Morgunblaðið - 07.03.1998, Page 36
36 LAUGARDAGUR 7. MARZ 1998
MORGUNBLAÐIÐ
STOFNAÐ 1913
ÚTGEFANDI: Árvakur hf., Reykjavík.
FRAMKVÆMDASTJÓRI: Hallgrímur B. Geirsson.
RITSTJÓRAR: Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
KUGUNIN
í KOSOYO
ATBURÐIR síðustu daga í Kosovo-héraði sýna enn
glögglega, hversu eldfimt og hættulegt andrúmsloft
ríkir í fyrrverandi Júgóslavíu. Þjóðarbrotin hafa borizt þar
á banaspjót og sumum hefur tekizt með vopnaðri baráttu
að brjótast undan alræði ríkisstjórnarinnar í Belgrad, sem
er algjörlega í höndum Serba, fyrrverandi kommúnista,
undir stjórn Slobodans Milosevic. Öllum eru í fersku minni
átökin, sem leiddu til stofnunar nýrra ríkja, Króatíu og
Slóveníu, og reyndar Bosníu, þar sem gi’immileg átök og
hryðjuverk leiddu til þess að Sameinuðu þjóðirnar og
NATO urðu að gi'ípa í taumana, og enn eru þar hersveitir
til að halda uppi friði.
Framferði Serba í átökunum, hryðjuverk, sem beindust
gegn múslimum og fólki af öðrum þjóðarbrotum, gekk svo
fram af fólki, að því verður ekki gleymt á næstunni. Samt
má ekki gleyma því, að Serbar sjálfir búa við kúgun af
hendi fyrrverandi kommúnistastjórnar Milosevic og bar-
átta almennings fyrir lýðræðislegum réttindum hefur ver-
ið barin niður. Nú er röðin komin að fólki af albönskum
ættum í Kosovo, en það hefur mátt búa við víðtækustu og
grimmúðugustu kúgun, sem viðgengst nokkurs staðar í
álfunni. Það býr við sára fátækt og menntunarleysi og má
ekki einu sinni nota sitt eigið tungumál á opinberum vett-
vangi. Albanirnir í Kosovo eru þó 90% íbúanna og Ser-
barnir aðeins 10%. Þeir ráða hins vegar öllu og sitja yfír
hlut hinna á öllum sviðum. Þetta kerfi gengur ekki upp
endalaust og allar líkur benda til þess, að síðustu árásir
lögreglu og hersveita Milosevic muni hrinda af stað vopn-
uðum átökum. Minna má á, að stjórnmálaforingjar í Al-
baníu hafa nú skorað á Albani, hvar sem er í heiminum, að
veita Kosovobúum aðstoð.
Ófriðarbál er því enn einu sinni að blossa upp á
Balkanskaga með öllum þeim mannfórnum og hörmung-
um, sem íbúarnir verða að þola. Milosevic lýsti því yfir í
viðræðum við Cook, utanríkisráðherra Breta, um málefni
Kosovo, að héraðið væri serbneskt og atburðir þar væru
innanríkismál. Því er ljóst, að Milosevic og Serbar ætla að
halda áfram kúgun sinni í Kosovo og neita íbúunum um
sjálfstjórn og sjálfsforræði. Engin ástæða er til að láta
Serba halda áfram á þessari braut og stöðva verður
hryðjuverk þeirra. Forusturíki hins frjálsa heims þurfa að
bregðast skjótt við til að koma í veg fyrir styrjaldarátök og
beita Milosevic og stjórn hans viðskiptaþvingunum og öðr-
um þeim ráðum sem tiltæk eru og gera þeim ljóst, að her-
valdi verði beitt dugi ekki önnur úrræði.
OLÍA Á ELDINN
ÞAÐ KANN aldrei góðri lukku að stýra, þegar menn í
samningaviðræðum grípa til munnsöfnuðar. Slíkt virk-
ar eins og olía á eld og er til þess eins fallið að hleypa
samningaviðræðum í hnút.
Fulltrúi Tryggingastofnunar ríkisins í viðræðum við
skurðlækna sagði í samtali við Morgunblaðið í gær að
samningar væru komnir á byrjunarreit og ekki yrði samið
við skurðlækna í bráð. Síðan sagði hann: „Það verður ekki
gert við menn sem eru með grímur og hnífa.“ Og síðan
bætti talsmaður Tryggingastofnunar við: „Ætli við lítum
ekki líka svo á, að ef þeir koma ekki með neitt frambæri-
legt séu þeir ekki á viðræðubuxum og það sé óþarfí að vera
að eyða tíma í þá.“
Hvað á svona talsmáti að þýða? Fólkið í landinu þarf á
skurðlæknum og öðrum sérfræðingum að halda. Þeir sem
hafa þurft að leita til lækna í alvarlegum veikindum standa
hvað eftir annað agndofa frammi fyrir þeirri þekkingu,
hæfni og færni, sem þessir menn hafa aflað sér og búa yfir.
