Morgunblaðið - 07.03.1998, Blaðsíða 22

22 LAUGARDAGUR 7. MARZ 1998
MORGUNBLAÐIÐ
ERLENT
FRÁ ÞVÍ um miðjan janúar-
mánuð hefur opinber um-
ræða hér í Bandaríkjunum
líkzt brjálæðingahæli
munurinn er bara sá að varla hefur
verið mögulegt að greina á milli sjúk-
linganna og hinna sjálfskipuðu varða
andlegrar heilsu Bandaríkjanna,
blaðamannanna. Þeir sóru sig saman
í einn múg sem vildi hengingu án
dóms og laga. Skinhelgi þeirra er
blygðunarlaus. Umræðum, sem létu
hórumömmu í New Orleans fara hjá
sér, fylgja hræsnisfullar harmatölur
yfir því að börn skuli þurfa að hlusta
á annað eins.
Bandarískir blaðamenn eru í raun
og veru uppblásin núll - þeir burðast
ekki með mikla þekkingu á þjóðar-
sögu okkar, ruglaðir í ríminu vegna
þess hve efnahagskerfíð og þjóðfé-
lagið er orðið flókið og undir niðri
fyllilega meðvitaðir um það hve inn-
antómar klisjur þeirra eru. Hefðu
þeir verið fréttaritarar í Massachu-
setts 1773 hefðu þeir sennilega misst
af „teveizlunni", þegar borgarar
Boston sökktu frekar innfluttu tei í
höfnina en að greiða toll til brezku
krúnunnar - þeir hefðu sennilega
ekki haft áhuga á öðru en slúðri úr
ríkisstjórasetrinu.
Saga Bandaríkjanna er fuli af and-
legu og líkamlegu ofbeldi. Galdra-
réttarhöldin í Salem 1692 áttu sér
veraldlegan eftirleik í amerísku byit-
ingunni, þegar sá hluti íbúanna sem
vildi haida tryggð við Bretland - sem
var um þriðjungur - sætti ofsóknum.
Útlendinga- og uppreisnarlöggjöf
hins nýja lýðveldis svipti stuðnings-
menn frönsku byltingarinnar öllum
borgararéttindum. Kaþólikkar urðu
fyrir ofbeldisfullu hatri í garð að-
komufólks og sama þurftu seinna
asískir innflytjendur að þola. Þegar
verkalýðshreyfingin var í mótun var
hún meðhöndluð sem forboði öng-
þveitis; fyrstu kvenfrelsissinnamir
voru álitnir ógnun við samféiagið. Og
á McCarthy-tímanum í upphafi kalda
stríðsins voru grundvallarréttindi
borgaranna fótum troðin.
Hin ameríska kirkja
Forsetinn er sem þjóðhöfðingi
hinn táknræni æðstiprestur hinnar
amerísku kirkju. Trúarjátning þess-
arar kirkju hefur ætíð verið umdeild.
Fylgismenn Jeffersons, sem voru
áhangendur landbúnaðarsamfélags
með innansveitarlýðræði, stóðu and-
spænis fylgismönnum Hamiltons,
sem vildu miðstýrt viðskiptalýðveldi.
Andstæðingar og verjendur þræla-
halds elduðu grátt silfur saman fram
í rauðan dauðann, eins og síðar fylgj-
endur og andstæðingar sambúðar
kynþáttanna í landinu. Hvítir mót-
mælendur, sem aðhylltust kynþátta-
hyggju, fundu hugmyndinni um fjöl-
þjóðlegt samfélag allt til foráttu. Og
stjórnmál síðustu tíma markast að
miklu leyti af baráttu okkar félags-
lega þenkjandi lýðræðissinna og
kristnu meðborgara gegn hinú ofur-
máttuga auðvaldi.
Enginn forseti Bandaríkjanna göt-
ur flutt prédikun, sem öll þjóðin er
sátt við. Eitthvert .orð, einhver, hugs-
un, mun óhjákvæmilega espa ein-
hvern hluta hennar upp á móti hon-
um.
