Morgunblaðið - 07.03.1998, Síða 8

8 LAUGARDAGUR 7. MARZ 1998
MORGUNBLAÐIÐ
f
FRÉTTIR
Danskt kosningamál
VONANDI taka Ingibjörg og Árni ekki upp á því í hita leiksins um borgina að hrella húsdýrin
okkar með pólitískum bangsimonum.
Hæstiréttur sýknar íslenska ríkið af kröfum Kans ehf.
Skylt að hafa eftirlits-
mann um borð á
Flæmska hattinum
HÆSTIRÉTTUR hefur sýknað ís-
lenska ríkið af kröfu Kans ehf. um
að ekki sé skylt að hafa eftirlits-
mann frá Fiskistofu um borð í m/s
Kan þann tíma sem skipið er að
veiðum á Flæmska hattinum. I
dómsorðum er íslenska ríkinu gert
að greiða Kan ehf. 200 þús. með
dráttarvöxtum frá 29. ágúst 1996 til
greiðsludags en málskostnaður í
héraði er felldur niður. Þá er Kan
ehf. gert að greiða íslenska ríkinu
150 þús. í málskostnað fyrir Hæsta-
rétti.
Kan ehf. taldi útgerðinni ekki
skylt að hafa eftirlitsmann frá
Fiskistofu um borð þann tíma sem
veitt var á Flæmska hattinum og
krafðist að auki viðurkenningar á að
Fiskistofu væri óheimilt að hafa víð-
tækara eftirlit með veiðum skipsins
heldur en heimilt er að hafa með ís-
lenskum skipum innan landhelginn-
ar. Krafíst var rúmlega 2,3 millj.
króna bóta auk dráttarvaxta og
greiðslu fyrir málskostnað fyrir
héraðsdómi og Hæstarétti.
Islenska ríkið krafðist staðfest-
ingar á áfrýjuðum dómi að öðru
leyti en því að það yrði sýknað af
öllum kröfum. Þá var krafist
greiðslu málskostnaðar íyrir
Hæstarétti. Til vara var krafist
EIGENDUR hússins í
Austurstræti, þar sem áður var
verslun Egils Jacobsen, hafa
ákveðið að gefa innréttingarnar
úr versluninni á Árbæjarsafn.
Eigendumir höfðu upphaflega
hug á því að koma
innréttingunum í verð en Örn
Jacobsen, einn eigendanna, sagði
í samtali við Morgunblaðið að
lítil viðbrögð hefðu orðið við
auglýsingu þeirra þess efnis í
siðasta mánuði. Eitthvað af
skúffum og hillum hefði að vísu
selst en megnið af hillum hefði
verulegrar lækkunar á fjárkröfum
Kan ehf. og að útgerðin yrði dæmd
til greiðslu málskostnaðar.
Ákvæði um eftirlit
Hæstiréttur kemst m.a. að þeirri
niðurstöðu að í heildarlögum um
fiskveiðar utan íslenskrar lögsögu
séu ákvæði um veiðieftirlit. Þar
komi fram að eftirlitsmönnum
Fiskistofu sé heimilt að fara í eftir-
litsferð með íslenskum skipum við
veiðar utan íslensku lögsögunnar og
að lagaákvæði um að stjórn fisk-
veiða og lög um fullvinnslu afla um
borð í veiðiskipum skuli gilda um
eftirlit með framkvæmd laganna
eftir því sem við eigi. Auk þess skuli
ráðherra með reglugerð gera ís-
lenskum skipum að sæta því eftir-
liti, sem kveðið er á um í samning-
um, sem ísland sé aðili að.
Hafi með milliríkjasamningi eða
öðrum skuldbindingum verið samið
um að eftirlit með veiðum skuli vera
með þeim hætti að eftirlitsmaður
skuli vera um borð þá skuli útgerð
skipanna greiða 15 þús. fyrir hvem
dag sem skipið stundar þær veiðar.
Þá skal útgerð skips greiða fæði
veiðieftirlitsmanns og sjá þeim end-
urgjaldslaust fyrir aðstöðu meðan
þeir stunda eftirlitsstörf um borð.
Árbæjarsafni
gefnar
innréttingar
hins vegar farið á haugana.
í kjölfarið tóku eigendumir
síðan þá ákvörðun að gefa allt
það bitastæðasta á Árbæjarsafn.
