Morgunblaðið - 07.02.1998, Blaðsíða 44

44 LAUGARDAGUR 7. FEBRÚAR 1998
SKOÐUN
MORGUNBLAÐIÐ
ÚR ÓLÍKLEGUSTU stöðum ber-
ast manni fregnir, sem verða tilefni
— til að halda lífi í opinberri umræðu
um hvað sé réttlátt og sanngjamt og
raunar hvað verjandi í úthlutun án
endurgjalds á þeim einkaleyfishagn-
aði, sem réttur hefur verið þeim,
sem á árunum 1981-1983 voru skrif-
aðir fyrir útgerð hér í landinu. Æði-
margir þeirra eru raunar gengnir
fyrir stapa, svo að það eru erfingjar
þeirra, sem eiga í hlut.
Tilefni þessa pistils á upphaf sitt í
heitum potti á sundstað á höfuðborg-
arsvæðinu, þar sem ein kona segir
annarri frá langri heimsreisu, sem
þau hjónin höfðu farið í. Fyrir lá, að
þetta var milljónafyrirtæki. Svona
eins og til skýringar á öllu saman
sagði konan frá því, að þau hjónin
hefðu nefnilega verið að fá 300 millj-
óna króna kvótaarf (eða -arð, - ekki
heyrðist hvort) og fundist það tilefni
til að gera eitthvað fyrir sig.
Það hefur komið fram fyrr í skrif-
um mínum um þessi efni, að ég
áfellist ekki það fólk, sem stjómvöld
ríkisins ákveða að gera svo vel við.
Ég hef hins vegar kallað eftir
hneykslun og fyrirlitningu á viðhorf-
um þeirra manna, sem standa fyrir
þessari ráðstöfun verðmæta, einka-
leyfishagnaðar, sem stjómvöld hafa
með ákvörðunum sínum búið til og
^ virðast ætla sér til frambúðar að
gefa einstaklingum og fyrirtækjum.
Að vísu hef ég með sjálfum mér
dregið í efa, að nokkrir þeirra þing-
manna, sem á sínum tíma leiddu
þessi firn í lög, hafi þá gert sér
minnstu grein fyrir því, hvað af
þeirri ákvörðun mundi
leiða í braski, siðspill-
ingu til sjávarins,
byggðaröskun, ótilunn-
inni eignatilfærslu og
sóun, - allt undh’ sauð-
argæru markmiða um
hagræðingu í sjávarút-
veginum. Og réttlæti!
Maður spyr sig nú bara,
- hvað er það, í þessu
samhengi? Á ekki þjóð-
in auðlindina að lögum?
Þessar 300 milljónir,
sem urðu kveikjan að
þessum skrifum, era að-
eins örlítið brot af þeim
milljörðum króna, sem
útvegurinn í landinu
hefur verið og er að greiða þessi
misserin sem endurgjald fyrir afnot
af auðlindunum í hafinu við ísland.
Það er ekki eigandi þessarar auð-
lindar, sem fær endurgjaldið, heldur
konan í heita pottinum og bóndi
hennar og ótal fleiri, sem eins stend-
ur á um, án þess að hafa til þess unn-
ið á nokkurn veg.
Hvað er þessum hjónum gefið?
Við skulum fyrst skoða, hvað þetta
þýðir fyrir þessi ágætu hjón. Þau
geta fyrirhafnar- og áhættulaust
orðið sér úti um eignarskattslausa
ávöxtun þessara fjármuna með um
16 milljóna króna árstekjum. Þetta
eru fjármagnstekjur og því ekki
skattlagðar nema með 10% tekju-
skatti. Þessi lakasti kostur þeirra til
ávöxtunar gefur þeim þannig yfir 13
milljóna króna ráðstöfunartekjur á
ári héðan í frá, en ótal
möguleikar standa
þeim opnir til betri
ávöxtunar. Þessi kjör
er vert að bera saman
við elli- eða örorkulíf-
eyrisþega, sem hefur
lægstu greiðslur og
vogar sér að vinna sér
inn lítilræði til viðbótar
eða hefur slíkar tekjur
úr lífeyrissjóði. Hann
getur tapað bótum sem
svarar öllu því, sem
hann vinnur sér inn, en
má almennt þakka fyr-
ir, ef hann heldur eftir
40% af viðbótartekjun-
um, sem er sambærileg
tala við þau 90%, sem eignafólkið hér
að ofan heldur eftir.
