Morgunblaðið - 03.05.1998, Page 6

6 SUNNUDAGUR 3. MAÍ 1998
MORGUNBLAÐIÐ
ERLENT
Hin sameiginlega Evrópumynt
Dollarinn
fær sam-
keppni
&V BAKSVIÐ
í0W
Leiðtogar Evrópusambandsins ganga í dag form-
lega frá því að ellefu Evrópuríki taki upp sameig-
inlega mynt um næstu áramót. Auðunn Arnórs-
son segir evróið munu breyta fjármálakerfí
heimsins og veita Bandaríkjadollar samkeppni.
MESTAN hluta þessarar aldar hef-
ur Bandarflqadollar verið ráðandi
gjaldmiðillinn í fjármálaviðskiptum
heimsins. En nýr keppinautur við
dollarann kann með tímanum að
reynast öflugri en þýzka markið eða
japanska jenið: Hin sameiginlega
Evrópumynt, evróið.
Um þessa helgi koma leiðtogar
Evrópusambandsins, ESB, saman í
Brussel til að leggja blessun sína yf-
ir stofnun Efnahags- og mynt-
bandalags Evrópu (EMU) um
næstu áramót, með ellefu þátttöku-
ríkjum. Um leið og þessi formlega
ákvörðun er tekin læsa ríkin ellefu
gengi gjaldmiðla sinna „óaftur-
kræft“ saman.
Heillaspor eða feigðarflan?
Vægi hinnar nýju Evrópumyntar
í heiminum mun þegar allt kemur
til alls vera háð efnahagslegum
styrk þátttökuríkjanna. Með tilliti
til hins háa atvinnuleysis og ann-
arra vandamála sem þjóðfélög meg-
inlandsins eiga nú við að etja er alls
óvíst að myntbandalagið verði það
heillaspor sem flestir vonast til að
það verði.
Óvissuþættimir eru margir og
eftir að ljóst er orðið að af mynt-
bandalaginu verður vita menn að
ekkert þýðir annað en að láta
skeika að sköpuðu og bíða og sjá
hvað úr verður.
Dæmi um það sem gæti í versta
falli gerzt eftir að EMU verður orð-
ið að veruleika væri að rfldsstjórn
eins aðildarlandsins, til að mynda
Frakklands, myndi taka ákvörðun
um að halda hinum hefðbundna
gjaldmiðli landsins, en gert er ráð
fyrir að evró-seðlar og mynt komi í
stað frankans, marksins o.s.frv. árið
2002. Ekki er gert ráð fyrir því að
nokkurt þátttökuríki geti dregið sig
út úr samstarfinu þegar það er einu
sinni komið á. Kæmi slík staða upp
myndi hún valda uppnámi og áhrifin
á hina sameiginlegu mynt yrðu
mjög skaðleg.
En burtséð frá efasemdum af
þessu tagi eru menn beggja vegna
Atlantshafsins æ meira sammála
um að tilkoma evrósins muni hafa
U.iniJ.irikj.iriolhit o(j evróið
BANDARÍKIN EVRÓ-svæðíð*
íbúafjöldi: 268 milljónir 290 milljónir (EMU-ríkin 11)
Verg landsframleiðsla: 7.200 milljaröar dollara 6.900 milljarðar dollara (8.000 milljarðar ef öll ESB-ríkin 15 eru talin með)
Hlutur heimsviðskipta: 19,6% (sem hlutfall af heildarverðmæti) 20,9% (öll ESB-ríkin 15)
Hlutur gjaldmiðils í 47,6% heimsviðskiptum: a|is útfiutnings í heiminum er reiknaður í dollurum 15,5% heimsviðskipta fara fram með þýzkum mörkum, sem er eina Evrópu- myntin sem er mikið notuð í alþjóða- viðskiptum.
Hlutur gjaldeyrissjóða 61,5% (í seðlabönkum um víða veröld): 20,1 % í evrópskum gjaldmiðlum (enskt pund, þýzkt mark, franskur franki, hollenzkt gyllini), að nærri 3/4 hlutum í þýzkum mörkum.
