Morgunblaðið - 25.11.1997, Blaðsíða 38

^ 38 ÞRIÐJUDAGUR 25. NÓVEMBER 1997
MORGUNBLAÐIÐ
____________AÐSENDAR GREINAR_
Verðmæti þjóðarinnar
DJARFIR framkvæmdamenn
hafa í tímans rás haft mikla forsjá,
fnimkvæði og af mikilli bjartsýni
unnið ötullega að vexti og eflingu
sjávarútvegsins, þar sem framtak
einstaklingsins er lagt til grund-
vallar. Þeir hafa fjárfest, tekið
áhættu, ábyrgð, staðið og fallið
með henni. Lagt allt sitt undir til
atvinnuuppbyggingar til að skapa
einstaklingum og fjölskyldum at-
vinnu, og þannig haldið uppi at-
vinnu í heilum byggðarlögum, af-
skekktum sjávarþorpum. Komið
því til leiðar að tugir fjölskyldna
. hafa getað séð sér farborða og önn-
ur viðskipti blómstrað í kjölfarið.
Nú er dæminu snúið við og þessir
menn gerðir að hinum verstu
glæpamönnum.
Ósanngjörn og neikvæð umíjöll-
un hefur átt sér stað um sjávarút-
veg og útgerð. Segja má að um-
ræðan einkennist af þröngsýni og
fjandskap. Utgerðarmenn eru út-
hrópaðir og kallaðir hinum ýmsu
nöfnum, sægreifarnir illræmdu,
gulikálfarnir, kvótabraskarar,
kvótagreifarnir, kvótakóngarnir,
milljarðamennirnir og jafnframt
. ; alið á hatri í garð útgerðarmanna.
" Utgerðarmenn eru bornir þungum
sökum hvort heldur er á Alþingi, í
dagblöðum, útvarpi og manna á
milli og öfgarnar ei-u þvílíkar að
athöfnum þeirra er líkt við
grimmdarverk Hitlers og Stalíns.
Markvisst er grafið undan íslensk-
um sjávarútvegi, einstaklings-
framtakið brotið niður og þannig
reynt að koma í veg fyrir að fram-
sækið og duglegt fólk haldist í at-
vinnugreininni. Það skiptir Iitlu
hvort útgerðarmenn nota laga-
heimildir til kvótaframsals í því
skyni að hagræða í útgerðinni,
styrkja hana með því að breikka
grundvöll rekstrarins og leggja
gnmn að sérhæfðari og arðsamari
veiðum.
Kvótakerfíð
Tilgangur
kvótakerfinu var
takmarka sóknina
fiskinn og treysta veð
banka og sjóða og stýra
sókninni í auðlindina.
Sú leið sem varð íyrir
valinu var að bolfisk-
afla var skipt á skip
samkvæmt veiði-
reynslu síðustu þriggja
ára. Þannig var veiðin
takmörkuð og skipum
fækkað til að ná fram
hagræðingu í útgerð-
inni. Útgerðin bar
kostnað af hagræðing-
unni þannig að þeir sem betur
stóðu yfirtóku kvóta og skuldbind-
ingar þeiiTa sem verst stóðu. Þar
með var bæði bönkum og sjóðum
bjargað frá gjaldþrotum.
Fyrir daga kvótakerfisins var
sett á svokallað sóknardagakerfi
(skrapdagakerfi). Tilgangurinn var
að vernda fiskistofna þar sem ótt-
ast var að sóknin væri of mikil. A
sama tíma var reynt að setja kvóta
á síld og loðnu sem reyndist vel.
Þannig þróaðist saga kvótakerfis-
ins að farið var að setja kvóta á
þorsk og fleiri tegundir.
Utgerðin hefur aldrei
fengið neitt ókeypis
Útvegurinn greiðir núna um
1.400 milljónir í ti-yggingagjöld.
Einnig veiðieftirlitsgjald sem renn-
ur til rekstrar veiðieftirlits og
Fiskistofu. Gjöld eru innheimt af
útveginum sem renna til Þróunar-
sjóðs sjávarútvegsins og sam-
kvæmt nýjum lögum verður þess-
um gjöldum á næstu árum varið í
íjármögnun nýs hafrannsóknar-
skips. Fiskistofa innheimtir af út-
veginum gjald á hvert úthlutað
þorskígildistonn og sérstakt gjald
á brúttólestir skipa.
Útvegurinn greiðir
einnig skráningar-
gjöld. Svona mætti
lengi telja. Allt eru
þetta gjöld sem út-
gerðin borgar án tillits
til afkomu.
Tekið miklum
framförum
Sjávaratvegur á ís-
landi nýtur mikillar
virðingar erlendis og
stjórnkerfið talið það
besta í heimi. Hann
hefur stundað þróunar-
starf, fjárfest í mennt-
un og fagþekkingu.
