Morgunblaðið - 17.09.1998, Blaðsíða 37

36 FIMMTUDAGUR 17. SEPTEMBER 1998
MORGUNB L AÐIÐ
MORGUNBLAÐIÐ
FIMMTUDAGUR 17. SEPTEMBER 1998 37
STOFNAÐ 1913
ÚTGEFANDI: Árvakur hf., Reykjavík.
FRAMKVÆMDASTJÓRI: Hallgrímur B. Geirsson.
RITSTJÓRAR: Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
GREIÐSLUR
VEGNA BIÐLISTA
BÆJARYFIRVÖLD í Hafnarfirði hafa tekið upp þá nýj-
ung í félagslegri þjónustu að greiða foreldrum tveggja
ára barna og eldri, sem eru á biðlistum eftir leikskólavist
hjá bænum, 11 þúsund krónur á mánuði þar til nægilegt
framboð er á vistun fyrir þau. Um 200 börn eru nú á
biðlistum, en hafin verður bygging tveggja nýrra leikskóla
á næsta ári. Bæjaryfirvöld reikna með, að kostnaður vegna
greiðslnanna nemi 22-26 milljónum króna á ári. Þær eru
miðaðar við meðaltalsmismun á gjaldi fyrir leikskólavistun
hjá bænum og vistun hjá dagmæðrum. Greiðslurnar eru
skattskyldar.
Hafnarfjarðarbær hefur niðurgreitt dagvistun hjá dag-
mæðrum fyrir einstæða foreldra, en aðrir foreldrar hafa
þurft að greiða fullt gjald hjá þeim. Magnús Gunnarsson,
bæjarstjóri, bendir á, að greiðslur til foreldra verði tíma-
bundnar, því reiknað sé með því, að eftirspurn verði full-
nægt þegar byggingu nýju leikskólanna lýkur.
Af þessu er Ijóst, að bæjarstjórn vill að bærinn tryggi
leikskólavistun frá tveggja ára aldri. Því er eðlilegt, að
hann taki þátt í kostnaði allra foreldra vegna vistunar
barnanna hjá dagmæðrum þar til það tekst. Þau útgjöld
munu og verða hvati fyrir bæjaryfirvöld til að hraða bygg-
ingu leikskóla.
SUÐURSTRANDAR-
VEGUR
SVEITARSTJÓRNARMENN í Grindavík og Þorláks-
höfn telja mikilvægt að Suðurstrandarvegur verði þeg-
ar settur á vegaáætlun. Rök þeirra eru þung á metunum.
Það er mikilvægt að tengja byggðir á þessum slóðum betur
saman í atvinnu- og þróunarsvæði með bættum samgöng-
um. Vegurinn milli Þorlákshafnar og Grindavíkur myndi
styttast um 39 km með Suðurstrandarvegi - eða 40%.
í skýrslu Byggðastofnunar um hagkvæmni vegarins
kemur fram að flutningur á fiski milli Suðurlands og Suð-
urnesja sé um 11 þúsund tonn á ári. Sterkar líkur standa
til að þessi flutningur aukizt verulega, allt að þrefaldist,
með þessum vegi. Það er og skoðun útvegsmanna að veg-
urinn muni auðvelda sókn austur með suðurströndinni.
Með löndun í Þorlákshöfn - og flutningi sjávarfangs til
annarra fiskvinnslustaða sem og til útflutnings um Flug-
stöð Leifs Eiríkssonar - mætti spara margra klukkutíma
stím fiskveiðibáta. Suðurstrandarvegur myndi að auki
stuðla að vexti ferðamannaþjónustu á svæðinu - og meiri
umferð höfuðborgarbúa á skemmtilegum „hringvegi"
dags- eða helgarferða.
Krafan um Suðurstrandarveg er því studd gildum
byggðar- og hagkvæmnisrökum.
HREINSUN
STRANDARINNAR
HREINSUN strandlengjunnar á höfuðborgarsvæðinu
er eitt umfangsmesta verk, sem ráðist hefur verið í
hérlendis í umhverfismálum og það hófst í byrjun þessa
áratugar. Nýtt fráveitukerfi skólps á að vera komið í fulla
notkun árið 2000 samkvæmt alþjóðlegum skuldbindingum,
sem Islendingar hafa gengizt undir.
