Morgunblaðið - 12.07.1997, Blaðsíða 10

10 LAUGARDAGUR 12. JÚLÍ 1997
MORGUNBLAÐIÐ
FRÉTTIR
Kjaradómur og dómarar deila um málsmeðferð vegna orlofs á yfirvinnu
MÁL þetta er í raun komið nokkuð
til ára sinna. í nóvember 1993
úrskurðaði Kjaradómur að dómar-
ar skyldu fá greiðslur vegan yfir-
vinnu til viðbótar föstum launum,
þar sem breytingar hefðu orðið á
starfi þeirra.
Ágreiningur reis um fram-
kvæmdina og sættust fjármála-
ráðuneytið og dómarar á að vísa
málinu til Félagsdóms, sem taldi
dómara eiga rétt á að fá orlof
vegna yfirvinnugreiðslnanna.
Þetta var í október 1996, en þrem-
ur vikum síðar tók Kjaradómur
málið fyrir að nýju og felldi orlofs-
greiðslurnar niður frá 1. desember
síðastliðnum.
Dómarar undu þessu ekki og
kvörtuðu við umboðsmann. Þeir
telja meðal annars að dómstólar
eigi endanlegt vald um skýringu
ákvarðana Kjaradóms og við þær
ákvarðanir sé Kjaradómur bund-
inn. Rök dómara voru tíunduð í
grein í Morgunblaðinu í febrúar
sl., en nú víkur málinu að afstöðu
Kjaradóms.
I svari sínu rekur Kjaradómur
forsendur ákvörðunar sinnar í nóv-
ember 1993. Þar kemur meðal
annars fram, að veruleg afkasta-
aukning hafði orðið hjá héraðs-
dómurum, sem gat ekki stafað af
öðru en auknu vinnuframlagi hér-
aðsdómara. Málafjöldi hjá Hæsta-
rétti hafði aukist gríðarlega og
vinnuframlag dómara þar einnig
aukist. I ljósi þessa taldi Kjara-
dómur sér skylt að meta og
ákvarða greiðslur fyrir lengri tíma
en unninn var þegar grundvöllur
að launum dómara hafði verið
lagður í fyrri úrskurðum.
Fastar greiðslur alla mánuði
ársins
Kjaradómur bendir á, að á þess-
um tíma hafi tíðkast að dómarar
fengu greidda unna yfirvinnu sam-
kvæmt reikningum, en ekki fasta
yfirvinnu. Þess vegna féll ekki til
yfirvinna þann tíma sem dómarar
voru í sumarleyfum eða öðrum
leyfum og þar af leiðandi var greitt
orlof á þessa yfirvinnutíma. Kjara-
dómur taldi sig því standa frammi
fyrir tveimur kostum; annars veg-
ar óbreyttu fyrirkomulagi, en hins
vegar að ákvarða fastar yfirvinnu-
stundir alla mánuði ársins, þannig
að orlof vegna yfírvinnunnar væri
greitt með yfirvinnutímum þær
vikur sem dómarar væru í sumar-
leyfum.
Kjaradómi virtist síðari kostur-
inn þægilegri í framkvæmd og
leit einnig svo á, að þetta væri
betra fyrir dómarana þar sem tekj-
ur þeirra yrðu þá jafnari. Niður-
staðan var, að forseti Hæstaréttar
fengi greitt fyrir 42 yfirvinnu-
stundir á mánuði, en aðrir dómar-
ar réttarins 37 stundir. Áður höfðu
þeir fengið 48 stundir á mánuði í
tíu mánuði á ári og orlof
á þær greiðslur. Dóm-
stjórar og héraðsdómar-
ar sem störfuðu einir
fengu nú 47 yfirvinnu-
stundir á mánuði, en
aðrir héraðsdómarar 32
stundir.
Kjaradómur leggur
áherslu í svari sínu til
Stjórnsýsliinefncl,
dómstóll eða
gerðardómur?
Kjaradómur hefur sent umboðsmanni Alþingis svar vegna kvörtun-
ar Dómarafélags íslands um málsmeðferð fyrrverandi Kjaradóms.
Málið snýst um orlofsgreiðslur á yfirvinnu dómara, en í því er
ekki síður tekist á um stöðu Kjaradóms. Ragnhildur Sverrisdótt-
ir kynnti sér svar Kjaradóms, sem gefur í skyn að það sé ekki á
verksviði umboðsmanns að fjalla um málið.