Hér er að sönnu um að ræða
tvennar aðstæður, sem ekki era alls
kostar sambærilegar án alls konar
fyrirvara, en þær era staðreyndir í
samfélaginu samtímis og því full
ástæða til, fyrir þá, sem bera ábyrgð
á samfélagslegu réttlæti, að íhuga
þær í samhengi.
En hver borgar brúsann?
Næst skulum við skoða, hverjir
greiða þessum hjónum þessa fjár-
muni að öllum líkindum. Samkvæmt
því, sem opinberlega er látið í veðri
vaka, kaupir útgerðin þetta sjálf í
hagræðingarskyni. Þvi er sem sagt
haldið fram, að það sé hagræðing
fyrir útgerðina 1 landinu, að svona
fjármunir velti út úr henni. Hitt mun
sanni nær, að meginhluta slíltra við-
skipta stundi fyrirtæki, sem sækja
sér til þess fjármagn á hlutabréfa-
markað. Það era þess vegna nýju
hluthafarnir í útgerðarfyrirtækjun-
um, sem eru látnir greiða fyrir að-
ganginn að auðlindinni fullu verði.
Þannig mun að óbreyttu á nokkram
áratugum fullt andvirði aðgangsins
að auðlindinni smám saman verða
greitt afkomendum þeirra, sem vora
skrifaðir fyrir útgerð 1981-1983. Þá
verður bvo komið, að engin útgerð
verður stunduð á íslandi, sem ekki
hefur greitt upphaflega kvótann
fullu verði og verður að bera fullan
þunga þess í rekstri sinum. En það
eina, sem við það er að athuga, er, að
andvirðið var ekki greitt eiganda
auðlindai-innar. Og svo undarlegt
sem það er, - á þessu eru ráðherrar
og þingmenn tveggja stærstu stjórn-
málaflokkanna og einhver hluti Al-
þýðubandalags tilbúnir til að bera
ábyrgð, þvert ofan í afgerandi meiri-
hluta þjóðarinnar.
Leiðir þetta til aukinnar hag-
kvæmni (útgerð?
Svo snúið sé aftur að því samfé-
lagslega óréttlæti, sem 300 milljóna
króna sagan ber vott um, er þvi hald-
ið fram af talsmönnum núverandi
kvótakerfis óbreytts, að það muni
leiða til þess, að þeir, sem best gera
út, muni þegar upp er staðið hafa
keypt upp hina, sem síður standa sig
í því efni. Þetta er alrangt, því að
æðimargir þeirra, sem best og ódýr-
ast gera út, era keyptir út úr rekstri
og bátar þeirra úreltir, því að þeir
hafa ekki bolmagn til að keppa við
þá, sem mesta fjármuni hafa. Það
sorglegasta við þessa stöðu er, að
margir þessir ólánsömu menn sjá
sínum persónulegu hagsmunum best
borgið með að selja báta sína og
kvótann þar með og láta úrelda þá.
Margir þeirra gera þetta með
óbragð í munni, því þeir vita sem er,
að þeir eru með þessu að taka vinn-
una frá honum Jóni í næsta húsi,
sem verið hefur félagi þeirra og vin-
ur um áratugi. Fyrirkomulagið leiðir
menn út í að nýta fjárhagslega að-
stöðu, sem þeim er búin til, en fórna
hagsmunum náungans. Þeir, sem
geta leigt út kvóta á siðlausu verði til
manna í neyð eða boðið út hlutafé að
vild, eru þeir, sem geta keypt hag-
kvæma útgerð út af markaðnum og
þar með vinnuna frá mörgum af hin-
um dreifðu byggðum landsins. Um
leið dæmir fyrirkomulagið einstakar
byggðir til þrenginga, sem era sök
þeirra, sem ábyrgð bera á fyrir-
komulaginu. Það hefur hvorki neitt
með hagkvæma útgerð né hag-
kvæma sókn að gera. Það er brask-
hagnaður kaupandans og seljandans,
sem ræður ferðinni, og þegar upp er
staðið líða þjóðarbúið og byggðirnar
fyrir. Skammsýni stjórnmálamanna
undir leiðsögn þröngsýnna útvegs-
manna á þessu sviði er orðin þjóðinni
afardýr og á enn eftir að kosta mikið
af þeim afrakstri, sem ætti að geta
verið af auðlindinni, ef skynsamlega
væri að staðið.
Hverjir geta leynt óhagkvæmni
í rekstrinum?