Reykjanesbær og varnarliðið hafa nú í anda þessara
skuldbindinga undirritað samning um safnrásir fyrir skólp
á svæðinu þar syðra, þar sem búa um 7.000 manns. Samn-
ingar voru undirritaðir í fyrradag og verða safnrásirnar
samtals með frárennslisrás út í sjó um 5 km að lengd.
Samningar um þetta verkefni hafa staðið yfir frá árinu
1990. Reykjanesbær greiðir 48% kostnaðar, sem er um 450
milljónir króna, en varnarliðið 52% og greiðir það sinn
kostnaðarhluta á árinu 2003, en Reykjanesbær sér um
framkvæmdir.
Með þessu átaki verður svo til öll strönd Faxaflóa orðin
hrein, er verkinu lýkur. Það er ánægjulegt, hve duglega er
tekið á þessum hreinsunarmálum strandlengjunnar. Hér
áður fyrr var það almenn skoðun, að sjórinn tæki við öllu
skolpi og losaði manninn við það á ódýran og þægilegan
hátt. Menn hafa nú komizt að því að sú er ekki raunin og
nauðsynlegt sé að stemma stigu við hvers konar mengun.
Þetta átak er liður í því.
Málefnaskrá sameiginlegs framboðs þrigg;ia flokka lögð fram
Morgunblaðið/Kristinn
GLATT var á hjalla þegar málefnaskráin var kynnt í gær. Heimir Már Pétursson réttir Sighvati Björgvinssyni plöggin.
Fj ölsky ldumál
sett í öndvegi
Tólf mánaða fæðingarorlof, ótekjutengdar
barnabætur, ný jafnréttislög, jafnréttisstofn-
un, komugjöld í heilsugæslu afnumin, endur-
skoðuð vinnulöggjöf, aðkoma sjóðsfélaga að
stjórn lífeyrissjóða, sanngjarnt auðlindagjald,
endurskoðuð stóriðjustefna, samgöngufjárlög
og lög um starfsemi stjórnmálaflokka. Þetta
er meðal þess sem er að finna í málefnaskrá
sameiginlegs framboðs Alþýðuflokks, Alþýðu-
bandalags og Kvennalista,
ALÞÝÐUFLOKKUR, Al-
þýðubandalag og Kvenna-
listi lögðu í gær fram sam-
eiginlega málefnaskrá til
næstu fjögurra ára og lýstu því jafn-
framt yfir að stefnt væri að því að
flokkarnir byðu fram sameiginlega
lista í öllum kjördæmum landsins.
Forystumenn flokkanna sögðu að
unnið væri að því að taka ákvarðanir
um fjármál sameiginlegs framboðs og
undirbúningur væri hafinn að fram-
boði í einstökum kjördæmum.
Sighvatur Björgvinsson, formaður
Alþýðuflokksins, sagði að þetta væri
ekki stefna sem væri klippt út úr
stefnu gömlu flokkanna heldur væri
þetta ný stefna þar sem horft væri til
framtíðarinnar. Ekki væri verið að
setja fram stefnu í öllum málaflokkum
eins og stjórnmálaflokkarnh' hafa
gert heldur verkefnaskrá til fjögurra
ára um þau viðfangsefni sem tekist
yi'ði á um á næsta kjörtímabili.
Guðný Guðbjörnsdóttir, formaður
þingflokks Kvennalistans, sagði að í
málefnaskránni væri tekist á við það
verkefni að móta velferðarkerfi sem
tæki mið af breyttu þjóðfélagi. Vel-
ferðarkerfið hefði á sínum tíma tekið
mið af þeirri staðreynd að konur
hefðu almennt verið heima og gætt
bús og barna. I hinni alþjóðlegu um-
ræðu hefði verið bent á að eitt stærsta
verkefni stjómmálamanna væri að
breyta velferðarkerfinu með tilliti til
þess að konur tækju nú virkan þátt í
atvinnulífínu. Þetta hefði tekist meist-
aralega í málefnaskrá þessa nýja
framboðs, eins og Guðný komst að
orði.
