Morgunblaðið - 15.10.1997, Side 12

12 MIÐVIKUDAGUR 15. OKTÓBER 1997
MORGUNBLAÐIÐ
c
• •
Bræðra-
lag gegn
Bakkusi
Samtök áhugafólks um áfengis- og
vímuefnavandann eiga tuttugu ára afmæli
og halda í tilefni af því alþjóðlega ráð-
stefnu. Samtökin hafa ákveðið að eiga sam-
vinnu við Islenska erfðagreiningu um
rannsóknir á arfengi áfengissýki.
Helgi Þorsteinsson ræddi við formann
SAA og fyrirlesara á ráðstefnunni.
Erfðavísir áfengissýkinnar
FYRIR um átta mánuðum hófust viðræður
milli SÁÁ og íslenskrar erfðagreiningar um
samstarf um rannsóknir á erfðafræði áfengis-
sýki. Nú hefur verið tekin ákvörðun um um-
fangsmikla samvinnu þar sem SÁÁ leggur til
áralanga reynslu af meðferð áfengissjúklinga.
Kári Stefánsson, forstöðumaður íslenskrar
erfðagreiningar, mun fjalla um fyrirhugaða
leit fyrirtækisins að erfðavísum áfengissýk-
innar í fyrirlestri á ráðstefnu SÁÁ á morgun.
„Það er margt sem bendir til þess að erfðir
hafi mjög mikil áhrif á alkóhólisma," segir
Kári. „Ef annar tvíeggja tvíbura er alkóhólisti
eru 28% líkur á að hinn sé líka alkóhólisti. Hjá
eineggja tvíburum er samsvarandi hlutfall
55%. Tvíeggja tvíburar eru engu skyldari en
venjuleg systkini, en eineggja tvfburar byrja
líf sitt með sama erfðaefni. Þetta bendir til
þess að þarna eigi í hlut sterkir arfgengir
þættir. Þetta bendir reyndar líka til þess að
umhverfisþættir ráði einhverju. Ef þeir réðu
engu væru eineggja tvíburar í öllum tilvikum
annaðhvort báðir alkóhólistar eða hvorugur."
Margar rannsóknarstofur leita
árangurslaust
Kári segir að fjölmargar rannsóknarstofn-
anir um allan heim vinni nú að því að finna
erfðavísa þá sem valda áfengissýki, en hingað
til hafi aðeins fundist erfðavísar sem verja
gegn henni. „Til dæmis er til ákveðinn lifrar-
efnahvati sem brýtur niður áfengi sem vinnur
mun hægar í fólki af asískum kynstofni en
hvftum mönnum. Hann veldur því að aldehýð
safnast fyrir í blóðinu á As-
íubúunum og af þessum
sökum er það þeim mjög
óþægileg reynsla að
drekka. Um 85% Asíubúa
eru með þessa erfðamynd,
en 90% asískra áfengissjúk-
linga eru með hina erfða-
myndina.“
Kári er bjartsýnn á að
einstakar rannsóknarað-
stæður hér á landi geri Is-
lenskri erfðagreiningu
kleift að gera það sem öðrum hefur ekki tek-
ist, að finna erfðavísana sem valda áfengissýk-
inni. „Mikill fjöldi sjúklinga hefur farið í
gegnum meðferð hjá SÁA á síðustu tuttugu
árum, og við vonumst til þess að hin sérstaka
einsleitni íslendinga hjálpi okkur til að ná ár-
angri.“
Kári leggur áherslu á að upplýsingar um
sjúklinga berist aldrei undir nafni til Is-
lenskrar erfðagreiningar. „SÁÁ, eins og all-
ar aðrar sjúkrastofnanir, geymir upplýsingar
um sína sjúklinga. Öll fíkn er krónískur sjúk-
dómur, sem þýðir að sjúklingarnir koma aft-
ur og aftur, þannig að þeir verða að geyma
þær. En eins og við fáum upplýsingarnar í
hendurnar verður ómögulegt að tengja þær
nafni eða kennitölu. Við höfum sett upp kerfi
í fyrirtækinu þar sem allar persónuupplýs-
ingar eru algerlega varðar. Svona kerfi er
hvergi annars staðar til á Islandi, þó að víða
sé safnað upplýsingum."
Kári segist vera fullviss um að upplýsingar
um ættgenga tilhneigingu til áfengissýki
muni hafa hagnýtt gildi. „Það fyrsta sem
mönnum dettur í hug er að upplýsingarnar
verði notaðar sem afsökun fyrir áfengis-
vandamálum, að einstaklingarnir geti ekkert
gert í sínum málum, því vandamálið sé með-
fætt. Ég held þó að niðurstaðan verði þveröf-
ug. Þeir sem hafa ættgenga erfðatilhneig-
ingu til að eiga í áfengisvandræðum munu
hafa aukna ástæðu til forðast áfengi og vit-
neskjan mun einnig leggja á herðar þeirra
ábyrgðina af því að gera það.“
Mikill áhugi lyfjafyrirtækja
Áhugi erlendra lyfjafyrirtækja á rannsókn-
um af þessu tagi er mikill, að sögn Kára. „Það
hefur komið mér dálítið á óvart að lyfjafyrir-
tækin, sem hingað til hafa mjög lítið gert til
að þróa meðferð við alkhóhólisma, virðast
hafa vaknað til lífsins. Við tölum varla svo við
lyfjafyrirtæki að ekki sé lýst yfir áhuga á því
að líta á þennan möguleika á Islandi."
