinnutíma, þ.e. 3 klst
margfaldað með 1,5 eða 4 Vi klst.,
sem er uppsafnaður fritökurétt-
ur starfsmanns. Af þessum frí-
tökurétti getur starfsmaður ósk-
að þess að fá 1 Vi klst. hvíldar-
álagið greitt út i peningum.
Útkall á frídegi
Venjulegur vinnutími starfs-
manns er frá kl. 8 til 17 virka
daga. Hann er kallaður út kl. 17
á laugardegi og vinnur til kl. 24.
Hann fékk 9 klst. hlé fyrir útkall-
ið miðað við venjulegan byrjun-
artíma og 8 klst. eftir útkallið.
Lengsta hlé hans er því 9 klst.
og myndast því þriggja stunda
frítökuréttur.
ófyrirséðra atburða. í öllum tilvik-
um ber þó starfsmanni að fá sam-
svarandi hvíld í staðinn. ----------
í nýjasta fréttabréfi
VSÍ er að finna nokkrar
skýringar á þessum
ákvæðum og þar er bent
á að starfsmenn geti
framvegis ekki fengið greiðslur
vegna skerðingar á lágmarkshvíld
því greiðsla geti engan veginn tal-
ist samsvarandi hvíld. „Greiðslu-
reglurnar voru því felldar út úr
kjarasamningunum og frítökurétt-
ur tekinn upp í staðinn, 1 klst. fyr-
ir hveija stund sem hvíldin skerðist
um. Heimilt er að greiða starf-
mönnum álagið, klst. á dagvinnu-
kaupi í stað hluta frítökuréttarins.
Sérstaklega er tekið fram að þessi
1 klst. sé dagvinnuklukkustund
sem þýðir að sama regla gildir
hvenær sem er á sólarhringnum
eða vikunni og ekki skiptir máli
hve mikið hvíldin skerðist," segir í
fréttabréfinu.
Halda dagvinnulaunum þótt
hvíld sé veitt í vinnutíma
Ef hvíldartíma er frestað er
meginreglan sú að veita skal 11
klst. hvíld strax í beinu framhaldi
af vinnulotu, sem má þó aldrei
standa lenguren í 16 klst. „í slíkum
tilfellum skal starfsmaður halda
rétti til fastra daglauna þótt hvíld-
in sé veitt í vinnutíma," segir í
skýringum sem Alþýðusamband
Islands hefur látið frá sér fara.
Ef daglegur hvíldartími er stytt-
ur af einhveijum ástæðum myndast
frítökuréttur, eins og áður segir,
sem er ein og hálf klukkustund
fyrir hveija stund sem hvíldin
skerðist um. Þessi hálfa klukku-
stund sem bætist við hveija stund
í skertri hvíld, er ýmist kölluð álag
eða hvíldaruppbót og er heimilt að
greiða starfsmanni álagið, óski
hann þess. Uppsafnaður frítöku-
réttur er m.ö.o. sá fjöldi stunda sem
vantar upp á 11 klst. lágmarks-
hvíld margfaldaður með 1,5 og
fæst þá frítökurétturinn.
Eigi starfsmaður uppsafnaðan
ónýttan frítökurétt við starfslok
skal hann gerður upp og greiddur
út.
Veita uppsafnaðan frítökurétt
á hálfum eða heilum dögum
Annað nýmæli er að starfsmenn
eiga rétt á 11 stunda hvíld á undan
frídögum eða hátíðisdögum, miðað
við venjubundið upphaf dagvinnu,
þótt starfsmaður sé ekki kallaður
til vinnu á þeim dögum. Myndast
þá einnig frítökuréttur. Ef starfs-
maður mætir að öllu jöfnu til vinnu
kl. 9, vinnui' til kl. 24 á föstudags-
kvöldi og á frí á laugardegi vantar
hann tvær klst. upp á fulla lág-
markshvíld. Á hann þá að fá upp-
bót þ.e. 2 x 1,5 klst. eða samtals
3 klst. frítökurétt. „Þótt kjara-
samningarnir kveði ekki á um það
þá er eðlilegt að gefa starfsmönn-
um kost á að mæta seinna til vinnu
í upphafi næsta reglulega vinnu-
dags eftir að hvíldartími hefur ver-
ið skertur á undan frídegi um sem
nemur þeim stundafjölda sem hvíld
skerðist með sama hætti og 11
stunda hvíld er veitt á virkum dög-
um eftir mikla yfii'vinnu daginn
áður,“ segir í fréttabréfi VSÍ.
I kjarasamningum aðila vinnu-
markaðarins segir að veita skuli
uppsafnaðan frítökurétt í hálfum
og heilum dögum utan annatíma í
starfsemi fyrirtækis í samráði við
starfsmenn enda sé hann a.m.k. 4
tímar. Atvinnurekendum ber að
halda frítökurétti starfsmanns
saman, birta á launaseðli og veita
frí í samráði við starfsmanninn en
utan annatíma í rekstri fyrirtækis.
í umfjöllun VSÍ um hina nýgerðu
kjarasamninga segir um þetta at-
riði: „Þetta er mun dýrara en var
skv. eldri reglum og því mikilvægt
að stjórnendur bregðist þegar við
í samræmi við það, s.s. með setn-
ingu almennrar reglu um að mönn-
um sé óheimilt að mæta til vinnu
fyrr en 11 tima hvíld er náð, nema
alveg sérstakar aðstæður knýi á
um annað.“
---------- Ekki er sérstaklega
Q'allað um það í samn-
ingi aðila vinnumarkað-
arins hvaða reglur gildi
ef þau tilvik koma upp
að 8 klst. hvíld starfs-
manns næst ekki. Aðilar virðast
þó vera sammála um að í slíkum
tilvikum beri að beita sömu reglum
um frítökurétt.
Frítökuréttur
komi fram á
launaseðli