Morgunblaðið - 28.02.1998, Blaðsíða 34

34 LAUGARDAGUR 28. FEBRÚAR 1998
AÐSENDAR GREINAR
MORGUNBLAÐIÐ
Ný Gullinbrú í
Grafarvoginn
bráðum
ÞAÐ er næstum að
bera í bakkafullan
lækinn að fjalla meira
um Gullinbrúna í fjöl-
miðlum, en vegna at-
burða undanfarinna
daga er ástæða til að
láta hér nokkur orð
falla.
Hinn 12. febrúar sl.
komu þingmenn
Reykjavíkur saman að
beiðni minni vegna
vega- og umferðarmál-
anna í Grafarvogi.
Allir þingmenn kjör-
dæmisins voru sam-
mála um að úr hinu af-
leita ástandi í vega-
málum hverfisins yrði að bæta svo
fljótt sem unnt væri. Ymsar leiðir
voru ræddar og benti
Jón Rögnvaldsson að-
stoðarvegamálastjóri á
að það væri unnt að
færa fjármagn milli
verkefna í Reykjavík
og flýta þannig fyrir
framkvæmdunum við
Gullinbrú. Hér er um
að ræða flutning á
hluta fjárveitingar
vegna mislægra gatna-
móta við Skeiðarvog
til Gullinbrúarverks-
ins.
Leist þingmönnum
vel á þessa tillögu og
hefur hún verið kynnt
í samgöngunefnd Al-
þingis í tengslum við vinnuna við
vegaáætlun og fengið jákvæðar
Ásta R.
Jóhannesdóttir
undirtektir þar. Borgarstjórinn í
Reykjavík hefur einnig lýst
ánægju sinni með þessa hugmynd,
bæði í bréfi til samgönguráðherra
16. febrúar sl. og í fjölmiðlum.
Samgönguráðherra tekur síðan í
sama streng í Morgunblaðinu
þriðjudaginn 24. febrúar.
Samkvæmt þessu ætti ekkert að
vera því til fyrirstöðu að hefja
framkvæmdir við Gullinbrú nú
þegar. Allir sem málið varðar eru
sammála um að það skuli hafa for-
Allir sem málið varðar
eru sammáia um að það
skuii hafa forgang, seg-
ir Asta K. Jóhannes-
dóttir, og fjármagnið
er tryggt.
gang og fjármagnið er tryggt.
Það er fagnaðarefni að nú er í
sjónmáli lausn á þessu biýna
hagsmunamáli Grafarvogsbúa og
Reykvíkinga í bættri umferðar-
menningu.
Höfundur er alþingismaður i þing-
fiokki jafnaðarmanna.
ÍSLENSKT MAL
GAMAN er að geta hvað eftir
annað skýrt frá því, hversu vel er
og víða unnið á sviði íslenskra
fræða. Hvert stórvirkið af öðru
berst mér í hendur, og nú síðast
Tölvuorðasafn, en það er tíunda
rit Islenskrar málnefndar. Þetta
er reyndar þriðja útgáfa, hin
fyrsta kom út 1983, en þessi nýja
er margfóld að efni.
Orðanefnd Skýrslutæknifélags
Islands tók bókina saman, en
nefndina skipa Baldur Jónsson,
Sigrún Helgadóttir, Þorsteinn
Sæmundsson og Örn Kaldalóns.
Ritstjóri verksins var Stefán
Briem.
Nauðsyn þess að íslenska vel
tölvumálið er auðsæ. Og okkur
hlýtur að vera það metnaðannál
að geta á tungu okkar eigin fjallað
um allt hið nýjasta í tækni og vís-
indum. Þeir sem að því stuðla með
dugnaði og smekkvísi, eiga skilið
virðingu okkar og þökk. I sama
mund og ég sá Tölvuorðasafnið
barst mér í hendur bréf frá
Bjarna Sigtryggssyni í Kaup-
mannahöfn, okkur að góðu kunn-
um. Hann sendir mér dæmi úr
dönskum blöðum sem sýna hvem-
ig enskan veður uppi í máli
frænda okkar, að því er virðist án
mikillar fyrirstöðu. Bjami segir:
„Með því að laga málfar nýrrar
tækni að því máli, sem lifir á
tungu þjóðar, komumst við næst
því að skila hugsun okkar rétt til
næsta manns. Með því einu, að
varðveita málið, getum við ætlast
til þess að koma hugsunum okkar
og forfeðra okkar til næstu kyn-
slóða.“
Undir þetta tekur umsjónar-
maður heils hugar og veit að
Bjami mun gleðjast, þegar hann
sér Tölvuorðasafn.