Lög um Kjara-
dóm fremri
reglum stjórn-
sýslulaga
á það
umboðs-
manns, að bæði fjármálaráðuneyti
og forsvarsmenn Dómarafélags
íslands hafi fengið skýringu á
ákvörðun Kjaradóms og að ætlast
væri til að ekki yrði greitt orlof,
þar sem yfirvinnustundir voru
greiddar alla mánuði ársins. Ritara
Kjaradóms var falið að koma þess-
um skýringum á framfæri bréf-
lega. „Síðar var það túlkað svo,
að ritari Kjaradóms hefði ekki
haft til þess umboð. Kjaradómur
var ekki um það spurður. Kjara-
dómur hefur ekki vefengt umboð
ritara síns til þeirra verka, sem
honum eru eða voru gagngert fal-
in,“ segir í svarinu og jafnframt,
að ritarinn hafi skrifað undir flest-
öll bréf og önnur erindi sem frá
Kjaradómi hafa komið nema úr-
skurði. „Hefur svo verið frá stofn-
un Kjaradóms.“
Ekki breyting, heldur ítrekun
Kjaradómur skýrir þá ákvörðun
sína, að úrskurða á ný um yfir-
vinnugreiðslur til dómara eftir að
niðurstaða Félagsdóms
lá fyrir, að dóminum
hefði verið það skylt og
hefði þurft að kveða á
um það með ótvíræðum
________ hætti hvað fælist í úr-
skurðinum frá nóvember
1993. Félagsdómur hafði einmitt
gert þær athugasemdir, að í fyrri
ákvörðun dómsins hefði þetta ekki
verið svo skýrt sem skyldi.
Þá segir Kjaradómur, að ekki
hafi verið þörf á að kalla aðila til
sérstaklega til að ræða þetta mál,
en Dómarafélag íslands var ósátt
við að það hefði ekki verið gert.
Slíkt hefði verið ástæðulaust, enda
hefði Kjaradómur ekki breytt kjör-
um dómara, heldur einungis fært
þau í það horf sem hann hafði
áður ákveðið.
Einn dómenda í Kjaradómi skil-
aði sératkvæði og taldi að Kjara-
dómur væri ekki dómstóll í venju-
legum skilningi þess orðs, heldur
stjórnsýslunefnd og því heimilt að
leggja túlkun og lögmæti ákvarð-
ana hans undir dómstóla.
Þar kemur að atriði, sem Kjara-
dómur fjallar ítarlega um í svari
sínu til umboðsmanns. Hann rekur
þær reglur sem um dóminn gilda
og kemur fram, að starfsreglur
hans hafi ekki verið ritaðar í eina
samfellu, en nýskipaður Kjara-
dómur hafi hug á að breyta því,
auk þess sem hann ætli að setja
ritara sínum skipunarbréf, svo
ekki þurfi að draga heimildir hans
og valdsvið í efa. Um þá máls-
ástæðu Dómarafélagsins, að
Kjaradómur hafi ekki fylgt máls-
meðferðarreglum stjórnsýslurétt-
arins við ákvörðun sína í nóvem-
ber sl., segir Kjaradómur, að þar
eigi dómarar að líkindum við
greinar stjórnsýslulaga um and-
mælarétt og tilkynningarskyldu
um meðferð máls.
„Svo sem rakið er hér að fram-
an, þá taldi Kjaradómur ekki að
hann væri að breyta kjörum dóm-
aranna með ákvörðun sinni þann
8. nóvember 1996; hann væri ein-
ungis að lagfæra orðalag í fyrri
ákvörðun sem að áliti Dómarafé-
lagsins hafði orkað tvímælis.
Kjaradómur taldi, að hin sérstöku
ákvæði 3. greinar laga nr.
120/1992, sem fela Kjaradómi af
sjálfsdáðum að afla upplýsinga og
taka ákvarðanir, gangi framar
reglum stjórnsýslulaga. Lögin um
Kjaradóm og sérreglur um máls-
meðferð þar gangi framar almenn-
um lögum skv. venjulegum lög-
skýringarreglum.“
Eitt skal yfir alla ganga
Kjaradómur vísar jafnframt á
bug að hann hafi brotið jafnræðis-
reglu á dómurum, því sama fyrir-
komulag eigi að vera á orlofs-
greiðslum til allra þeirra sem
Kjaradómur ákvarði _____________
fasta yfirvinnu. Þá hafi
ekki verið brotið gegn
meðalhófsreglunni, því
með ákvörðun sinni hafi
meirihluti Kjaradóms
einungis verið að ítreka “““
hvað í fyrri ákvörðuninni fólst.
Um valdsvið Kjaradóms og
valdmörk segir, að miðað við eldri
lög hafi Kjaradómur verið lögskip-
aður, varanlegur gerðardómur
sem fjallaði um hagsmunaágrein-
ing og störfum hans hafi ekki lok-
ið eftir töku einstakrar kjara-
ákvörðunar.