Rannsóknirnar era ýmsum vandkvæðum
bundnar, til dæmis hvað það varðar að greina
milli þátta sem erfast með erfðavísum og
hegðunar sem menn læra af fjölskyldum sín-
um. „Það er líka mikil skekkja sem felst í því
að getum aðeins rannsakað þá sjúklinga sem
valið hafa að fara í meðferð. Við látum að-
ferðafræðina miðast við það, og erum í raun
aðeins að leita að arfgengum þáttum alkóhól-
isma í þeim sjúklingum sem leita sér meðferð-
ar, ekki í öllum alkóhólistum," segir Kári.
Kári
Stefánsson.
Engin
endanleg
lausntil í
|
TUTTUGU ár eru í sjálfu sér ekki langur
tími, en hann er langur fyrir þá sem ofur-
seldir eru áfengisfíkninni," segir Þórarinn
Tyrfingsson formaður SAÁ. „Þeir sem eru
að leita sér meðferðar núna muna ekki
hvernig ástandið var áður en áfengismeð-
ferðin kom til sögunnar."
Meðal helstu afreka Islendinga í áfengis- .
meðferð telur Þórarinn vera það hversu vel »
hefur gengið að koma þjónustunni til skila til )
þeirra sem þurfa á henni að halda. „Eg held j
að við getum lært margt varðandi áfengis-
meðferð af öðrum þjóðum,
til dæmis Svíum og
Bandaríkjamönnum. En
þeir geta jafnframt lært
margt af okkur. Banda-
ríkjamenn hafa til dæmis
mikla vísindalega þekk-
ingu og hafa þjálfað sitt |
fagfólk vel en þeir eru í :
miklum vandræðum með »
það að láta alla njóta með- )
ferðarinnar sem þurfa á
henni að halda. Bæði vita
ekki allir af þjónustunni og svo eru vandræði
vegna tryggingamála. Þar í landi kvarta
margir yfir því að ekki sjáist raunverulegur
árangur af öllu meðferðarstarfinu. Eg held
að hér séu menn sammála um að mikill mun-
ur sé á ástandinu miðað við það sem áður
var.“ |
Minna vinnutap og bætt heilbrigði
Þórarinn segir að bæði einstaklingar og ^
þjóðfélagið hafi hagnast á starfi SÁÁ. „Fyrir
þá einstaklinga sem best standa í hópi áfeng-
issjúklinga má reikna hversu miklu minna
vinnutap hafi orðið. Fyrir þá sem verr
standa, og ekki eru í vinnu, má reikna það
sem sparast hefur í heilbrigðiskostnaði, því
þeir myndu sækja í aðrar sjúkrastofnanir, til
dæmis á slysadeildir, ef ekki væri fyrir að-
stöðuna hjá SÁÁ. Starfið hefur einnig bætt
heilbrigði þjóðarinnar og sem dæmi ná nefna p
að dregið hefur úr skorpulifur. Það eru líka |
margir sem segja að áfengis- og vímuefna-
meðferð sé besta forvörnin gegn ofbeldi."
Eins og fram kemur annars staðar í þess-
ari umfjöllun hefur SÁÁ farið í samstarf við
íslenska erfðagreiningu um að finna erfða-
vísa þá sem valda áfengissýki. Þórarinn er þó
ekki trúaður á að vísindamenn muni finna
endanlega lausn á áfengisvandanum. „Mín
framtíðarsýn er einfaldlega sú að allir geti |
haldið í þá von að komast út úr vandræðum
sínum ef þeir taka sig á. Við erum enn að fást *•
við mannsandann og sjúklingar verða að |
hjálpa sér sjálfir við að komast út úr vanda-
málunum. Vandinn mun ekki hverfa, því
unga kynslóðin virðist ekki geta lært af hinni
eldri. Nú er í meðferð fjórða kynslóðin sem
ég er að taka á móti og ég heyri sömu vit-
leysuna og afsakanirnar í henni eins og þeim
sem á undan komu.“
Þórarinn
Tyrfingsson.
Áfengi, konur
og fjárhættuspil
ÁFENGI, konur og fjárhættuspil eru viðfangs-
efni Sheilu B. Blume, sem er prófessor í geð-
lækningum við Háskólann í New York og stjóm-
andi meðferðarstofnunar áfengis-, eiturlyfja- og
spilafíkla í sömu borg. Sheila heldur fyrirlestra á
fostudag og laugardag á ráðstefnu SÁA.