Róttæk vinstristefna, sagði Mar-
grét Frímannsdóttir, fonnaðm' Al-
þýðubandalagsins, þegar hún kynnti
málefnaskrána. Hún sagði að í mál-
efnaskránni væri lögð sérstök áhersla
á fjölskyldumál, umhverfismál og að
færa stjórnkerfið nær fólkinu. Hún
viðurkenndi að tillögurnar kostuðu
fjánnuni, en tillaga um fjárlög til fjög-
urra ára gæfi færi á að leggja nýjar
áherslur í ríkisfjármálum. Oft þyrfti
að leggja í kostnað til að ná fram
markmiðum um betra samfélag, en sá
kostnaðm- kæmi í mörgum tilvikum til
baka.
Fjölþrepa tekjuskattur
Fyrsti kafli málefnasamningsins
ber yfirskriftina „Fjölskylda - samfé-
lag - einstaklingur", en það endur-
speglar nokkuð þær áherslur sem
flokkarnir vilja leggja í málefnasamn-
ingnum. Bent er á að hlutverk fjöl-
skyldunnar sé samofið þjóðfélaginu,
en örar þjóðfélagsbreytingar undan-
farna áratugi geri það að verkum að
staða fjölskyldunnar sé óskýr. Taka
verði tillit til ólíkra fjölskyldugerða
við mótun stefnu í uppeldis-, félags-,
mennta- og heilbrigðismálum.
Lagt er til að fæðingarorlof verði
lengt úr 6 mánuðum í 12 mánuði og að
foreldrar geti tekið það á fullum laun-
um. Feður hafi sjálfstæðan rétt til
þriggja mánaða fæðingarorlofs, en
geti tekið allt að 6 mánuði. Komið
verði á fæðingarorlofssjóði sem sjái
um greiðslur í fæðingarorlofí.
Stefnt er að því að taka upp íjöl-
þrepa skattkerfi í tekjuskatti. Barna-
bætur verði hækkaðar og ótekju-
tengdar, en ákveðið var að tekjutengja
þær að fullu á síðasta ári.
Flokkamir vilja að foreldr-
um verði heimilt að nota
ónýttan persónufrádrátt
barna 18 ára og yngri.
Sömuleiðis verði dregið úr
jaðarskattaáhrifum á lág-
og millitekjuhópa, sérstak-
lega hvað varðar áhrif tekjutengingar
á tiygginga- og bótagi'eiðslur.
I kaíla um jafnrétti og lýðræði segir
að jafnréttismálum verði sköpuð af-
gerandi staða innan stjómarráðsins,
t.d. með stofnun jafnréttisráðuneytis.
Sett verði ný jafnréttislög og komið
verði á fót sérstakri jafnréttisstofnun
sem sjái um eftirlit og framkvæmd
laganna. Jafnréttismat fylgi öllum
stjórnarfrumvörpum og samþykktum
Alþingis.
Lagt er til að bundið verði í stjórn-
arskrá að almenningur geti með til-
teknum hætti kallað fram þjóðarat-
kvæðagi’eiðslu um mikilvæg mál. Enn-
fremur er gert ráð fyrir að komið
verði á rannsóknamefndum á Alþingi,
sem geti að eigin framkvæði tekið upp
mál og rannsakað þau, s.s. um fram-
kvæmd laga og meðferð opinberra
fjármuna. Við breytingar á kosninga-
kerfinu verði haft að leiðarljósi að það
verði einfalt og auðskiljanlegt og stuðli
að jöfnuði milli landshluta, di'agi úr
misvægi atkvæða, miði að fækkun
kjördæma og stuðli að jöfnun kynj-
anna á Alþingi.
Hámarksbiðtími eftir
heilbrigðisþjónustu
I kaflanum um heilbrigðismál segir
að komugjöld í heilsugæslunni verði
afnumin. Tannlækningar verði felldar
inn í heilsugæsluna. Gert
er ráð fyrir að tekið verði
upp reglulegt eftirlit með
heilsufari fólks og allir eigi
rétt á slíkri rannsókn á 5-7
ára fresti. Sett skal á stofn-
un embætti umboðsmanns
sjúklinga. Ennfremur
verði settar reglur um hámarks bið-
tíma eftir heilbrigðisþjónustu og ai-
mannatryggingakerfið bæti betur en
nú er þá tekjuskerðingu sem fólk verði
fyrir vegna veikinda bama sinna og
annama aðstandenda. Þá segir að
bömum og unglingum verði tiyggð
ókeypis geðheilbrigðisþjónusta í
tengslum við skóiakerfið.