★
Þjóðemishyggju þörftiumst vér einmitt
að rækja
án þurradrambs og hver undir sinni
stjömu.
í vinar-gervi sækir óvinur að
öllu því sem vér hlutum og hann ekki
Umsjónarmaður Gísli Jónsson
942. þáttur
skilur.
(Hannes Pétureson:
Bréf um Ijóðstafi (lítið brot).)
★
I hebresku var til mannsnafnið
Jeholianan, stundum stytt í Jo-
hanan. Nafnið er talið merkja:
„guð (Jehóva) hefur auðsýnt náð“.
Nú skilst mér að þetta nafn hafi
borist til Grikkja og þeim ekki lík-
að endingin, heldur breytt því í
það sem við skrifum Jóhannes.
Látum við svo heita að nafninu
fylgi ósk um náð og blessun guðs.
Tveir menn með þessu nafni urðu
snemma frægari en aðrir, og nefn-
um við þá Jóhannes skírara og Jó-
hannes postula. I ensku er nafn
þeirra John. Þannig hefur farið
um víða veröld, að nafnið hefur
tekið á sig ýmsar gerðir, svo sem í
frönsku Jean, írsku Sean, rúss-
nesku Ivan, spænsku Juan. Vin-
sælasta nafn á Islandi hefur öld-
umsaman verið Jón.
Á miðöldum styttu Þjóðverjar
tíðum Jóhannes, tóku af ending-
una, og varð gerðin Johann skjótt
vinsæl meðal þýskumælandi
manna. Hafa margir frægir Þjóð-
verjar og Austumkismenn borið
nafnið, svo sem Johann Strauss,
en mikill siður var í Þýskalandi að
hafa Johann íyrst af fleimefnum,
svo sem Johann Sebastian (virðu-
legur) Bach, Johann Gottfried
Herder og Johann Wolfgang von
Goethe. Þegar tvínefni tóku til
muna að tíðkast á Islandi, var Jó-
hann algengasta aðalnafn. Gerðin
barst til okkar úr þýsku gegnum
dönsku, og þetta gekk heldur
seint. Gils Guðmundsson veit
fyrstan Jóhann á íslandi hafa ver-
ið sr. Jóhann Jónsson á Brjánslæk
og í Otradal, fæddan um 1625. Ár-
ið 1703 báru 11 íslendingar Jó-
hannsnafn, dreifðir nokkuð um
landið, en þó fjórir í Gullbringu-
og Kjósarsýslu.
Tæpri öld síðar vora þeir 63,
þar af 18 í Húnavatnssýslu. Svo
tekur nú heldur að koma skriður á
skútuna. Árið 1845 eru 388 (þar af
10 síðari nöfn), og var fjölgunin
langörust á Norðuriandi, 71 í
Eyjafjarðarsýslu, 68 í Skagafjarð-
arsýslu og 59 í Húnavatnssýslu.
Sóknin hélt áfram af miklum
þunga. Árið 1910 eru 844, þar af
123 fæddir í Eyjafjarðarsýslu.
Var nafnið þá nr. 9 meðal karla,
2,1%. Árið 1990 var Jóhann í 12.
sæti, og í þjóðskránni þá ríflega
hálft þriðja þúsund, þar af 558
sem svo hétu síðara nafni. Fylgir
þeim vonandi náð guðs, eins og
bænin í nafngiftinni hljóðar upp á.
★'
„Margt bendir til þess að við
munum velja enskuna til sam-
skipta við aðrar þjóðir en berum
við gæfu til að halda íslenskunni
einnig? Til þess að svo verði dugir
ekki að láta reka á reiðanum.
Beita þarf skipulegri orðasmíð og
tryggja að endurnýjun íslensk-
unnar hafi undan ásókn enskunn-
ar. Takist þar vel til gæti sambúð
við sögu og náttúru landsins nægt
til þess að við getum talað tungum
tveim og verið á einu máli sem
þjóð.“
(Sveinbjöra Bjömsson;
Málfregnir 13.)