Önnur hlið á þeirri kenningu, að
þeir eignist kvótann, sem best gera
út, er verð skoðunar. Sannleikurinn
er sá, að við aðstæður dagsins, með-
an einhverjir era nægilega staðfastir
í að reyna að afla fisks, þótt þeir eigi
ekki nógan kvóta, geta þau útgerðar-
fyrirtæki, sem mestan kvóta eiga, og
þess vegna leigt hann frá sér á því
fáránlega verði, sem tíðkast hefur,
Það er braskhagnaður
kaupandans og seljand-
ans, sem ræður ferð-
inni, segir Jón Sigurðs-
son og þegar upp er
staðið líða þjóðarbúið
og byggðirnar fyrir.
lengst og best leynt því, ef þau sækja
fiskinn með of miklum tilkostnaði.
Þau geta nýtt kvótaleiguna til að
greiða niður þá starfseini, á sjó eða í
landi, sem þau stunda og þess vegna
sýnt afkomu, sem er ekki í neinu
samræmi við þeirra raunverulega
kostnað ellegar hagkvæmni rekstr-
ar. Og í samkeppninni við fiskvinnslu
í landi án útgerðar, sem ekki á kost á
slíkum niðurgreiðslum af almannafé,
verða þau alltaf með óviðunandi for-
gjöf. Sú forgjöf hefur raunar víða
einnig verið i formi lágs fiskverðs frá
útgerð til eigin vinnslu, sem átök sjó-
manna og útvegsmanna snúast um
þessar vikurnar.
Veiðileyfagjald, já eða nei
Undanfarnar vikur og mánuði
hafa bæði stjórnmálamenn og fjöl-
miðlar rætt þessi mál af þeirri kunn-
uglegu grunnfærni, að hér sé ein-
ungis um að ræða spurninguna um
veiðileyfagjald eða ekki. Báðar sjón-
varpsstöðvarnar gerðu sig sekar um
þetta á sama kvöldinu undir ein-
hverju hanaslagsefni um málið að
kalla eftir því, að almenningur svar-
aði þessari einfóldu spurningu sím-
leiðis, hvort menn séu með eða móti
veiðileyfagjaldi. Út úr því komu ein-
hverjar prósentur, sem enginn man,
og þar með var málið afgreitt. í huga
þess, sem þetta skrifar, lækkaði
gengið á báðum stöðvum hlutfalls-
lega jafnmikið þetta kvöld. Formað-
ur Sjálfstæðisflokksins fór eiginlega
eins að í yfirlýsingu eftir einhvern
fund í miðstjórnarapparati flokksins.
Miklu flóknara mál
Málið er svo miklu flóknara en
þetta. Almenningur í landinu sœttir
sig ekkert við það óréttlæti og þá
eignatilfærslu, sem núverandi flsk-
veiðistjórnunarkerfi leiðir af sér.
Hún sættir sig heldur ekki við þann
innbyggða galla á kerfinu, að ógnar-
legu magni af fiski sé keriisins vegna
fleygt í sjóinn aftur. Óréttlætið,
braskið og sóunin, sem núverandi
fiskveiðistjórnunarkerfl fylgir, sýður
í fólki um allt land. Það þekkir dæm-
in næst sér og er bálreitt.
Samtökin um þjóðareign hafa mik-
inn hljómgrunn meðal fólks, þótt
margir treysti sér ekki til opinbers
stuðnings við þau vegna þess, sem
framámenn þeirra verða glögglega
varh' við og kalla verður beina eða
DEILAN ER EKKI
EINFÖLD SPURNING
UM VEIÐILEYFAGJALD
Jón Sigurðsson
óbeina skoðanakúgun. Mönnum
finnst þeir hætta starfsframa sínum
og jafnvel starfi, ef þeir úttala sig op-
inberlega.
Hér þarf til að koma þjóðarsátt
Lausn á þessu gríðarlega pólitíska
vandamáli verður ekki fundin, nema
mjög stór hluti þeirra 60-75% þjóð-
arinnar, sem eru ósátt við núverandi
ástand, sætti sig við niðurstöðuna.
Það þarf þess vegna alvörastjóm-
málamenn til að ráða fram úr vand-
anum. Það verður ekki gert með því
að þegja um hann og hann er ekki
veiðileyfagjald, - já eða nei.
Og þá er eftir spurning um grund-
vallaratriði. Næst verður varpað
fram viðbótarefni til umhugsunai'.