Sérstaklega er vikið að vernd per-
sónuupplýsinga og sagt að hún verði
stórefld. Skýi'ar reglur verði settar
um eignar- og ráðstöfunarrétt á
dulkóðuðum upplýsingum sem unnar
eru úr sjúki'askýi'slum og um greiðsi-
ur íyrir notkun þeirra. Leyfi til notk-
unar slíkra upplýsinga verði veitt á
grundvelli reglna sem tryggja að trún-
aðarsamband læknis og sjúklings
skaðist ekki. Vald Tölvunefndar og að-
staða hennar til að gæta hagsmuna
borgaranna verði stórbætt.
Flokkarnir hafna öllum hugmynd-
um um skólagjöld og vilja að innritun-
argjöldum verði haldið í lágmarki.
Fiokkarnh vilja að framlög ríkisins til
rannsókna og menntamála verði
hækkuð til samræmis við það sem best
gerist meðal annarra þjóða. Stefnt er
að því að stúdentspróf verði stytt úr
fjórum árum í þrjú.
I málefnaskránni segh' að virðis-
aukaskattur á bækur og tímarit verði
afnuminn. Um Ríkisútvarpið segir að
mótuð verði ný stefna um RIJV með
það að meginmarkmiði að styrkja
hlutverk þess og rækt við íslenska
menningu.
Flokkarnir vilja að stofnað verði á
ný til félagslegra vaikosta í húsnæðis-
málum, eins og komist er að orði. Ætl-
unin er að gera leiguhúsnæði að raun-
hæfum kosti fyrir þá sem annað hvort
vilja eða geta ekki eignast húsnæði.
Sömuleiðis ætla flokkarnir að hækka
örorkubætur þannig að þær dugi til
framfærslu. Dregið verði úr tekju-
tengingu bóta og tenging við tekjur
maka verði afnumdar.
Vinnulöggjöfin endurskoðuð
„Lífskjör hér á landi byggjast á
óhófiega löngum vinnutíma. Ljóst er
að bætt afkoma þjóðarbúsins hefur
ekki skilað sér nægjanlega til þeirra
sem standa höllum fæti. Omögulegt er
fyrir tekjulægstu hópana að ná endum
saman með 40 stunda vinnuviku.
Launamunur er alltof mikill. Hann
hefur verið að aukast á undanfömum
árum, ekki síst launamunur kynjanna.
Réttindi og öryggi launafólks hér á
landi eru mun minni á mörgum sviðum
en gerist í nálægum löndum. Þessari
þróun verður að snúa við,“ segir í inn-
gangi að kafla sem ber yfirskriftina
„Afkoma fólks“.
Flokkamir ætla sér að endurskoða
vinnulöggjöfina til að koma á eðlilegu
jafnvægi milli samtaka launafólks og
atvinnurekenda, eins og komist er að
orði. Þeir vilja að markvisst verði unn-
ið að því að útrýma launamun kynj-
anna. Launabókhald atvinnufyrir-
tækja verði gert gagnsætt og aðgengi-
legt t.d. nýrri jafnréttisstofnun eða
kjararannsóknarnefndum. Lýst er yfir
stuðningi við áframhaldandi uppbygg-
ingu öflugs lífeyrissjóðakei'fis. Hins
vegai' þurfí að ti'yggja aðkomu sjóðs-
félaganna sjálfra að stjórn sjóðanna.
Jafnframt þui-fi að draga úr mun á
réttindum og skyldum starfsmanna
hins opinbera og starfsmanna á al-
mennum launamarkaði. Samræma
þurfi lífeyrisréttindi, fæðingarorlof og
ráðningarkjör þessara hópa.
Almannaréttur, vernd lífríkis, verð-
mætra náttúruminja og landslags-
gerðar, sjálfbær nýting auðlinda eru
sögð lykilatriði í umhverfisstefnu
framtíðar. Tryggja beri sameign þjóð-
arinnar á helstu auðlindum lands-
manna í stjómarskrá og breyta verði
nýsettum lögum um rannsóknir og
eignai'hald á auðlindum í jörðu.