Nærri allir forsetar, jafnvel slíkir
Skipulagt fár
BAKSVIÐ
Hvaða hvatir liggja að baki ofsóknum and-
stæðinga Bills Clintons? Hinir meintu
verðir siðgæðisins vilja flæma forsetann úr
embætti í þeim tilgangi að eyðileggja
stjórnarstefnu hans og afnema velferðar-
kerfi Bandaríkjanna. Þetta skrifar Norm-
an Birnbaum, prófessor í félagsvísindum
við Georgetown-háskólann í Washington.
„HINN sérlegi saksöknari beitir aðferðum lögregluríkis"
skrifar Bimbaum um Kenneth Starr.
Reuters
afburðamenn eins og Abraham
Lincoln og Franklin Roosevelt, urðu
fyrir barðinu á fyrirlitningu, háði og
fjandskap. Lincoln, McKinley og
Kennedy féllu fyrir hendi tilræðis-
manna; það var reynt að ráða Frank-
lin Roosevelt, Ronald Reagan og
jafnvel hinn meinlausa Gerald Ford
af dögum. Konungsmorð að fomum
helgisið er hluti af lífinu í hinu of-
urnútímalega lýðveldi.
Hræsnisfull hreintrúarstefna
Við hin efnahagslegu kjarnaátök
20. aldar bættist menningar- og trú-
arbragðastríð Bandaríkja smáborg-
anna gegn stórborginni; stríð þröng-
sýnnar dreifbýlishyggju gegn heims-
borgarahyggju, hinna strangtrúuðu
gegn veraldlegri _ fjölhyggju. Enn
þann dag í dag er við veigamiklar
leifar hinnar bandarísku hreintrúar-
stefnu að etja -• én undir því hugtaki
skiljum við hina skelfilegu tilhugsun
að einhver kunni einhversstaðar að
lifa góðu lífi. Margir hreintrúarfor-
kólfarnir lifa reyndar einkalífi sem
ekki stenzt þá staðla sem þeir reka
áróður fyrir opinberlega. Þegar nýr
hópur fulitrúadeiidarþingmanna
repúbiikana steyptist yfir Was-
hington 1994, menn sem vildu vernda
hin hefðbundnu fjöiskyldugildi gegn
meintum erkióvinum þeirra, gat dá-
góður hluti þessa hóps ekki staðizt
freistingar stórborgarlífsins. Mál-
flutningur þeirra varð aðeins hávær-
ari við það, en hjónabönd þeirra biðu
skipbrot.
Þjóðin meðvituð um breyzkleika
Clintons - en kýs hann
Bill Clinton hefur tvisvar hlotið
kosningu þjóðar, sem er sér vel með-
vitandi um að hann hefur ekki haldið
því fram að hann sé helgur maður.
Betri hlið persónu hans (það er því
miður til önnur hlið á henni) stendur
fyrir sættir kynþáttanna, menningar-
légt umburðarlyndi og Hnitmiðaða
■ notkun ríkisvaldsins til að vemda
hina öldruðu, ungu, fátæku og sjúku.
Fjandmenn hans eru sjálfskipaðir
Kristsmenn, sem hafa trú sem er
laus við hvers konar samúð eða ná-
ungakærleik. Þeir eru trylltir haturs-
menn, eins og þessi Senator Sántor-
um frá Pennsylvaníu, sem lýsti þjóð-
ina „úrkynjaða" vegna þess að hún
sýndi of mikla samkennd með forset-
anum að hans mati.
Þessir menn tala hins vegar í
mesta lagi fyrir munn 30% þjóðarinn-
ar. Siðferðilegri hneykslan þeirra yf-
ir meintum hliðarsporum Clintons í
einkalífinu var hleypt upp í því skyni
að koma gangi stjórnmálanna úr far-
vegi sínum, til þess að setja kreppu á
svið sem ætlað er að flæma forsetann
úr embætti. Þessi aðför minnir á
McCarthy-fárið fyrir hálfri öld.