Hlutur gjaldmiðla 41,5% sem notaðir eru í viðskiptum á gjaldeyrismörkuðum: 18,5% í þýzkum mörkum Heimild: International Herald Tribune
* Austurríki, Belgía, Frakkland, Þýzkaland, Irland, Italía, Lúxemborg, Holland, Portúgal
og Spánn. Bretland, Danmörk, Svíþjóð og Grikkland taka ekki þátt í EMU frá upphafi.
margvísleg áhrif á Bandarfldn og
dollarann. Áhrifin á hið alþjóðlega
fjármálaviðskiptakerfi gætu orðið
töluverð, en þar hefur dollarinn ver-
ið „akkerisgjaldmiðillinn" frá því
Bretton-Woods-kerfið svokallaða
hrundi snemma á áttunda áratugn-
um, en það byggði á gullfótar-
tryggðu fastgengi helztu gjaldmiðl-
anna. Dollarinn hefur auk þess ver-
ið ráðandi gjaldmiðillinn í alþjóða-
viðskiptum frá því brezka pundið
tók að missa áhrif og veikjast á
fjórða og fimmta áratugnum. Eini
evrópski gjaldmiðillinn sem hefur
komizt nálægt því að veita Banda-
ríkjadollarnum einhverja sam-
keppni á þessum vettvangi á síðustu
árum er þýzka markið.
„Þrátt fyrir að hin pólitísku,
menningarlegu og efnahagslegu
vandamál séu umfangsmikil eru lík-
ur á að evróið verði þess megnugt
að stokka upp fjármálamarkaði
Evrópu og heimsins,“ segir í
skýrslu Alþjóðagjaldeyrissjóðsins
um EMU.
Fyrir Bandaríkin gætu kostir vel
heppnaðs myntbandalags Evrópu-
ríkjanna falizt meðal annars í aukn-
um pólitískum og efnahagslegum
stöðugleika í heimsálfu sem hefur
tvisvar á þessari öld borizt á bana-
spjót og átt upptökin að heimsstyrj-
öldum. Það gæti líka gert banda-
rískum fyrirtækjum auðveldara að
selja vörur og þjónustu á Evrópu-
markaðnum.
En það sem Bandaríldn gætu
tapað á þessu skrefi Evrópuríkj-
anna gæti verið missir einhvers
hluta þeirrar virðingar og áhrifa
sem fylgja því að ráða yfir heimsins
eftirsóttasta gjaldmiðli. Lánakostn-
aður ríkis og fyrirtækja gæti aukizt
og dregið úr hagvexti. Samkvæmt
nýrri rannsókn sem unnin var í
samvinnu sérfræðinga við hina
þekktu rannsóknastofnun Centre
for Economie Policy Research í
Lundúnum og London School of
Economics verða afleiðingar mynt-
bandalagsins meðal annars þær að
hagur Evrópubúa vænkist nokkuð,
að hluta á kostnað Bandaríkja-
manna.
Þessa ályktun byggja skýrsluhöf-
undar á því að evróið fái góðar við-
tökur á fjármálamörkuðum, sem
meðal annars leiði til þess að fjár-
magnskostnaður í Evrópu minnki,
sem ýti undir fjárfestingar og hag-
vöxt. Þar sem hlutur ESB í alþjóða-
viðskiptum sé um 17% - en Banda-
ríkjanna 12% - séu góðar horfur á
að evróið verði talsvert notað sem
gjaldmiðill í alþjóðaviðskiptum.
Þetta leiði til lækkunar skiptikostn-
aðar evrópskra fyrirtækja og
banka.
Segja höfundarnir sennilegast, að
evróið muni veita dollaranum veru-
lega samkeppni eftir ekki lengri
tíma en fimm ár, einkum og sér í
lagi ef Bretland, þar sem stærsti
fjármálamarkaður Evrópu er til
húsa, slæst í hóp EMU-þátttöku-
ríkja. Ávinningurinn sem vinnst
með tilkomu evrósins á fjármagns-
mörkuðum gæti að mati höfund-
anna aukið hagvöxt í þátttökuríkj-
unum um sem nemur 0,5%, sem er
ekki lítið með tilliti til þess að með-
alhagvöxtur í ESB hefur á síðari ár-
um ekki verið meiri en 2%. En hag-
vöxtur í Bandaríkjunum gæti dreg-
izt saman vegna tilkomu evrósins
um 0,2%, segja þeir.