Einhverjum kann að finnast ofannefnd sam-
setning spennandi, en raunveruleikinn er allt
annar. Konur þola áfengi á ýmsan hátt verr en
karlmenn, áfengissýki þeirra þróast hraðar og
dánartíðnin er hærri. Þessum atriðum og fleir-
um sem greina áfengissýki kvenna frá fíkn karl-
anna, var lítill gaumur gefmn þegar Sheila var
að hefja sinn starfsferil. „Á þessum tíma voru
fáar konur í læknisfræði. Ég ætlaði upphaflega
að læra barnalækningar, en komst að því að
ekki var tekið nóg tillit til andlegra þátta í ei'fið-
leikum veikra bama og endaði því á að fara í
geðlækningar. Eitt fyrsta verkefni mitt í starfs-
þjálfun var að aðstoða konu með áfengisvanda-
mál. Það var árið 1962 í New York. Ég hefði
mikla samúð með konunni, hún var kennslu-
kona, sex barna móðir og hafði mikinn vilja til
að ráða bót á vandamáli sínu.“
Sheilu varð ljóst að enginn sinnti sérþörfum
kvenna á þessu sviði. Meðferðarkerfi AÁ-sam-
takanna var til dæmis byggt á reynslu af áfeng-
issjúkum karlmönnum. Sheila hafði því frum-
kvæði að því að stofna meðferðarhóp fyrir
áfeneissiúkar konur.
Oft háðar róandi lyfjum
í útdrætti úr fyrirlestri
hennar kemur fram að áfengi
hefur meiri áhrif á konur en
karlmenn, þó tekið sé tillit til
líkamsþyngdar. Talið er að
þetta sé vegna þess að hlut-
fallslega minna vatn er í lík-
ama kvenna en meiri fita og
vegna þess að niðurbrot
áfengis í líkamanum er hæg-
ara. Annað sem einkennir
konur í hópi áfengissjúklinga er að þær eru lík-
legri til að vera með önnur geðræn vandamál af
einhverju tagi. Þær eru einnig líklegri til að
verða háðar öðra efni auk áfengisins, róandi
lyfjum.
I áfengismeðferð kvenna þarf að taka sér-
stakt tillit til þess að þær era oft með böm.
Huga þarf sérstaklega að ófrískum konum. I
Bandaríkjunum er áfengisdrykkja móður ein
þriggja algengustu orsaka fósturskaða.
Áhugi Sheilu á meðferð spilafíknar kom til af
svipuðum ástæðum og áhuginn á áfengissýki
kvenna. „Ég var að reyna að aðstoða karlmann
sem var bæði áfengissjúklingur og spilafíkill.
Ég komst að því að engai' úrlausnir voru til og
enginn áhugi á að vinna á spilafíkn. Því fór ég
aftur af stað og beitti mér innan bandarískra
læknasamtaka um að komið yrði upp úrræðum í
þessum málum."
Margir áfengissjúklingar
þjást af spilafíkn
Fíkn af öllu tagi er skyld og það er sami hluti
heilans sem verður fyrir örvun þegar látið er
undan, hvort sem um er að ræða áfengis- eða
spilafíkn. „Það er algengt að þeir sem haldnir |
eru einni fíkn hafí jafnframt aðra,“ segir Sheila. |
„Það má nefna að um 3-6% bandarísku þjóðar-
innar eru haldin spilafíkn en meðal áfengissjúk-
linga er hlutfallið 10-15%.“
Spilafíkn er gamalt vandamál, þó að seint
hafi verið gripið til meðferðar gegn henni.
Freud var meðvitaður um hana og skrifaði með-
al annars um spilafíkn rússneska rithöfundarins
Dostoyevsky árið 1928. Spilafíkn komst í fyrsta
sinn inn í handbók samtaka bandaríska geð- |
lækna árið 1980, en fyrstu samtök spilafíkla
voru stofnuð 1958.
Sheila segir að ríkisstjórnir eigi nokkra sök á
vandanum vegna spilafíknar. „Þær sjá fjár-
hættuspil sem auðvelda leið til að græða pen-
inga, og horfa framhjá þeim vandamálum sem
þessu fylgja. I Bandaríkjunum er lottó rekið af
ríkinu til að afla fjár til menntamála. Að vísu fer
ekki nema hluti fjárins til þessa málaflokks að
lokum. Lottóið er fyrsta skrefíð á leið til
spilafíknarinnar. Markaðsrannsóknir hafa þó
sýnt þeim sem reka fjárhættuspilin að fólk vilji t
helst fá niðurstöðuna strax, og því bjóða þeir til
dæmis upp á skafmiða. Staðreyndin er sú að
miklu meiri peningar fara í markaðsrannsóknir
af þessu tagi en rannsóknir á meðferðarmögu-
leikum.“ ,
Sheila
B. Blume.