Honum hefur tekist að styrkja
stöðu sína með því að hagræða,
auka fullvinnslu sjávarfangs, með
markaðssetningu á verðmætari
vöra og sókn í nýjar tegundir. Út-
gerðin hefur fært út kvíarnar með
því að kaupa erlend sjávarútvegs-
fyrirtæki og öðlast þannig veiði-
heimildir m.a. í úthlutuðum kvóta
Evrópubandalagsins. Eignast hlut
bæði í matvælafyrirtækjum og
vörudreifingu á viðskiptamörkuð-
um erlendis. Sjávarátvegurinn hef-
ur tekið að sér að tæknivæða veið-
ar og vinnslu hjá öðrum þjóðum og
gert þekkinguna og hugvitið að út-
fiutningsvöra, sem aldrei hefði orð-
ið ef ekki væra til öflug sjávarút-
vegsfyrirtæki. Fiskiskipaflotinn
hefur endurnýjast og lagað sig vel
að kröfum nútímans, bæði tækni-
lega og faglega. Ég hefði viljað sjá
fleiri atvinnugreinar feta í sömu
fótspor, þá væri margt öðruvísi hér
á landi.
Auðlindaskattur
Það er ótrálegt að þegar betur
árar í sjávarútveginum eftir
margi-a ára tímabil aflasamdráttar
og skuldasöfnunar og útgerðin er
Útvegurinn greiðir
núna 1.400 m.kr. í
tryggingagjöld, segir
Kristín S. Þórarinsdótt-
ir, og að auki veiðieftir-
litsgjald, sem rennur til
eftirlits og Fiskistofu.
farin að geta greitt skuldir sínar
skammlaust, þá biðja menn um
auðlindaskatt á útgerðina.
Auðlindaskattur mun hafa alvarleg
áhrif á þjóðarbúskapinn og þjóðlíf-
ið. Það mun ekki aðeins veikja
samkeppnisstöðu sjávarátvegsins
heldur brjóta hann gjörsamlega
niður. Fækkun yrði í fiskvinnslu-
störfum og stórfelld byggðaröskun
mundi eiga sér stað. Það er hags-
munamál að fiskistofnar séu
verndaðir og hagkvæmni gætt í
veiðum. Einnig er það hagsmuna-
mál fyrir þjóðina að til séu öflug
útgerðarfyrirtæki, stór og smá.
Sjávarútvegur er í harðri sam-
keppni við niðurgreiddan sjávarát-
veg í nágrannalöndum, sérstak-
lega í Noregi, þar sem greiddir eru
tugir milljarða króna til sjávarút-
vegsins.
Hverjum dettur í hug sú hag-
fræði að útgerðarmenn og sjó-
menn séu svo miklu betri hér á
landi en í nágrannalöndum, að þeir
geti greitt auðlindaskatt? Það eru
veruleikafirrtir stj órnmálamenn
sem berjast fyrir þessum skatti, á
sama tíma eru þessir sömu menn
að tryggja íslandi aðgang að
stærsta markaði veraldar, EES
(Evrópska efnahagssvæðið), þar
sem öll viðskipti og leikreglur at-
vinnulífsins eiga að vera hin sömu.
Kristín S.
Þórarinsdóttir
Af ferðakostnaði Seðlabanka
Islands, risnu o.fl.
r** ENN hafa gengið yf-
ir umræður um risnu
og ferðakostnað Seðla-
banka Islands, sér-
staklega vegna utan-
ferða, og enn fyrir til-
stilli Jóhönnu Sigurðar:
dóttur alþingismanns. I
umræðum um ferða-
kostnað Seðlabankans
hafa yfirmenn hans
forðast að svara með
því að benda sér til
varnar á aðrar stofnan-
ir, enda væri að því lítill
mannsbragur. Eftir
umræðu liðinna daga
hef ég hins vegar ekki
lengur geð í mér til
þess að sitja undir þessum flaumi
án þess að bregðast við og vekja
athygli á fáeinum atriðum. Fyrir-
vara verður að hafa á samanburði
kostnaðarliða í reikningum ólíkra
stofnana. Aðrir hafa hins vegar
beitt margs konar samanburði síð-
ustu daga og sá sem hér er gerður
setur útgjöld Seðlabankans
a.m.k. í eitthvert samhengi við
* útgjöld annarra stofnana. Fjár-
hæðir eru fengnar úr ríkisreikn-
ingi 1996 og ársskýrslu Seðla-
bankans 1996.