Sanngjarnt
auðlindagjald
I kaflanum um umhverf-
ismál er kveðið á um stefn-
una varðandi auðlinda-
gjald, en þar segir: „Tekið
verði sanngjarnt gjald fyr-
ir afnot af auðlindum í
þjóðareign til lands og sjávar sem m.a.
verði notað til að standa straum af
þeim kostnaði sem þjóðin ber af nýt-
ingu þeirra og stuðla að réttlátari
skiptingu afraksturs auðlinda."
Flokkarnh' vilja að mótuð verði
sjálfbæi' orkustefna með forgangsröð-
un um nýtingu og verndun vatnsfalla
og jarðhitasvæða, sem miði að því að
íslendingai' verði sjálfum sér nægir
um orku. Jafnframt vilja þeh’ að Is-
lendingar standi við skuldbindingar
sínar í umhverfismálum, m.a. með því
að staðfesta og fullgilda Kyoto-bókun-
ina um losun gi'óðurhúsategunda út í
andrámsloftið. Þá segir að öll áform
um hefðbundna orkufreka stóriðju
verði tekin til endurskoðunar.
Sú stefna er mörkuð að skattkerfið
hvetji til sparnaðar og fjárfestinga í
rannsóknum, nýsköpun í atvinnulífi og
eflingar menntunar og menningar.
Flokkarnir vilja að heimildir sveitarfé-
laga til tekjuöflunar verði lýmkaðar.
Þeir vilja ennfremm- að lög verði sett
um starfsemi stjóiTimálaflokka.
I kafla um atvinnulífið segir að
stjórnkerfi fiskveiða verði gjörbreytt
fyrir árið 2002. Tryggt verði að aðilar
hafi ekki tekjur af ráðstöfun veiðirétt-
inda. Ætlunin er að auðvelda nýliðum
aðgang að greininni. Sérstaklega er
tekið fram að bæta þurfi stöðu báta-
og smábátaútgerðar á grunnslóð og
tryggja aukinn rétt þeiraa til veiða á
heimaslóð.
Flokkarnir telja að kanna eigi hvort
tímabært sé að hverfa frá kvótakei'fi í
framleiðslu landbúnaðai-vara og gera
bændum kleift að bera ábyrgð á mark-
aðssetningu afurðanna.
Flokkarnir vilja að Landsbanka og
Búnaðarbanka verði gefinn tíma til að
aðlaga sig nýju rekstrarfyrirkomulagi
í samræmi við ákvörðun Alþingis.
Jafnframt vilja þeir gera kröfu um að
engar ákvarðanh' verði teknar um sölu
án samráðs við starfsfólk og vilja að
dreifð eignaraðild verði tiyggð.
I málefnaskránni segir að endur-
skoða þui'fi rekstur ríkisins frá gi'unni
og skilgreina með skýram hætti hver
verkefni ríkisins skuli vera. Stefnt er
að því að gera rammafjárlög til fjög-
urra ára og fjárlög til tveggja ára.
Sömuleiðis er ætlunin að leggja fram
samræmd samgöngufjárlög sem taki
til vegamála, flugmála og hafna. Við
gerð slíkra samgöngufjárlaga eigi að
hafa það að leiðarljósi að styrkja
byggð í landinu.
Áfram í NATO og ekki í ESB
Forystumenn flokkanna mótmæltu
því að utanríkisstefnan væri óskýr, en
viðurkenndu jafnframt að í þeim mál-
um hefðu flokkarnir orðið að mætast á
miðri leið.
„Nauðsynlegt er að fram fari ítarleg
og hreinsldptin umræða um stöðu Is-
lands hvað varðar öiyggis- og friðar-
mál. Ekki eru þó ráðgerðar breytingai'
á aðild íslands að NATO á kjörtíma-
bilinu. Framtíðannarkmiðið hlýtur
samt að vera að ísland geti staðið utan
hernaðarbandalaga.