Þeir, eins og fjölmargir aðrir hópar í landinu, geta lent í
kjaradeilum við ríkisvaldið eða aðra viðsemjendur. En þeir
eiga rétt á því, að þeim sé sýnd full virðing í slíkum deilum.
Almenningur er áreiðanlega ekki þeirrar skoðunar að
„það sé óþarfí" að embættismenn „eyði tíma í“ að semja
við lækna. Og fólk kann örugglega ekki að meta að þeim sé
lýst sem mönnum með „grímur og hnífa“. Svona tal er
Tryggingastofnun ríkisins til vansæmdar. Fulltrúar ís-
lenzka ríkisins eða ríkisstofnana eiga að temja sér kurteisi
í viðræðum við viðmælendur sína, þegar þeir sitja að
samningum við þá fyrir hönd skattgreiðenda.
HEIMSSÝNINGIN EXPO c98 í Ll
HEIMSSÝNINGIN 1998,
EXPO ‘98, verður haldin í
Lissabon dagana 22. maí til
30. september næstkom-
andi, 500 árum eftir að floti Vasco da
Gama uppgötvaði sjóleiðina til Ind-
lands. Kjörorð heimssýningarinnar
er Hafið - arfleifð til framtíðar og
verður athygh sýningargesta beint að
margvíslegum hliðum hafsins. Sam-
kvæmt ákvörðun allsherjarþings Sa-
meinuðu þjóðanna er árið 1998
einmitt ár hafsins.
Sverrir Haukur Gunnlaugsson,
sendiherra íslands í Frakklandi, sem
jafnframt er sendiherra Islands í
Portúgal, hefur tekið þátt í undirbún-
ingi að þátttöku Islands á sýningunni.
Hann segir að á hverju ári fari 7-8
þúsund Islendingar til Portúgals sem
eigi þess kost að sækja heimssýning-
una.
„Þama verður fjallað um hafið sem
er efni sem er okkur íslendingum afar
nærtækt. Okkur er eiginlega því skylt
að taka þátt í sýningunni. Heimssýn-
ingar eru að jafnaði á fimm ára fresti
en það er ekki svo að efni þeirra eða
staðsetning henti ávallt íslendingum.
I þessu tilfelli varðar efni sýningarinn-
ar íslendinga. íslendingar þurfa að
taka það skýrt fram við umheiminn
hvílíkir hagsmunir eru í húfi fyrir þá
hvað varðar nýtingu hafsins og fram-
tíð þess. Ekki síður er það mikilvægt
þegar litáð er til þess að sprenging hef-
ur orðið í útflutningi á sjávarafurðum,
tækni, hugviti og sameiginlegum verk-
efnum frá íslandi til annarra þjóða á
síðustu tíu árum. Því er enn meiri
ástæða til þess að ítreka það á heims-
sýningu eins og í Lissabon hvert hlut-
verk Islands er í framtíðinni. Heims-
aflinn er núna um 80-90 milljónir
tonna og fslendingar veiða að meðal-
tali um tvær milljónir tonna. Hlutverk
íslands í fiskveiðum er gífurlega mikið
og við höfum sýnt það með „útþenslu-
stefnu okkar“ og með því að gera
strandhögg á stöðum eins og Namibíu,
Austur-Rússlandi, Mexíkó, Chile,
Frakklandi, Bretlandi auk Bandaríkj-
anna. Þar að auki hafa íslensk íýrir-
tæki keypt fýrirtæki í Kanada og Nor-
egi og útgerðarfýrirtæki í Þýskalandi.
Upptalningin sýnir betur en nokkuð
annað hvílíkir hagsmunir það eru fýrir
íslendinga að halda því merki vel á
lofti að við erum með fremstu sjávar-
útvegsþjóðum heimsins og þurfum að
nýta með besta hætti okkar þekkingu
og kunnáttu á þessu sviði,“ sagði
Sverrir Haukur.
asm mm í i ÍBM s ■a a « wm #
SB í z mm m t
iini imi
LÍKAN af sjávardýrasafninu í Lissabon.
Hafíð - arí
til framtí
______Island tekur þátt í sinni þriðju__
heimssýningu í maí til september nk. í
Lissabon. Guðjón Guðmundsson kynnti sér
hvernig staðið verður að sýningunni og
ræddi við Sverri Hauk Gunnlaugsson
Tvær skýrslur kynntar
Tvær alþjóðlegar skýrslur sem
tengjast hafinu verða kynntar á
heimssýningunni. Annars vegar er
þar um að ræða Maris verkefnið sem
var hleypt af stokkunum af sjö helstu
iðnríkjunum heims í samstarfi við
Evrópubandalagið og Kanada. Maris
verkefnið miðar að því að koma á fót
alþjóðlegu kerfi sem gerir þjóðum
heims betur kleift að vernda auðlind-
ir hafsins, auka samkeppnishæfni
iðnaðar sem byggir á auðlindum hafs-
ins, stjóma skipaumferð og greina
siglingaleiðir og staðsetningu skipa
með hættulegan farm.