Hinir fjársterku aðilar sem standa
straum af málsóknarkostnaði Paulu
Jones og styðja rannsóknarrétt hins
sérskipaða saksóknara Kenneths
Starrs, hafa tekið heimsmynd lægri
millistéttar í þjónustu sína. StaiT
þakkar embætti sitt aldraðri klíku
dómara og stjómmálamanna frá suð-
urríkjunum. Háskólakennarastaða,
sem Starr getur gengið inn í hvenær
sem hann vill, nýtur rausnarlegs fjár-
stuðnings stofnunar, sem berst ann-
ars fyrir afnámi fyrirtækja- og tekju-
skatta og afnámi bandaríska velferð-
arkerfisins. Fé þessarar stofnunar er
ættað frá afkvæmi kola- og stálbar-
ónanna í Pennsylvaníu, óbilgjörnustu
fulltrúum amerísks snemmkapítal-
isma.
Aðferðir lögregluríkis
Pólitísk sannfæring og hegðun
fjármagnara Starrs veitir okkur for-
smekkinn að því bakslagi, sem við
yrðum fyrir ef efnahagskreppa dyndi
yfir. Hinn sérlegi saksóknari beitir jú
aðferðum lögregluríkisins: Leynileg-
um útsendurum (agents provoca-
teurs), uppljóstrurum, löglegri fjár-
kúgun.
Eins og er líta flestir Bandaríkja-
menn áskanirnar á hendur forsetan-
um annað hvort tortryggnum augum,
eða eru þeirrar skoðunar að einkalíf
hans sé og eigi að vera hans mál og
eiginkonu hans. Þeir dæma hann eft-
ir pólitískum verkum hans. Hneyksi-
ismálin sem flett hefur verið ofan af
úr einkalífi Kennedys hafa kennt
þeim eitt: Ef ástarævintýri JFK
hindruðu hann ekki í því að finna
lausn á Kúbudeilunni, hvers vegna
ætti hin frekar aumingjalega eftiröp-
un Bills Clintons á æskuátrúnaðar-
goði sínu að spilla getu forsetans til
að láta meira fé í menntamál?
Mikilvægasta spurningin, sem
þessi kreppa vekur, er önnur: Er op-
inber umræða í Bandaríkjunum
raunveru lýðræðisleg? Hin afbakaða
persónugerving og ómerkilegheit
sem hafa einkennt umræðuna undan-
famar vikur styrkja tilhneigingar
sem hafa gert vart við sig í áratugi.
Margir Bandaríkjamenn eiga í mikl-
um erfiðleikum með að setja eigið líf í
víðara samhengi í effiahagslegu og
félagslegu tilliti.
Efitil vill er jfirleitt sú hugmynd,
að til sé ein bandarisk þjóð ekki leng-
ur annað en tálsýn. Hinir ýmsu íbúa-
hópar lifa við mismúriandi söguskoð-
un, að vísu hlið við hhð, én í hæsta
máta völtu samlífi. Staðreyndir og
uppspuni, skemmtun og upplýsing,
list og vísindi, metnaðarfull menning
og hversdagsleg söluvara blandast í
eina heildarmynd, sem allt þjóðfélag-
ið mótar sameiginlega, en streitist á
móti.
Gallar og kostir Clintons
Clinton hefur oft farið í taugarnar
á gagni'ýnendum sínum innan
Demókrataflokksins - mér líka. Að
hann skuli ekki vera fær um að halda
loforð, tilhneiging hans til að fórna
hvaða grundvallaratriði sem er fyrir
málamiðlun, ef þannig ber undir.
Clinton hagar sér eins og hann vilji
koma mótmælendatrú sinni í jafn-
vægi við nýtt tilbrigði við orð
Lúthers. í stað þess að segja „Hér
stend ég! Ég get ekki annað,“ virðist
hann hrópa til heimsins: „Hér stend
ég og hreyfi mig ekki fyrr en einhver
hrindir mér.“
í þjóðfélagi, sem hefur gleymt
stói-um hluta fortíðar sinnar, sem
tekur stöðugum breytingum í félags-
legri samsetningu, sem skapar millj-
ónir nýrra ögrana á hverjum degi og
mótleiki við þeim, finnst þessum mót-
mælanda sem sótti jesúíta-háskóla -
þessi sveitadrengur sem stundaði
nám við Yale og Oxford, þessi ríkis-
stjóri lítils ríkis sem komst í hæsta
embætti þjóðarinnar í fyrstu tilraun,
þessi 52 ára gamli maður, sem getur
sett sig í spor unglinga og barna -
hann vera á heimavelli í hinni hnatt-
rænu átthagafiiTÍngu nútímans. Sá
hluti þjóðarinnar, sem er sárast þjak-
aður af heimóttarskap, hefur ástæðu
til að hata hann: Þessi dreifbýlismað-
ur er sannarlega búinn að koma sér
vel fyrir í stórborginni.