Teknar verði upp viðræður við
Bandaríkjastjórn um varnarsamning-
inn. Uppsagnarákvæði hans taka gildi
árið 2000 og varnarsamningurinn er
úti árið 2001. Fyrir liggur vilji Banda-
ríkjamanna til að loka herstöðvum í
Evrópu og draga úr herstyrk sínum,
þ.á m. á Islandi. Þessi breyttu viðhorf
era ekki síst vegna friðvænlegrar þró-
unar í okkar heimshluta. Þessa þróun
ber að styðja. Brottför hersins hefði
fyrirsjáanlega veraleg áhrif á efna-
hags- og atvinnulíf hér á landi, ekki
síst á Suðumesjum og þess vegna er
nauðsynlegt að hefja þegar undirbún-
ing til að mæta þeim breytingum.“
Flokkarnir vilja að allra mögulegra
leiða verði leitað til að hafa áhrif á
ákvarðanatöku og stefnumörkun á
gi-undvelli samningsins um Evrópska
efnahagssvæðið. Sighvatur lýsti stefn-
unni í Evrópumálum þannig að ekki
væri ætlunin að sækja um aðild að
ESB á kjörtímabilinu, en aðildin væri
hins vegar á dagskrá, að því leyti að
nauðsynlegt væri að ítarleg umræða
færi fram um kosti og galla
aðildar.
„Nauðsynlegt er að
stöðugt fari fram opin og
lýðræðisleg umræða um
stöðu Islands í Evrópu. Is-
lensk stjómvöld eiga að
virkja alla tiltæka sérfræði-
aðstoð innan stjórnkerfisins, mennta-
kerfisins og hagsmunasamtaka til að
ræða kosti þess og galla að taka þátt í
samstarfi Evrópuríkja með tilliti til
framtíðarstefnu og heildarhagsmuna
þjóðarinnar. Slík umræða er nauðsyn-
legur undanfari ákvarðanatöku. Þó er
ekki áformað að Island sæki um aðild
að Evrópusambandinu á kjörtímabil-
inu. Verði breytingar á kjörtímabilinu
sem kalla á aðra afstöðu, áherslur eða
markmið en sett eru fram í þessari
málefnaskrá, skulu stofnanir þeirra
flokka og samtaka sem að samkomu-
laginu standa íjalla um þær breyting-
ar og taka afstöðu til þeirra."
Finna má málefnaski’ána í heild á
Fréttavef Morgunblaðsins og er slóðin
http://www.mbl.is.
Stóriðjustefna
endurskoðuð
og Kyoto-bók-
unin samþykkt
Stofnað verði
jafnréttisráðu-
neyti og jafn-
réttisstofnun
Viðamikil könnun á heilbrigði og lífskjörum íslendinga
Kanna mun á notkun
heilbrigðisþj ónustu
Hafín er gerð viðamikillar könnunar sem
ætlað er að gera úttekt á heilbrigði og lífs-
---------y—.................................
kjörum Islendinga og hafa sennilega flestir
þeir, sem eru í úrtakinu, þegar fengið þykkt
umslag inn um bréfalúguna hjá sér. Meðal
þess, sem verður kannað, er hvort heilbrigð-
iskerfíð standi undir því fyrirheiti að vera til
jafns opið öllum borgurum.
inum 18 til 75 ára af öllu landinu á
mánudag og verður unnið úr listunum
eftir því, sem þeir berast til baka. Sp-
urningarnar á listanum eru á 36 síð-
um og kvaðst Rúnar eiga von á því að
heildarskýrsla byggð á niðurstöðum
könnunarinnar liggi fyrir í febrúar.
Rúnar gerði könnun fyrir tíu árum,
sem aðeins náði til höfuðborgarsvæð-
isins. Spurningarnar á listanum koma
frá þeirri könnun auk framlags frá
Hjartavernd, sem studdist við breska
fyrirmynd. Spurningalistarnir væru
því sambland af svipuðum könnunum
frá Bandaríkjunum, Bretlandi og
spurninga, sem tækju mið af íslensk-
um aðstæðum.
RÚNAR Vilhjálmsson,
prófessor í félags-
fræði á námsbraut í
hjúkrunarfræði við
Háskóla Islands, stjórnar
verkefninu, sem nefnist Heil-
brigði og lífskjör íslendinga.
Ásamt honum sjá um það Jó-
hann Ágúst Sigurðsson, pró-
fessor í læknisfræði, Tryggvi
Þór Herbertsson, lektpr og
hagfræðingur, og Olafur
Olafsson landlæknir.