Áhrifin á Bandaríkin ofmetin?
Sumir áberandi hagfræðingar í
Bandaríkjunum sem hafa kynnt sér
EMU-áformin vel, svo sem Paul
Krugman, halda því hins vegar
fram að möguleg áhrif evrósins á
bandaríska hagsmuni séu ofmetin.
Og enginn heldur því fram að evróið
eigi eftir að ýta dollaranum úr sæti
þess gjaldmiðils, sem verðmæti
allra annaiTa gjaldmiðla er reiknað
út frá.
En margir hagfræðingar og tals-
menn stjórnvalda beggja vegna Atl-
antshafsins telja að evróið - að því
gefnu að það muni lúta skynsam-
legri stjómun - muni hratt og ör-
ugglega tryggja sér stöðu
næstöflugasta gjaldmiðils heimsins.
Þegar litið er til þess að þjóðar-
framleiðsla ESB-ríkjanna er til sam-
ans nú þegar meiri en Bandaríkj-
anna virðist að mati hagfræðinga
heldur ekki vera neitt í veginum fyr-
ir því að evróið geti þegar fram líða
stundir náð að öðlazt jafnmikið vægi
á heimsvísu og dollarinn.
Þýsku flokk-
arnir fliuga
stöðuna
Þingflokkar kristilegra demókrata (CDU) og syst-
urflokksins CSU sverja Helmut Kohl kanslara
samstöðu og hollustu, segir Rósa Guðrún Erlings-
dóttir, fréttaritari Morgunblaðsins, sem fylgst
hefur með áhrifum kosninganna í Sachsen-Anhalt
um síðustu helgi á kosningabaráttu stjórnmála-
flokkanna fyrir þingkosningarnar í september.
Morgunblaðið/Reuters
HELMUT Kohl var kátur er forysta CDU fundaði í Iok vikunnar. Hann
sætir hins vegar vaxandi gagnrýni innan flokksins.
ÞÝSKALAND hefur löngum verið
talið eitt stöðugasta lýðræðisríki
Vestur-Evrópu frá stríðslokum. í
rannsóknum á pólitískri siðmenn-
ingu og þingræði lýðræðisríkja hef-
ur stjómskipulagi Þýskalands verið
hrósað sem fyrirmynd annarra.
Þýska flokkakerfið hefur hins vegar
breytt um svip í kjölfar sameiningar
landsins fyrir tæpum áratug. Vest-
ur-þýskar lýðræðisvenjur, t.d. rót-
gróið og stöðugt flokkakerfi, hafa
vart náð að skjóta rótum í austur-
hluta landsins.
Ungir kjósendur í fyrrverandi
Austur-Þýskalandi hafa orðið fyrir
vonbrigðum og telja að lýðræðið hafi
veikt stöðu þeirra og framtíðar-
möguleika. Þeir hafa því flúið á náðir
öfgasinnaðra hægriflokka sem bjóða
einfaldar pólitískar lausnir með því
að gera útlendinga að blóraböggli at-
vinnuleysis og félagslegs óróleika.
Einnig sýna margir kjósendur, einna
helst eldra fólk, í fyrrverandi Aust-
ur-Þýskalandi óánægju sína með
stjómarhætti vesturhluta landsins
með því að kjósa PDS, arftakaflokk
austur-þýska kommúnistaflokksins.
Enginn hefði árið 1990 þorað að
spá því að CDU, flokkur Helmut
Kohls kanslara, myndi átta árum
seinna þurfa að beijast gegn komm-
únistum um stöðu sína sem næst-
sterkasti flokkur austm-hlutans.
Vinsældir kristilegra demókrata
hafa dvínað ár frá ári og telja stjóm-
málaskýrendur það vera persónu-
legan ósigur kanslarans. Kjósendur
í austurhlutanum telji hann hafa
svikið loforð sín. í sínum eigin flokki
gegnir Kohl ekki lengur hlutverki
hins sterka leiðtoga heldur mála-
miðlara stríðandi fylkinga. Spyrja
margir hvort valdatíð Kohls sé að
líða undir lok. Enginn lýðræðislega
kosinn leiðtogi hefur setið eins lengi
og hann í æðsta pólitíska embætti
lands síns. Hann kemst því að
minnsta kosti á spjöld sögunn fyrir
úthald sitt. Kohl hefur alla sína
stjómartíð knúið á um sameiningu
Evrópu og getur nú státað af því að
þýska þingið hafi samþykkt sameig-
inlega evrópska mynt.