Það hefur ekki verið að ráði í um-
ræðu fjölmiðla, að til eru hérlendis
fiskifræðingar og aðrir náttúrufræð-
ingar, sem draga í efa sjálfan grunn-
inn undir núverandi fiskveiðistjórn-
unarkerfi. Þeir telja sig hafa góðan
fræðilegan grunn undir því, að sá
uppgangur í þorskstofninum, sem nú
á sér stað, hafi sáralítið, ef nokkuð,
með friðun að ráði fiskifræðinga að
gera, en sé náttúrulegt fyrirbæri,
sem fyrst og fremst ræðst af um-
hverfisaðstæðum, eins og hrunið,
sem nú er að verða í Barentshafi og
fyrr við Nýfundnaland og Grænland.
Éinn þessara fræðimanna spáði því
hrani þorskstofnsins, sem nú er að
verða í Barentshafi, fyrir einum 4
eða 6 árum. Þetta hran verður nú
þrátt fyrir fiskveiðistjórnun í fullu
samræmi við hefðbundna ráðgjöf
fiskifræðinga þar í samráði við okkar
menn, sem alþjóðlega fjalla um mál-
ið. Þegar fjölmiðlar leita skýringa er
því svarað með einhverju muldri um
rangar mælingar og að reiknilíkön
fræðanna séu í sífelldri þróun. Er
ekki öllu líklegra, að fískifræðingur-
inn, sem spáði þessu hruni fyrir 4-5
árum, þegar ekkert annað en hans
kenningar bentu til þess, hafi eitt-
hvað meira en lítið til síns máls?
Reiknilíkön reikna því aðeins rétt, að
grannforsendurnar, sem þau era
smíðuð utan um, standist. í Barents-
hafínu virðist komið áþreifanlega á
daginn, að þær gera það ekki. Þær
gerðu það heldur ekki við Nýfundna-
land fyrir æðimörgum árum og
hvers vegna skyldu þær fremur gera
það hér og nú? Aðferðafræðin er öld-
ungis ein og hin sama.
Einsýni Hafrannsóknastofnunar
Þessi viðhorf til fræðanna era al-
gerlega útlæg ger úr Hafrannsókna-
stofnun og þeim klúbbi sérfræðinga,
sem hún vinnur með. Víða um heim
og hérlendis, eins og fram hefur
komið, eru skv. mínum upplýsingum
stofnvistfræðingar, líffræðingar og
aðrir náttúrufræðingar, sem telja að-
komu eins og þá, sem Hafrannsókna-
stofnun byggir alla sína ráðgjöf á,
vera ýmist gallaða, hæpna eða jafn-
vel ranga í grundvallaratriðum. Séu
kenningar þessara utangarðsnátt-
úrufræðinga réttar gætum við þessi
árin ekki aðeins verið að friða þorsk
okkur til stórskaða, sem svarar tfl
jafnvel yfir 200 þús. tonna á ári,
heldur gætum við verið að dýpka
næstu þorsklægð, sem örugglega
mun koma, miklu meh'a en þyrfti að
verða.
Freisting þessara utangarðs fiski-
og náttúrufræðinga er að segja ekk-
ert og í rauninni gera þeir það. Þeim
hefur með skýrum boðum og eftir
ýmsum leiðum verið gerð grein fyrir,
að þeim sé betra að hafa sig ekki 1
frammi. í rauninni bíða þeir þess, að
á sannist, eins og þeir telja fullvíst,
og eins og er að gerast i Barentshaf-
inu, að þorskstofninum við ísland
fari að hnigna, sem orðið gæti eftir
1-3 ár eða síðar eftir árferði, vegna
þess, að svæðið sé ofsetið eða ofbeitt,
svo notað sé hugtak, sem menn
þekkja betur. Þetta gerist þrátt fyrir
stranga kvótasetningu skv. njörvuð-
um reglum um, hversu mikið af
stofninum megi veiða, og að nokkru
vegna hennar og vegna smáflsksfrið-
unar umfram það sem uppeldissvæð-
in geti borið. Kenningin felur raunar
í sér, að við aðstæður dagsins náist
hámarksafrakstur af þorskstofnin-
um með því að veiða hann nógu
grimmilega. Sem fræðimenn biða
þeh- þess spenntir, hvaða skýringar
flskifræðingar Hafró munu gefa á
þeirri þróun, sem þeir sjá framund-
an, úr því að í öllu hefur verið farið