„Hugmyndin er sú að afla
upplýsinga um útbreiðslu og
skoða ýmsa þætti líkamlegrar
og andlegrar heilsu hjá hinum
ýmsu hópum samfélagsins,“
sagði Rúnar. „Jafnframt ætl-
um við að skoða þá þætti bæði
í aðstæðum og lifnaðarhátt-
um, sem gætu tengst þessum
heilsufarsþáttum.“
Hann sagði að þegar talað
væri um lifnaðarhætti ætti
hann við bæði hollustu- og
áhættuhegðun, en með að-
stæðum, sem tengdust heilsu, væri
átt við bæði fjárhagslegar aðstæður
og aðstæður á vinnustöðum og heim-
ilum.
„Þá erum við að tala um heimilis-
aðstæður á borð við álag og áföll í
fjölskyldulífi hjá einstaklingum,“
sagði hann.
Bera ísland saman við
aðrar þjóðir
Einnig verður könnuð notkun ís-
lendinga á þjónustu, sem í boði er.
„Það á fyi'st og fremst við notkun á
heilbrigðisþjónustu,“ sagði Rúnar.
„Þar er ein af lykilspurningunum í
hvaða mæli fólk notar þjónustuna og
hvort sú notkun endurspeglast af
þörf eingöngu eða hvort til era hópar,
sem vannýta þjónustuna eða nota
hana ekki í samræmi við raunveru-
lega þörf fyrir hana. Þar notum við
alþjóðlegar viðmiðanir á notkun þjón-
ustu eftir þöyf. Það gefur okkur kost
á að bera Island saman við aðrar
þjóðir varðandi það hvort fólk van-
nýtir þjónustu, í hvaða mæli og hvaða
hópar standi þar upp úr. Þetta er
orðið mikilvægt frá heilsupólitísku
sjónarmiði, því að eiginlega allir
stjórnmálaflokkar hafa meira og
minna gengið út frá því að við búum
við réttlátt heilbrigðiskerfi, sem allir
hafi jafnan aðgang að, óháð bak-
grunni eða öðrum þáttum.“
Rúnar sagði að hins vegar hefðu
komið fram vísbendingar um að sú
væri ekki raunin og vísaði þar til ný-
legi'ar könnunar landlæknisembætt-
isins, sem leitt hefði í ljós að veruleg-
ur hópur fólks hefði til að mynda
frestað því að fara til læknis eða fellt
læknisheimsókn niður og meginá-
stæður hefðu verið önnur verkefni og
kostnaður.
Keniur kostnaður í veg
fyrir notkun þjónustu?
„Við munum einnig skoða þessa
þætti - kostnað fólks af þjónustunni -
og hvort þeir geti aftrað einhverjum
hópum frá því að nota þjónustuna
þegar þörf er á og einnig þegar fólkið
sjálft telur að það þurfi að fara en fer
ekki,“ sagði hann. „Þannig að frá
heilsupólitísku sjónarmiði skipta
þessar niðurstöður töluverðu máli og
það hefur ekki verið skipulega og
heildstætt athugað hingað til hvernig
heilbrigðiskerfið í raun virkar í sam-
félaginu.“
Að sögn Rúnars er samanburður-
inn aðallega við Bandaríkin og Norð-
urlöndin. Bandaríkin væru athyglis-
verður samanburður vegna þess að
það samfélag væri ólíkt, en Norður-
löndin hins vegar líkari. Samanburð-
ur við bæði ólík og lík samfélög gæfi
gleggri mynd af aðgengi einstaklinga
að heilbrigðisþjónustu.
„Þjónustuþátturinn í okkar rann-
sókn snýst að miklu leyti um aðgengi,
hvernig það er í reynd, ekki hvernig
það er á pappír,“ sagði hann. „Við
munum einnig bera saman þjónustu-
notkun búsetuhópa þar sem könnun-
in er á landsvísu. Við vitum fyrir að
notkunarstig er mjög ólíkt eftir lækn-
ishéruðum. Það má meðal annars
rekja til þess að fjöldi heilbrigðis-
starfsmanna, bæði hjúkrunarfræð-
inga og lækna, er mjög ólíkur í lækn-
ishéruðum og það hlýtur að koma
fram í mismikilli notkun á
þjónustu. Við höfum því
grun um það þegar að það
er verulegur munur eftir
búsetusvæðum hvert raun-
veralegt aðgengi er að ís-
lensku heilbrigðisþjónust-
unni og þá er þetta einnig
komið út í byggðapólitíska umræðu.“
Rúnar sagði að þetta yrði fjölþætt
rannsókn að því leyti til að teknir
væru fyrir ólíkir þættir heilsufars,
ekki aðeins líkamlegir eða andlegir,
heldur væru einnig skoðaðar ýmsar
aðstæður fólks í fjölskyldu, vinnu og
lifnaðarháttum, jafnt hollustu- og
áhættuhegðun.