„Ég held að kaupmannasamtökin
og Árbæjarsafn ætli að reyna að
koma upp verslunarminjasafni
Því sé ótvíræð heimild samkvæmt
lögum um að haga veiðieftirliti utan
lögsögu með þeim hætti sem nú sé
gert.
Frelsi ekki takmarkað
Þótt eftirlitið leggi vissar kvaðir á
þá sem stunda þessar veiðar, er
ekki talið að verið sé að takmarka
frelsi til að stunda atvinnu svo
brjóti gegn stjómarskránni. Þá hafi
ekki verið sýnt fram á að vera eftir-
litsmanna sé til þess fallin að raska
friðhelgi einkalífsins, heimilis og
fjölskyldu. Ekki er fallist á að með
því að greiða fæði eftirlitsmannsins
og sjá honum fyrir aðstöðu um borð
sé verið að brjóta lög um að koma
löggæslu og eftirliti yfir á þann sem
sætir því hverju sinni. Um sé að
ræða ákveðna tilhögun á endur-
gjaldi vegna veittrar þjónustu og
því ætlað að standa undir kostnaði
að hluta við veiðieftirlitið. Útgerðar-
menn hafi beina hagsmuni af eftir-
litinu, sem er í þágu útvegs og í
samræmi við ákvæði laga um
stjómun fiskveiða.
Dóminn kváðu upp hæstaréttar-
dómaramir Pétur Kr. Hafstein,
Guðrún Eriendsdóttir, Haraldur
Henrysson, Hjörtur Torfason og
Hrafn Bragason.
árið 2000 og þess vegna fóru
velflest búðarborð og gamlir
peningakassar upp á
Árbæjarsafn. Við erum í raun
afar ánægðir með þessi
málalok."
Margrét Hallgrímsdóttir,
borgarminjavörður, sagði í
samtali við Morgunblaðið að best
væri nú, þegar hægt væri, að
geyma muni á súium
upprunalega stað.
Innréttingamar úr Jacobsen-
húsinu ættu samt örugglega eftir
að nýtast Árbæjarsafni sem
Bók um þroska og hegðunarvanda barna
Dulin fötlun sem
verður að grein-
ast í bernsku
verið
ROSKI og hegðunarvandi
heitir bók í ritröð Uppeldis
og menntunar sem kemur
út í næstu viku. Bókafor-
lagið Una gefur bókina út
en höfundar eru Málfríður
Lorange og Matthías
Kristiansen, sem bæði
starfa í norrænum nefnd-
um fagfólks, sérfræðinga
og foreldra um böm og
unglinga sem greinst hafa
með athyglisbrest með of-
virkni og einkenni mis-
þroska. Segir Málfríður að
bókinni sé ætlað að upplýsa
uppeldisstéttir svo þeim
reynist auðveldara að
þekkja einkennin og bregð-
ast rétt við.
- Hvers vegna er verið
að gefa þessa bók út?
„Það vantaði aðgengileg-
ar upplýsingar og fræðslu
um böm með þennan
vanda og þótt mikið hafi
skrifað um hann á erlendum
tungumálum vantaði samantekt á
íslensku. Ritið er einkum ætlað
kennumm, leikskólakennurum,
öðm fagfólki sem starfar að upp-
eldismálum og foreldmm."
- Um hvað er tjalhð nákvæm-
lega?
„Bókin er um 60 síður og skipt í
kafla þar sem fjallað er um sex
mismunandi þroskatmflanir; at-
hyglisbrest með ofvirkni, Tourette-
heilkenni, þráhyggju og áráttu,
misþroska, sértæka námsörðug-
leika og ójTta námsörðugleika. I
viðauka er síðan nokkurs konar
ráðabanki, til dæmis fyrir kennara,
þar sem lýst er hvemig þeir eiga
að bregðast við þessum bömum í
skólastofunni til þess að fyrir-
byggja vandamál."
- Hversu algengar eru þessar
þroskatruflanir hérlendis?
„Það em ekki til íslenskar far-
aldsfræðilegar rannsóknir en ef
miðað er við erlendar tölur er tíðni
athyglisbrests með ofvirkni um það
bil 4% og tíðni þráhyggju á bilinu
0,5% til 2%. Þessi þroskafrávik era
þess eðlis að bömin em yfirleitt
með eðlilega greind, sum með mjög
góða greind, en þau standa sig hins
vegar oft ilia í námi og hegðun
þeirra er getur verið óskiljanleg
öðm fólki. Þetta er dulin fótlun
sem fólk áttar sig í raun og veru
ekkert á. Sum þessara barna
greinast því mjög seint og jafnvel
ekki fyrr en á unglingsáram."