1. Skv. upplýsingum skrifstofu
Alþingis gilda þær reglur um ut-
anferðir alþingismanna að þeir fá
greitt fargjald, gistikostnað og
80% dagpeninga ríkisstarfsmanna
fyrir hvern dag sem ferðin stend-
ur. Þessar reglur eru nokkurn
veginn samhljóða þeim sem gilda
um utanferðir bankastjóra (ekki
aðstoðarbankastjóra)
Seðlabankans (far-
gjald, gistikostnaður
með morgunverði og
80% af dagpeningum
bankastarfsmanna).
Að auki eiga banka-
stjórar sem kunnugt
er rétt á að taka maka
í utanferð skv. reglum
sem upphaflega voru
sniðnar eftir reglum
um utanferðir maka
ráðherra en eru nú
orðnar þrengri.
2. Heildarkostnaður
Alþingis af utanferð-
um árið 1996 nam 43,7
m.kr. Heildarkostnað-
ur Seðlabanka Islands af utanferð-
um nam 28,9 m.kr. á því sama ári.
3. Risnukostnaður Alþingis 1996
nam 14,5 m.kr. en 10,8 m.kr. í
Seðlabankanum (fastar risnu-
greiðslur sem eru í raun launaauki
og skattlagðar að fullu námu um
2,2 m.kr.).
4. Kostnaður Alþingis af að-
keyptum akstri (þar með af afnot-
um einkabifreiða starfsmanna)
nam 22 m.kr. árið 1996 og hlið-
stæður kostnaður Seðlabankans
23,9 m.kr.
5. Starfsmenn ráðuneytanna
munu vera u.þ.b. þrisvar sinnum
fleiri en starfsmenn Seðlabankans.
Risnukostnaður ráðuneytanna er
hins vegar um fimm sinnum meiri
og kostnaður vegna utanferða
starfsmanna þeirra tæplega sjö
sinnum meiri en starfsmanna
bankans.
Utanferðir starfs-
manna bankans eru
ekki skemmtiferðir,
segir Ingimundur
Friðriksson, heldur
vinnuferðir og ábyrgð
og álag starfsmanna
1 þessum ferðum
er mikið.
í svörum við fyrirspurnum hef-
ur Seðlabankinn veitt upplýsingar
um allar utanferðir mínar á árun-
um 1994 til 1997, tilgang hverrar
ferðar, heildarkostnað við hverja
ferð og gi’eiðslu dagpeninga til
mín á hverju ári fyrir sig. I fjöl-
miðlum hafa verið raktar upplýs-
ingar sem Seðlabankinn hefur
veitt um utanferðir bankastjóra
Seðlabankans á árunum 1994 til
1997, tilefni einstakra ferða og
kostnað. Hvar liggja fyrir að-
gengilegar upplýsingar um utan-
ferðir annarra á vegum hins opin-
bera, svo sem alþingismanna,
fjölda og tilgang ferða, kostnað,
dagpeningagreiðslur o.þ.h.? í við-
tali við Dag hinn 19. nóvember sl.
um kostnað af utanferðum bank-
anna sagðist Jóhanna Sigurðar-
dóttir halda því fram að „veruleg-
ur hluti af þessu séu óþarfa ferð-
ir“. Er til of mikils ætlast að hún
færi rök fyrir þessari fullyrðingu,
a.m.k. að því er varðar þann banka
sem ég starfa hjá, áður en hún
hefur næstu lotu, með aðstoð fjöl-
miðla, við að rífa mannorðið af
mér og öðrum sem í bankanum
starfa með áframhaldandi dylgj-
um um spillingu og misnotkun á
almannafé? I fjölmiðlum fyrr á
árinu var frá því greint að Jó-
hanna Sigurðardóttir hefði farið á
fund til Indlands á vegum Alþing-
is. Ég hef hvorki ástæðu né for-
sendur til þess að halda því fram
að sú ferð hafi verið óþörf ekki
fremur en Jóhanna til þess að
halda því fram að verulegur hluti
utanferða á vegum Seðlabankans
sé óþarfur.
Seðlabanki Islands gegnir mik-
ilvægu hlutverki í íslensku efna-
hagslífi. í tengslum við j)að hefur
hann mjög fjölþættum skyldum að
gegna á erlendum vettvangi sem
ekki verður sinnt með þeim hætti
sem krefjast verður nema með
ferðalögum starfsmanna hans til
útlanda. Hið sama gildir eflaust
um Alþingi og fjölmargar stofnan-
ir og fyrirtæki. Island á mjög náin
tengsl við umheiminn og er mjög
háð samskiptum við önnur lönd á
vettvangi stjórnmála, efnahags-
og peningamála, atvinnumála, fé-
lagsmála, verkalýðsmála o.s.fi-v.
Þessu fylgir kostnaður en beinn
og óbeinn kostnaður þjóðarinnar
kynni að verða miklu meiri væri
þessum samskiptum ekki sinnt
sem skyldi. Engin leið er að meta
hvort kostnaður stofnunar af ut-
anferðum starfsmanna er mikill
Ingimundur
Friðriksson
Markaðshagkerfi er það sem gildir
í nútíma þjóðfélagi en ekki mið-
stýrt hagkerfi kommúnismans.