Með nýjum lögum árið 1986
hafi orðið grundvallarbreyting á
störfum Kjaradóms. Hlutverk
hans hafi breyst úr því að vera
lögbundinn gerðardómur sem væri
til taks ef ríkið næði ekki samning-
um við starfsmenn sína í það að
honum væri ætlað að ákveða
launakjör tiltekinna æðstu emb-
ættismanna. í almennum athuga-
semdum með lögunum hafi Kjara-
dómur verið nefndur dómstóll og
Hvorki brotið
gegn jafnræð-
is- né meðal-
hófsreglu
sagt að rétt væri að til væri slíkur
dómstóll sem unnt væri að fela
að skera úr um kjaradeilu með
sérstökum lögum eða samkomu-
lagi aðila að deilunni.
Ákvarðanir sæta ekki úrlausn
Félagsdóms
Annað atriði leggur Kjaradómur
áherslu á og það er að í þessum
nýju lögum hafi ekki verið gert
ráð fyrir að úrskurðir eða ákvarð-
anir Kjaradóms sættu úrlausn
Félagsdóms, eins og var í eldri
lögunum. Félagsdómur átti hins
vegar að dæma í málum sem rísa
kynnu milli samningsaðila sam-
kvæmt lögum um kjarasamninga
opinberra starfsmanna, þ.e. þeirra
sem ekki féllu undir Kjaradóm.
Þá rekur Kjaradómur einnig
breytingar sem urðu árið 1992,
með lögum um Kjaradóm og kjara-
nefnd og bendir á mjög mismun-
andi reglur laganna um málsmeð-
ferð þessara aðila. Fyrirkomulagi
á starfi kjaranefndar svipi til
þeirra ákvæða sem gilt hafi um
Kjaradóm fyrir 1986. Bent er á
að Kjaradómur beri dómstólanafn-
ið, hafi einkenni dómstóls og sé
sjálfsagt dómstóll í mörgum sam-
böndum. Þó verði hann trauðla
skilgreindur sem dómstóll í venju-
legri merkingu og það orki tvímæl-
is að skilgreina Kjaradóm sem
sjálfstæða stjórnsýslunefnd.
„Kjaradómur er í eðli sínu vinnu-
markaðsdómstóll sem fjallar um
hagsmunaágreining. Hann fellur
illa að hinni hefðbundnu túlkun
um skilin milli dómstóla og fram-
kvæmdavalds. Ef á annað borð er
nauðsynlegt að flokka Kjaradóm
í stjórnkerfinu þá verður hann lík-
lega helst flokkaður sem lögbund-
inn gerðardómur," segir í svari
Kjaradóms til umboðsmanns.
Sérlög ganga framar
stjórnsýslulögum
Þá segir, að vegna sérstöðu
Kjaradóms sé ekki eðlilegt að mið-
að sé við meðferð einkamála og
reglur um samningsbundna gerð-
ardóma eigi vart við. „Er því nær-
tækast að um meðferð mála fyrir
Kjaradómi gildi reglur stjórnsýslu-
Iaga, eftir því sem við á. Frá þeim
verður þó að gera veigamiklar
undantekningar, þar sem sérlög
um Kjaradóm ganga framar
stjórnsýslulögum. Er þar einkum
átt við þær reglur sem lög um
Kjaradóm og kjaranefnd setja um
forræði aðila á málum og gagna-
öflun.“
I niðurlagi svars síns til umboðs-
manns ítrekar Kjaradómur, að í
athugasemdum við frumvarp til
þeirra laga sem nú gildi sé beinlín-
is talað um það að ákvarðanir
Kjaradóms séu fullnaðarákvarðan-
ir um starfskjör. Þá segi enn frem-
ur, að Kjaradómur eigi sjálfur að
-------- úrskurða um álitamál
sem upp kunni að koma
varðandi starfskjör
þeirra, sem hann fjalli
um. Þar sé ekki rætt um
það, eins og í fyrri lög-
um, að álitamál megi
bera upp fyrir Félagsdómi. Loka-
orð Kjaradóms eru, að umboðs-
maður Alþingis verði nú að
ákvarða hvort það sé á hans verk-
sviði að fjalla um Kjaradóm með
hliðsjón af því sem reifað hafi
verið um sögu, valdsvið og vald-
mörk Kjaradóms og með hliðsjón
af lögum um hann.
Kvörtunarmál Dómarafélagsins
hjá umboðsmanni stendur nú svo,
að aðilar eru að skila inn lokasvör-
um sínum. Tryggvi Gunnarsson
hæstaréttarlögmaður var skipaður
í málið í stað Gauks Jörundsson-
ar, sem taldi málið sér svo skylt
að rétt væri að hann viki sæti.
Ástæðan var sú að Kjaradómur
ákvarðar kjör umboðsmanns.
Tryggvi úrskurðar því á næstunni
um málsmeðferð Kjaradóms.