Morgunblaðið - 01.11.1997, Blaðsíða 25

MORGUNBLAÐIÐ
NEYTENDUR
LAUGARDAGUR 1. NÓVEMBER 1997 25
Deilt um merk-
ingar á erfðabreytt-
um matvælum
ÝMSAR sojaafurðir, svo sem olía
og baunir, eru fluttar hingað til lands
frá Bandaríkjunum en þar eru ekki
gerðar kröfur um sérmerkingar á
erfðabreyttum matvælum, eins og
tíðkast í Evrópu. Líklegt er því að
mati Jóns Gíslasonar forstöðumanns
matvæla- og heilbrigðissviðs Holl-
ustuverndar ríkisins, að erfðabreytt-
ar sojaafurðir fáist á markaði hér.
„í Bandaríkjunum er erfðabreytt
vara í frumframleiðslu, svo sem
maís eða sojabaunir, ekki aðgreind
frá vöru sem framleidd er með hefð-
bundnum hætti. Sojaafurðir þaðan
eru seldar hér á landi sem samsett
fæða en einnig sem hráefni til iðnað-
ar, til dæmis er sojaprótein notað í
framleiðslu á unnum kjötvörum.
Markaðshlutdeild erfðabreyttra
sojabauna í Bandaríkjunum hefur
aukist mikið undanfarið, úr um 2%
í fyrra, i um 15% í ár.
Bandarískir framleiðendur hafa
þó gert það að eigin frumkvæði að
merkja eigin vörur eins og tómata
og á markaði í Englandi eru til
dæmis sérmerktar erfðabreyttar
tómatafurðir frá Bandaríkjunum.“
Erfðatækninni hefur fleygt hratt
fram á undanförnum árum en hún
hefur meðal annars verið notuð í
matvælaframleiðslu, svo lífverur
dafni vel í breyttu umhverfi, vaxi
hraðar, framleiði meira og þoli skað-
leg skordýr og eiturefni.
Mun ESB ganga lengra í
merkingarkröfum?
Reglur gilda víða í Evrópu um
merkingar á erfðabreyttum matvæl-
um og í vor samþykkti Evrópusam-
bandið reglugerð um nýfæði sem
tekur meðal annars til erfðabreyttra
matvæla og merkinga á þeim. Hún
hefur verið mjög umdeild en ýmis
Evrópulönd og neytendasamtök telja
nauðsynlegt að ganga mun lengra í
merkingum en reglugerðin kveður á
um.
Hérlendis gilda engar slíkar regl-
ur en líklega verður reglugerð ESB
tekin inn í íslenska matvælalöggjöf
á grundvelli samningsins um Evr-
ópska efnahagssvæðið, að sögn
Jóns. „Hún hefur þó ekki verið tekin
til formlegrar afgreiðslu hjá EFTA
enn sem komið er því tiltekin ákvæði
hennar þykja óljós.“
Samkvæmt reglugerðinni er gerð
krafa um sérmerkingu þegar nýfæði
hefur aðra samsetningu en sambæri-
leg vara á markaði og þættir eins
og næringargildi hafa tekið breyt-
ingum samanborið við hefðbundna
vöru. Reglurnar gera þannig ráð
fyrir að erfðabreyttur tómatur verði
merktur en ekki tómatsósan eða
tómatþykknið, ef ekki er um að
ræða marktæka breytingu á sam-
setningu eða öðrum eiginleikum.
Hugsanlegt er, að sögn Jóns, að
ESB muni ganga enn lengra í merk-
ingarkröfum og koma þannig til
móts við neytendur og ríkisstjórnir,
m.a. á hinum Norðurlöndunum, sem
deilt hafa hart á ESB vegna ófull-
nægjandi og ómarkvissra krafna um
merkingar. Óánægjan varð m.a. til
þess að settar voru sérstakar reglur
um merkingu á erfðabreyttum soja-
baunum og maís sem munu taka
gildi 1. nóvember.
Sojaplantan erfðabreytt til að
auka viðnám gegn illgresiseyði
Jón telur óráðlegt að ganga eins
langt í merkingum á erfðabreyttum
matvælum og gerð hefur verið krafa
utn. „Frá neytendasamtökum hefur
til dæmis heyrst sú skoðun að merkja
eigi allar vörur sem eru unnar úr
erfðabreyttum lífverum, óháð því
hvort þær eru frábrugðnar hefð-
bundnum vörum. Ef enginn mælan-
Engar reglur gilda hér-
lendis um merkingar á
erfðabreyttum matvæl-
um en líklegt er að slík
fæða berist hingað
ómerkt frá Bandaríkj-
unum. Jón Gíslason hjá
Hollustuvemd ríkisins
segir Hrönn Marinós-
dóttur að líklega taki
nýlegar reglur ESB um
merkingar slíkra mat-
væla einnig gildi hér.
ir ákveðinni prósentu þyrfti ekki að
merkja vöruna sérstaklega sem
erfðabreytta.
Jón bendir einnig á að ef gildandi
reglur hér og í Bandaríkjunum
stangast á kæmi hugsanlega upp sú
staða að sérmerkja þyrfti bandarísk-
ar vörur á íslenskum markaði sem
getur valdið innflytjendum mikla
erfiðleika.