Ekki er öllum gefið að reka fyr-
irtæki svo að vel sé. Tímarnir
breytast hratt og rekstur fyrir-
tækja verður stöðugt margbrotn-
ari og samkeppnin harðari. Það er
sama hvert litið er, markaðsmál,
framleiðslumál og tæknímál eru sí-
fellt að breytast. Stjórnendur
verða að búa yfir stöðugri fram-
þróun, frjórri hugsun, vönduðum
vinnubrögðum, víðtækari þekk-
ingu á atvinnulífinu, hafa framtíð-
arsýn og ábyi’ga stefnu í rekstri.
Öðravísi verður aldrei velgengni í
fyrirtækjum. Margt af því fólki
sem er hvað háværast í umræð-
unni um auðlindaskatt og eignar-
rétt manna á kvótanum hefur orð-
ið undir í baráttunni, hefur ekki
hugsað rökrétt né haft framtíðar-
sýn í sínum rekstri og selt frá sér
kvótann. Kennir kvótakerfinu um
allt sem aflaga fer. Svo eru aðrir
sem enga þekkingu hafa á málun-
um og enn aðrir sem sitja á þingi
og jafnvel gæla við þá hugmynd að
leigja kvótann erlendum aðilum.
Skelfilegt er til þess að hugsa, að
þetta fólk sitji á Alþingi Islend-
inga. Þeir sem látið hafa hæst ættu
að sjá sóma sinn í því að draga úr
fúkyrðum í garð útgerðar, því ef
ekki nyti við velgengni og aukinn-
ar arðsemi í atvinnugi-eininni, þá
verður engin nýsköpun, framþró-
un eða aukin lífskjör í landinu. Sú
fjandsamlega umræða sem ýtt hef-
ur verið af stað er hættuleg þróun,
og menn hljóta að uppskera svo
sem sáð hefur verið, það er ljóst.
Ég ætla að ljúka þessari um-
fjöllun minni á orðum útgerðar-
manns að austan þegar hann var
spurður hvort hann væri ekki rík-
ur: „Nei, vinur minn,“ sagði hann
við unga manninn. „Það ert þú sem
ert ríkur. Þú átt allt Iífíð framund-
an.“ Þannig mættu fleiri hugsa,
„ekki er allt gull sem glóir“.
Höfundur er sérfræðingur í heilsu-
gæslu og á sæti í stjórn úgerðarfyr-
irtækis.
eða lítill nema hann sé settur í
samhengi við hlutverk hennar og
skyldur. I opinberri umræðu lið-
inna vikna hefur ekki svo mikið
sem örlað á viðleitni til þess að
setja kostnað Seðlabankans af ut-
anferðum í samhengi við skyldur
hans, hvorki í fjölmiðlum né ann-
ars staðar. Útanferðir starfs-
manna bankans eru ekki skemmti-
ferðir heldur vinnuferðir og
ábyrgð þeirra í þessum ferðum er
mikil og að sama skapi álagið sem
þeim fylgir. Ég efast ekki um að
hið sama gildi um aðra sem vinnu
sinnar vegna verða að ferðast til
útlanda.
Starfsemi Seðlabanka íslands
sætir endurskoðun innri endur-
skoðanda sem heyrir undir banka-
ráð auk ráðherraskipaðs löggilts
endurskoðanda og ríkisendurskoð-
anda. Að lokinni endurskoðun
staðfesta allir þrír endurskoðend-
urnir ársreikninga bankans á
hverju ári með áritun sinni. Sinnti
Seðlabanki íslands ekki alþjóðleg-
um skuldbindingum sinum af
ábyrgð væri sannarlega tilefni til
alvarlegra athugasemda af hálfu
endurskoðenda.
Að lokum þetta: Ef það er til-
gangur Jóhönnu Sigurðardóttur
að beita sér fyrir breytingum á
reglum um utanferðir bankastjóra
Seðlabankans og að gera starfs-
kjör almennt „sýnilegri" þá verður
að ætlast til þess að hún beiti sér
um leið fyrir hinu sama hjá Al-
þingi og öðrum opinberum stofn-
unum. Annað væri loddaraskapur.
Ekki þarf að draga í efa að Seðla-
bankinn myndi breyta reglum sín-
um með hliðsjón af því sem annars
staðar kynni að verða gert hjá
hinu opinbera.
Höfundur er adstoöarbankastjóri
Seðlabanka íslands. Skoðanir sem
fram koina í greininni eru lians eig-
in og lýsa ckki endilcga afstöðu
Seðlabanka íslands.