Þó svo að innan CDU/CSU sé nú
reynt að þagga niður óánægjuraddir
og stuðla að því að menn sameinist
um Kohl sem kanslaraefni er ljóst
að þegar er farið að ræða um vænt-
anlegan eftirmann hans. Austurhluti
landsins hefur að margra mati sagt
skilið við kanslarann og þar með
flokk hans þar sem vinsældir CDU í
austurhlutanum byggðust ekki síst á
persónulegum vinsældum Kohls.
Pólitísk velgengni stjómmálaflokka
er byggist á persónutöfmm eins
manns getur reynst fallvölt. Vin-
sældir SPD á síðustu missemm eða
síðan Gerhard Schröder var valinn
kanslaraefni flokksins benda til þess
að sagan virðist hugsanlega ætla að
endurtaka sig.
Andstaða við stjórn
CDU ogSPD
Bæði SPD og CDU hafa opinber-
lega lýst yfir því að eftir þingkosn-
ingamar í haust komi ekki til greina
að mynda meirihlutastjóm þessara
tveggja flokka. Helsti andstæðingur
slíkrar lausnar er bæverski flokkur-
inn CSU með Theo Waigel núver-
andi fjármálaráðherra í broddi fylk-
ingar. Þrátt fyrir slíkar yfirlýsingar
standa nú yfir samningaviðræður á
milli SPD og CDU í Sachsen-Anhalt.
Flokksmenn á vinstri væng Jafnað-
armannaflokksins mótmæla hástöf-
um og krefjast þess að SPD taki upp
viðræður við PDS. Gömlu kommún-
istamir fengu mun meira fylgi (19,2
%) en CDU í kosningunum í Sach-
sen-Anhalt og það ber að mati þeirra
ekki merki um lýðræðislega stjórn-
arhætti að útiloka flokkinn vegna
fortíðar hans. Stjórnmálaskýrendur
telja einnig nauðsynlegt að þvinga
PDS - til - pólitískrar ábyrgðar sém
muni á endanum sanna hæfni eða
vanhæfni flokksins til að starfa innan
lýðræðislegs stjómkerfis.
Eina leiðin til að afstýra meiri-
hlutastjórn með kristilegum
demókrötum er að mynda vinstrist-
jórn með PDS þar sem Græningjar
hlutu ekki kosningu. SPD og Græn-
ingjar stefna á sameiginlegan sigur í
þingkosningunum í haust og kynntu
síðastliðinn fimmtudag fyrirsjáan-
lega ríkisstjóm sem taka myndi við
af stjórn Kohls. Flokkur Græningja
hefur aftur á móti misst mikið fylgi
að undanfömu, samkvæmt skoðana-
könnunum, sem leitt gæti til þess að
draumurinn um vinstri ríkisstjóm
renni út í sandinn.
Óljósar lúiur flokkakerfísins
Þýska flokkakerfið stendur að
mati margra frammi fyrir allsherjar
uppstokkun. SPD teflir fram kansl-
araefni sem býr yfir miklum per-
sónutöfrum og hefur ítök í fjölmiðla-
heiminum. Flokkurinn hefur á hinn
bóginn ekki enn kynnt stefnuskrá
sína eða lagt fram pólitískar lausnir
á vandamálum landsins né skýrt frá
því hvemig hann ætli sér sem
stærsta afl austurhluta landsins að
bregðast við vaxandi óánægju og
óöryggi kjósenda þar. Wolfgang
Schauble, líklegasti arftaki Kohls, er
einn af þeim fáu er tekið hafa á
þessu máli og segir hann að stjórn-
völd verði að laga sig að breyttu um-
hverfi vegna aukinnar markaðsvæð-
ingar og alþjóðavæðingar. Að mati
Scháuble þurfa stjórnvöld að létta á
fjármagnseigendum og atvinnrek-
endum til að skapa megi meiri at-
vinnu í landinu; hættulegt sé að lofa
kjósendum því að stjómvöld geti ein
síns liðs bætt ástandið.