★
Vilfríður vestan kvað:
Hann Sigurður sálugi á Vatni -
seint held ég maðurinn batni -
bæði konum og köllum
illt gerði hann öllum
af einstakri vandvirkni og natni.
★
Fyrir skemmstu fjallaði ég dá-
lítið um kvenheitið Edda, og kom
meðal annars fram sú skýringar-
tilraun að nafnið merkti
(lang)amma.
Borg í Saudi-Arabíu heitir
Jeddah. Erling Aspelund skaut því
að mér að nema burtu j og h, svo
að eftir stæði edda, en jeddah seg-
ir hann að þýði móðir á arabísku.
Þetta er skemmtilegt, en ég kann
svo sem ekkert í arabísku. Þó er ég
ekki frá því að þeir eystra hafi
borgarheitið Juddah. Kveð ég
lærðari menn að þessu máli.
- kjarni málsins!
Um „fanatík“
og fleira
smávegis
TÓNLISTARMAÐURINN Már
Elíson hneykslast á skrifum mínum
um ljóðhefðina og spyr hvort gamli
torfbæjarstíllinn eigi enn að gilda á
þessu sviði. - Það er kaldhæðnislegt
að það er einmitt torf og
torfusneplar, sem mér
finnst táknræn uppi-
staða í ýmsu prósarugli,
sem sífellt er verið að
hossa.
Hinsvegar mætti
spyrja tónlistarmann-
inn, hvað 1.000 sinfóníu-
hljómsveitir um víða
veröld keppast við að
hafa á sínum efnis-
skrám. Það skyldi þó
ekki upplýsast að þar
bæri einna hæst
glæsitónlist fyrri alda og
síðan koma öll óperu-
húsin, sem sífellt eru
ótrauð við að gleðja
fólkið með aldagömlum
óperam, sem enn era í fullu gildi og
fólk um veröld alla þreytist aldrei á
að lofsyngja. Er þetta bara „fanatík"
og „miðalda hugsjón" í tónlistinni?
Allavega bláköld staðreynd.
Þessu er að nokkra svipað farið í
Ijóðlistinni. Hún er „klassísk" og
heldur velli, þótt að henni sé sótt úr
öllum áttum.
Við höfum eignast heila kynslóð
ljóðskálda, sem kröfðust formbylt-
ingar í ljóðagerð og framkvæmdu
hana. Voru þó flest býsna sam-
bandslaus við þjóðina. Þau héldu vel
saman, vora rauð og róttæk og dáð-
ust hvort að öðru. Þau voru sæl í
sinni trú. Þetta var þeirra hugsjón.
Öllu verra er, ef þeim og öðrum
róttæklingum hefur heppnast að af-
siða ungu kynslóðina í ljóðagerð og
rugla hana í ríminu. Væri til of mikils
mælst að örfáum kennslustundum í
íslensku í grannskólunum væri varið
til að upplýsa æsku landsins um ljóð-
stafi í íslenskri bragfræði - þjóðararfi
okkar -. Þetta væri hægt að kenna á
mjög einfaldan hátt um leið og bömin
væru látin læra auðlærð ljóð, sem
gætu örvað áhuga þein-a á Ijóðum.
í grein minni í jan. sl. segi ég um
grunnskóla kennslu: „Auk þess var
ákveðið að íþyngja ekki börnum með
því að láta þau læra ljóð utanað."
Kennslumálin
Einhver hámenntaðasti og virtasti
íslensku kennari í MR, Ragnheiður
Briem, upplýsir okkur um margvís-
legan fróðleik og okkar stöðu í
kennslumálum í Lesbók í jan. sl.
„Böm eiga orðið eifitt með að tjá
sig á móðurmálinu, orðaforðinn er
svo rýr“ og tekur nokkur dæmi um
það. Segir auk þess góða námsmenn
slaka i móðurmálinu. „Það þarf að
kenna miklu meira í íslensku en nú er
gert, ekki síst yngstu nemendunum."
Hún segir einnig: „Eitt versta
slysið í grunnskólanum tel ég þá
ákvörðun að nemendur skuli færast
á milli bekkja, hvoi-t sem þeir ná
prófum eða ekki. Það er góð-
mennska á villigötum! Kennai-ar
fylgja námsskrá en nemendur þurfa
hvorki að læra efnið né standa sig
fremur en þeir vilja. Það er á stakk
og skjön við alla skynsemi og lífið
utan skólastofunnar. Það er nefni-
lega ekki hægt að falla í grunnskóla"
. . . „Þetta er skortur á skynsemi í
skólastarfí. Skyldi ekki vera sárs-
aukaminna að setja eftir í bekk með
sínum líkum en þurfa að afbera það
á hverjum degi að afhjúpa fáfræði
sína og skilningsleysi fyrir augum
allra í bekknum." „Læt þessar til-
vitnanir nægja.