Ekki tæmandi
upplýsingar frá Evrópu
Á ráðstefnu Matvæla- og næring-
arfræðingafélags ísiands, sem hald-
in varð nýlega, kom fram í máli
Elínar Guðmundsdóttur hjá Holl-
ustuvernd ríkisins að þar sem reglu-
gerð ESB hafi ekki verið samþykkt
hér á landi fáist ekki tæmandi upp-
lýsingar um hvaða nýfæði búið sé
að leyfa í Evrópu. Ljóst er að leyfi
hefur m.a. fengist hjá Evrópusam-
bandinu fyrir erfðabreyttu geri til
SOJABAUNIR sem innfluttar frá Bandaríkjunum.geta hugsanlega
verið erfðabreyttar.
Morgunblaðið/Arnaldur
JÓN Gíslason, næringarfræð-
ingur telur merkingar á erfða-
breyttum matvælum stundum
geta verið markleysa.
legur þáttur er öðruvísi í fæðunni,
dreg ég í efa að ástæða sé til að
merkja hana sérstaklega. Til að
mynda eru engar líkur á að sojaol-
ían, sem hingað er flutt frá Banda-
ríkjunum, sé öðruvísi en sú hefð-
bundna. Sojaplöntunni hefur einung-
is verið breytt með erfðatækni til
að auka viðnám hennar gegn ill-
gresiseyði.
Stundum er einnig erfitt að meta
hvenær um marktækar breytingar
er að ræða, til dæmis getur vítamín-
innihald verið háð náttúrulegum
sveiflum."
Ef svo færi að ESB gerði kröfu
um merkingu samsettra matvæla
sem innihalda hráefni sem ekki er
hægt að útiloka að innihaldi erfða-
breytta efnisþætti, segir Jón að
matvælaframleiðendur gætu þurft
að merkja vöruna: „Getur innihaldið
erfðabreytt matvæli.“
Hugsanleg lausn að mati Jóns
væri að miða hlutfallið við efri eða
neðri mörk, þannig að ef erfða-
breyttur þáttur er til að mynda und-
Hvað er
nýfæði?
NÝFÆÐI er nýyrði yfir það
sem á ensku kallast Novel
foods. Orðið tekur til nýrra
fæðutegunda eða efnisþátta
í matvælum í þeim skilningi
að nýfæðið hefur ekki verið
notað áður eða aðeins notað
í takmörkuðum mæli sem
fæða fyrir fólk.
Erfðabreytt matvæli eru
enn sem komið er einn fyrir-
ferðarmesti flokkur nýfæðis
og sá sem hefur valdið
mestu umtali.
baksturs og bjórframleiðslu, kart-
öflumjöli úr erfðabreyttum kartöfl-
um og notkun erfðabreyttra tómata
í tómatafurðir.
Neytendasamtök hér vilja
skýrar merkingar
Á ráðstefnunni talaði einnig fram-
kvæmdastjóri Neytendasamtak-
anna, Jóhannes Gunnarsson, og
kvaðst hann vera sama sinnis og
Evrópusamtök neytenda (BEUC).
„Það er sjálfsagður réttur okkar að
geta valið hvaða matvæli við viljum
borða. Merking á matvælum sem
framleidd eru með erfðatækni er
eðlileg krafa og verður raunar að
vera fyrir hendi ef markaðurinn á
að starfa á viðunandi hátt.“
í Bandaríkjunum er talið að um
30 tegundir erfðabreyttra matvæla
fáist á markaði, m.a. melónur, kúr-
bítur, salatblöð og gulrætur. Fyrsta
varan, sem framleidd var með erfða-
breyttum lífverum, kom á markað
þar í landi árið 1994, svonefndir
„Flavr Savr“ tómatar.
Rennilásapokar og
skrjáfpokar
PLASTPRENT hf. hefur sett á
markað þrjár nýjungar í línunni
„Pokahornið“, rennilásapoka, svo-
kallaða skrjáfpoka og nýja tegund
frystipoka. Rennilásapokarnir eru
þykkir og loftþéttir og í fréttatil-
kynningu frá Plastprenti segir að
þessvegna henti þeir vel til að
geyma í grænmeti og kjöt.
Sktjáfpokar eru 200 saman og
eru ódýrari en venjulegir plastpok-
ar. Frystipokarnir eru þykkari en
hefðbundnir pokar og hægt að
skrifa beint á þá. Frystipokunum
fylgja lokunarklemmur svo auðveld-
ara sé að loka pokunum áður en
þeir eru settir í frysti. Frystipokarn-
ir koma í tveimur stærðum.
Skyndihjálpin
Það er aldrei að vita hvenær
hennar er þörf. Allt að 80% okk-
ar eiga einhvern tíma við húð-
vandamál að stríða. Óþægindi af
völdum roða, kláða eða annarrar
ertingar í húðinni, kallar Clinique
„húð í uppnámi". Heppnin er
með þér þvi nú er hjálp við hönd-
ina. Við kynnum sérlega sefandi
krem og húðmjólk fyrir húð (
uppnámi, sem vinnur að því að
róa húðina og hjálpa henni að ná
jafnvægi á ný. Skyndihjálpin sef-
ar kláða og dregur úr roða. Næst
þegar húð þín er í uppnámi kem-
ur Clinique til bjargar.
Verð kr. 2.139.
Ráðgjafi frá Clinique verður í Lyfju í dag
og á morgun sunnudag.
*
LYFJA
Lágmúla 5, sími 533 2300