Hvar er hneykslunin?
í forsetakosningaslagnum 1996
tjáði frambjóðandi repúblikana, Ro-
bert Dole, beizkju sína yfir því að
fjármálahneyksli í kring um kosn-
ingabaráttu demókrata skyldu ekki
hvekkja kjósendur verulega. „Hvar
er hneykslunin?" spurði hann. Svarið
er einfalt. Kjósendur þurftu ekki á
neinum háskólagráðum að halda til
að geta sagt sér að repúblikanar
væru að minnsta kosti jafnspilltir.
Hálfu öðru ári síðar gæti vel farið
svo, að leifar heilbrigðrar skynsemi
bjargi Clinton frá því að þurfa að
sæta ákæru fyrir meinta óviður-
kvæmilega kynlífshegðan.
í orðaskakinu um einkalíf forset-
ans hafa stjórnmál og andstæða
þeirra sameinazt í eitt. Þjóð, sem álít-
ur kynlífssiðferði leiðtoga sinna vera
eitthvað sem varði alla, en ekki ójöfn
tækifæri til mannsæmandi lífs, verð-
ur fyrir afturfór - ekki aðeins hvað
varðar félagslegan vanþroska, heldur
kúgun.
Það vakti undrun - og aðdáun -
sumra að hinn umsetni forseti skyldi
flytja stefnuræðu, þar sem hann
kynnti nokkrar mikilvægar hug-
myndir um útvíkkun velferðarríkis-
ins. Þetta jók vilja almennings til að
verja Clinton gegn óvinum hans. Ef
til vill á þjóðin sér enn von um lausn
frá þessu fári og að hún geti bundið
enda á það.
Grein þessi birtist fyrst í Der Spiegel
Millifyrirsagnir eru Morgunblaðsins.
Suharto fái
„sérstök völdu
akarta. Reuters. , ;.4; ,
ÓSKILGREIND „sérstök völd“ til
handa Suharto, forseta Indónesíu,
samkvæmt frumvarþi til nýrra laga
um öryggismál,; vérðá iéinungis not-
uð í neyðartilvikum- efiógn stafar að
einingu ríkísins, að"því er leiðtogar
stjórnarflokksins, Golka, sögðu í
gær.
Golka-leiðtogarnir sitja nú, ásamt
fleirum, f'und Þjóðarráögjafarsam-
komunnar. Lagafrumvarpið verður
rætt á fundum sérstakra nefnda
sem í eiga sæti fulltrúar allra fimm
flokkanna er sitja samkomuna, og
verður væntanlega samþykkt á
fundi á mánudagskvöíd.
Marwah Daud Ibrahim, yfirmað-
ur vísinda- tækni- og utanríkismála-
deildar Golka, sagði í gær að sam-
kvæmt lögunum yrði forsetinn að
taka tillit til stjórnarskrárinnar, rík-
ishugmyndafræðinnar, gildandi
laga og réttinda borgaranna. Þess
vegna væru þessi „sérstöku völd“
ekki ótakmörkuð.
Indónesísk stjórnvöld sögðu í
gær að tafir á greiðslu framlags frá
Alþjóðagjaldeyrissjóðnum (IMF),
samkvæmt samningi um efnahags-
aðstoð, myndu bitna á gengi sa-
asískra gjaldmiðla. Þá yrðu innflutt
matvæli niðurgreidd til þess að
matarverð yrði lægra, en sam-
kvæmt skilmálum samnings
Indónesa við IMF er niðurgreiðsla
óheimil.