Afsiðun
Afsiðun menntunar í grannskól-
um hófst fyrir u.þ.b. 26 árum. Þá var
flestu umsnúið af róttæku fólki og
nýjum og oft fölsuðum kennslubók-
um. í stærðfræði var jafnvel amast
við því að nemendur lærðu marg-
földunartöfluna, enda slíkt talið
hamla vitsmunaþroska og utanbók-
ar lærdómur algjörlega
bannaður. í þessu sam-
bandi kemur mér í hug
viðtal í Mbl. 8.2. sl. við
Kjartan Guðjónsson,
mjmdlistarmann, sem
er alltaf hressilegur og
hreinskiptinn.
„Kjartan er þeirrar
skoðunar að þeir sem
fást við myndlist verði
að kunna að teikna
sómasamlega. En sú
skoðun hefir um all-
langt skeið ekki átt upp
á pallborðið. Og gamli
formbyltingarmaðurinn
upplifði það að vera tal-
inn til verstu aftur-
haldsmanna í myndlist.
. . „Já, einn daginn hafði enginn not
íyrir það sem ég gat kennt og kunni.
Samkvæmt hinni nýju heimspeki
þarf enginn lengur að kunna neitt,
heldur bara að hafa hugmyndir. Það
er ekki lengur kennt neitt fag . . .
Það eru útskrifaðir 44 myndlistar-
menn á ári! Megnið af þessu er nátt-
úrlega píp útií loftið". Sem sé víða
pottur brotinn!
Gæti ekki verið að eitthvgð svipað
hafi gerst í ljóðagerðinni? Áður ortu
menn ljóð, sem þjóðin fagnaði og
lærði. Nú skrifa menn prósa og upp-
nefna hann ljóð. Og því miður er
prósinn oft á lágu plani. Snúum okk-
ur aftur að Má. Hann segir það
„veruleikafirrta hugsun að halda því
fram að bragreglur séu vísvitandi
virtar að vettugi . . . „þetta er ein-
ungis annað bragform í nútíma
ljóðagerð.“ Skyldi tónlistarmaður-
Áður ortu menn ljóð,
sem þjóðin fagnaði og
lærði, segir Guðmund-
ur Guðmundarson. Nú
skrifa menn prósa og
uppnefna hann ljóð.
inn ekki sakna hrynjandi eða hljóm-
falls í nútímaljóðum? Er brageyrað
bilað eða hvað?
„Ungu prósaljóðskáldin passa sig
einmitt á því að detta ekki ofaní
gamla rímna-stuðla og höfuðstafa-
hlóðapottinn, sem er löngu fullur af
gömlum graut.“ Þessi gamli hlóða-
pottur leynir sannarlega á sér í tón-
listinni og innihaldið bragðbetra með
nýjum útsetningum á hverju ári!
í flutningi á klassísku tónverki
getra feilnótur skemmt góða
stemmningu. í ljóðagerð er engin
ástæða til að fagna, þegar margar
falskar nótur er slegnar samtímis!
Stakan okkar hefir verið í háveg-
um höfð alla tíð og flogið landshorn-
anna á milli. Vissulega nýtur hún
enn geysilegra vinsælda.
Þegar lausavísna-gai-par mæta til
leiks, er jafnan húsfyllir og mikil
stemmning.
í útvarpi og víðar hefir það hent,
þegar slegið er fram fyrriparti af
vísu, þá komi menn með rímaða en
óstuðlaða botna. Slík má aldrei
leyfa. Það má aldrei ske að þessari
einstæðu og glæsilegu perlu í ís-
lenskri ljóðhefð sé misþyi-mt.
Verum einhuga í því að verja stök-
una, sem er eitt síðasta vígi ljóðhefð-
arinnai- og tryggjum að hortittasmið-
ir taki ekki völdin, án þess að nokkur
nenni svo mikið sem að hósta!
Iiöfundur er fv. framkvæm da stjóri.
Guðmundur
Guðmundarson