„Eg held að við fáum út úr þessu
mjög heildstæða kortlagningu af heil-
brigðisástandi þjóðarinnar og þeii'ri
þjónustu, sem fólk nýtir sér,“ sagði
hann.
Spurningar á
36 síðum
Spurningalistar voru sendir til
slembiúrtaks fólks úr þjóðski'á á aldr-
Álagsþættir í
heimilislífi
Könnun Rúnars var gerð 1987 og
1988 í sama hópi og niðurstöður henn-
ar hafa birst bæði hér á landi og er-
lendis. Þar skoðaði hans meðal annars
álagsþætti í heimilislífi, vinnu og fjár-
málum meðal íbúa á höfuðborgar-
svæðinu og hvernig þessir þættir
tengdust heilsufari, aðallega andlegu.
Einnig kannaði hann stuðningssam-
skipti vina og vandamanna og hvernig
þau hefðu verkað á streituferlið og
dregið úi' heilsufarslegum afleiðing-
um álags.
Að sögn Rúnars skipta mestu tveir
þættir í þessu máli, annars vegar áfóll
í fjármálalífi, til dæmis gjaldþrot, eða
í heimilislífi, til dæmis að missa maka
eða lenda í skilnaði, eða þá að vera
sagt upp störfum.
Tekjuháir kvarta jafnoft
og tekjulágir
,Áfóll af þessu tagi hafa mjög al-
varlegar heilsufarslegar afleiðingar,"
sagði Rúnar. „Við getum eiginlega
sagt að frá geðverndarsjónarmiði
skipti gríðarlegu máli hver aðbúnaður
er á vinnustöðum og heimilum lands-
manna. Menn þurfi að hafa sæmilega
gefandi starf, sem þeir geti lifað af og
séu nokkuð vissir um að halda, og séu
í ástríku heimilisumhverfi. Ef þessar
tvær meginstofnanir eru stöðugar og
menn njóta þátttökuréttar innan
þeirra eru þeir i mun betri stöðu.
Fjármálin skipta máli, en þau tengj-
ast mjög vinnunni. Þar á ég ekki við
að upphæð tekna skipti máli, heldur
fjárhagslegt öryggi, og það er nokkuð
forvitnilegt að tekjuháir einstaklingar
kvarta jafn oft undan fjárhagsáhyggj-
um og tekjulágir. Við getum því ekki
sagt að upphæð teknanna skipti máli
heldur að það sé samræmi milli inn-
komu fólks og fjárskuldbindinga þess
og neyslu.“
Rúnar kvaðst eiga von á því að
könnunin muni gefa samanburð við
niðurstöðui-nar, sem hann fékk fyrir
tíu árum. Hann kvaðst telja að fram-
kvæmd könnunarinnar kostaði hátt á
aðra milljón króna. Fengist hefðu
styrkir til verkefnisins úr
Vísindasjóði og Rann-
sóknasjóði Háskóla Is-
lands.
Hann sagði að víða er-
lendis væru kannanir af
þessu tagi gerðar reglu-
lega og væra snar þáttur í
stefnumótun í heilbrigðismálum í við-
komandi löndum.
Grundvöllur fyrir almennri
stefnumörkun
„Hér heima höfum við ekki haft
þennan upplýsingagrundvöll fyi'ir al-
mennri stefnumörkun í heilbrigðis-
málum,“ sagði hann. „Hjá landlæknis-
embættinu er hugur til að gera þetta
reglubundnara. En til þess þarf sér-
staka fjárveitingu.“
Hann sagði að slíkar kannanir skil-
uðu mjög mikilvægum upplýsingum
um þróun heilsufars og þjónustunotk-
unar: „Það er mjög bagalegt að við
höfum ekki slíkan upplýsingagrund-
völl fyrir upplýstri stjórnmálaum-
ræðu um heilbrigðismál."
Spurningar
eru svipaðar
og í öðrum
löndum