Hins vegar verður skýrsla Sjálf-
stæðrar heimsnefndar um ástand
hafsins (IWCO) sem nefnist Höfin og
samfélagið við upphaf þriðja árþús-
undsins kynnt Sameinuðu þjóðunum
á heimssýningunni. 42 menn frá 34
þjóðlöndum skipa Sjálfstæðu heims-
nefndina um ástand hafsins og forseti
hennar er Mário Soares, ------------
fyrrverandi forseti Portú-
gals. Aðrir sem sitja í ráð-
inu em m.a. Corazón
Aquino, fyrrverandi forseti
Filippseyja, Patrick Kenn-
edy, fulltrúadeildai'þingmaður frá
Bandaríkjunum, Ruud Lubbers, fyrr-
verandi forseti Hollands, og Osear
Arias, handhafi friðarverðlauna Nó-
bels 1987 og fyrrverandi forseti
Costa Rica. Mikilvægasti hluti
skýrslu ráðsins fjallar um ástand
hafsins og í henni er lagt mat á fram-
gang þeirra sjónarmiða sem komu
fram á umhverfisráðstefnum Samein-
uðu þjóðanna í Rio de Janeiro 1992
og New York 1997.
Á EXPO ‘98 verða einnig ráðstefn-
ur, námstefnur og ýmsir aðrir at-
burðir sem tengjast hafinu. Þeirra
mikilvægastur er e.t.v. alþjóðleg haf-
fræðiráðstefna sem haldin er af
sendiherra, sem hefur unnið að undirbún-
---------------------7--------------------
ingi fyrir þátttöku Islands í sýningunni.
Efni sýningar-
innar varðar
íslendinga
UNESCO. Einnig fer Atlantshafs-
sjónvarpshátíðin, sem portúgalska
ríkissjónvarpið heldur á hverju ári,
fram í skjóli EXPO ‘98 og er ráð-
stefnunni nú einkum ætlað að stuðla
að gerð sjónvarpsmynda um hafið.
Sérsýningar 140 ríkja
Heimssýningin er byggð á sérsýn-
ingum 140 ríkja, þar á meðal allra
Evi'ópuríkjanna og alþjóðastofnana,
þ.e. Sameinuðu þjóðanna, Evrópu-
sambandsins, Atlantshafsbandalags-
ins og alþjóða Olympíunefndarinnar.
Mesta enduruppbygging borgar
nokkru sinni í sögu Portúgal hefur
staðið yfir samhliða undirbúningi
sýningarinnar. Verkefnið kallast
EXPO URBE. í borginni eru að rísa
íbúðarhús, skrifstofu- og
verslunarhúsnæði auk
menningar- og afþreying-
armiðstöðva. Þegar sýn-
ingin verður opnuð í maí
”~^verða risin 1.850 ný heimili
í borginni, tvö hótel og skrifstofu-
byggingar. Enduruppbyggingunni
verður haldið áfram allt til ársins
2009 og þegar upp er staðið verða
reistar nýjar byggingar á yfir
1.850.000 fermetra svæði.
Á sýningarsvæðinu sjálfu verða
margvísleg, sérhönnuð mannvirki,
opin leiksvið, sérstakt myndbands-
leikhús sem tekur mörg þúsund
manns, sýningarhöll þar sem 15 þús-
und áhorfendur geta komið saman
samtímis, sýningarhöll um fortíð, nú-
tíð og framtíð hafsins og sjávarlífs-
safnið Oceanaria sem geymir 25 þús-
und tegundir lifandi sjávardýra og
spendýra.
LISBOA
EXPOQ8'
Kostnaður við byggingar 260
milljarðar ISK
Flestar stærri byggingar verða
áfram varanlegur hluti af alþjóðlegu
sýningar- og almenningssvæði Lissa-
bon. Sýningarsvæðið liggur með ánni
Tagus og þar er höfn sem skiptist í
smábátahöfn og svæði sem getur tek-
ið stærstu skip sem heimsækja munu
sýninguna. Gert er ráð íyrir fjölda-
mörgum veitingahúsum og smárétta-
stöðum á svæðinu. Alls er sýningar-
svæðið u.þ.b. 80 þúsund fermetrar og
heildarkostnaður við byggingar á
svæðinu er áætlaður um 260 milljarð-
ar króna.
Framkvæmdaraðilar sýningarinn-
ar leggja þátttökuríkjum til sérstaka
skála og er hver eining 324 fermetrar
að flatarmáli og með níu metra loft-
hæð. Svæðið skiptist í norðursvæði,
þar sem flestar Evrópuþjóðir eru
með skála. Þar verður aðalsýningar-
svæði Lissabon í framtíðinni. Þar
verður hægt að halda fjölda alþjóð-
legra sýninga á ári hverju. Á suður-
svæðinu eru meðal annars Bandarík-
in, Japan og Brasilía með skála. ís-
lenski skálinn verður einnig á suður-
svæðinu við hliðina á skála Kanada.