- Eru slík þroskafrávik með-
fæddur galli?
„Orsakimar em alltaf líffræði-
legar og meðfæddar þótt verið geti
að bamið hafi orðið fyrir einhvers
konar áfalli. Það er alls ekki hægt
að kenna um slæmu uppeldi, lé-
legri kennslu eða einhverju í að-
stæðum þessara barna. Það er mis-
jafnt hver orsökin er, oft er það
ekki vitað nákvæmlega, en stund-
um má sjá svipuð einkenni hjá öðr-
um í fjölskyldunni ef grannt er
skoðað. Þetta em truflanir sem
ekki var farið var að gefa gaum
fyrr en tiltölulega nýlega svo þeir
sem eldri em hafa kannski aldrei
fengið greiningu."
- Hvemig vegnar fólki sem er að
kljást við þennan vanda án þess að
hafa fengið greiningu ? ---------
„Erlendar rannsóknir
hafa sýnt að margir
þeirra sem ekki fá við-
eigandi meðferð eigi við
mjög alvarlega erfið-
leika að stríða þegar þeir fullorðn-
ast. Bæði hafa þeir farið illa út úr
skóla og mörgum er hættara en
öðram við því að lenda í ógöngum
félagslega, meðal annars vegna
vímuefnaneyslu. Einnig má nefna
kvíða og þunglyndi sem gerir vart
Málfríður Lorange
Oft talað um
óþekkt, leti og
greindarskort
► Málfríður Lorange fæddist í
Reykjavík árið 1951. Hún lauk
stúdentspróíl frá Menntaskólan-
um í Reykjavík árið 1971 og
embættisprófi í sálarfræði frá
Árósaháskóla árið 1980. Hún
iagði jafnframt stund á fram-
haldsnám í kli'nískri taugasál-
fræði barna í Hollandi 1995 og
1996. Málfríður starfaði á
Fræðsluskrifstofu Norðurlands-
Vestra 1982-1987, sem forstöðu-
maður sálfræðiþjónustu, og var
siðan yfirsálfræðingur á sál-
fræði- og sérkennsludeild Dag-
vistar barna í Reykjavík 1987-
1996. Frá 1996 hefur hún gegnt
starfi sálfræðings á Barna- og
unglingageðdeild Landspítal-
ans. Málfríður á þrjú börn og
maki hennar er Hilmar Péturs-
son líffræðingur.
við sig strax á unglingsámm.
Þetta er í raun mjög alvarlegt
vandamál því ástand bamanna er
oft misskilið ef þau fá ekki grein-
ingu.“
- Hverju eiga foreldrar og
kennarar að vera vakandi fyrir?
„Við lýsum því hvemig einkenn-
in birtast í hegðun svo foreldrar
geti áttað sig á því hvort bamið á
við vandamál að stríða. Hins vegar
er lögð áhersla á það að foreldrar
sem hafa áhyggjur af þroska og
hegðun bama sinna leiti til sér-
fræðinga, til dæmis bamalækna
eða sálfræðinga. Það er svo mikil-
vægt að greina vandann sem
fyrst.“
- Er hægt að hjáipa þessum
bömum og hvenær koma einkenn-
in íljós?
„I mjög alvarlegum tilfellum má
sjá einkenni við 2-4 ára aldur en
oft greinist vandamálið ekki fyrr
en börnin era 8-9 ára. Það fer
samt eftir því um hvers konar
þroskatruflun er að ræða. Ein-
kennin hafa samt sem áður verið
til staðar um einhvem tíma og
misskilin á þann veg að bamið sé
óþekkt, latt eða ekki vel gefið.
Meðferðin er þrenns konar, það er
lyfjameðferð sem gagnast ágæt-
lega í sumum tilvikum, einnig er
mjög mikilvægt að foreldrar fái
fræðslu og ráð um þær uppeldis-
aðferðir sem best er að beita.
Barna- og unglingageð-
deildin er til dæmis með
níu vikna námskeið fyr-
ir foreldra barna og
unglinga með ofvirkni. I
þriðja lagi er mjög mik-
ilvægt að bömin fái viðeigandi
kennslu í skóla. Það er mjög brýnt
að ráðstafanir séu gerðar í
bernsku og ef þessi böm fá viðeig-
andi meðferð em allar líkur til
þess að þau geti lifað góðu lífi. Það
er margt hægt að gera til hjálpar."