Morgunblaðið - 29.11.1998, Blaðsíða 21

MORGUNBLAÐIÐ
LISTIR
SUNNUDAGUR 29. NÓVEMBER 1998 21
erunni tæmdist stór arfur - fjórði
hluti auðæfa Sigurliða Kristjáns-
sonar, í Silla og Valda. „Ai'furinn
kom svo sannarlega í góðar þarfír
og af þessu tilefni efndum við til há-
tíðartónleika í Háskólabíói, sem
fjöldi manns sótti, og hverjum miða
fylgdi stofnfélagaskírteini."
inu nýja fyrirtæki var fund-
ið heimili í Gamla bíói við
Ingólfsstræti. Þangað flutti
Óperan starfsemi sína á haustdög-
um 1981 og var fyrsta uppfærslan,
Sígaunabaróninn eftir Johann
Strauss, frumsýnd í janúar 1982.
„Það undirstrikaði þöríina fyrir
þessa starfsemi að fullt var út úr
dyrum á sýningu eftir sýningu. Alls
urðu þær 49 talsins. Við fengum
strax gífui'legan meðbyr."
Ái-in á eftir rak Islenska óperan
sig áfram, hver sýningin á fætui-
annarri fór á fjalir gamla kvik-
myndahússins, tvær til fjórar á
vetri, og aðsókn var alltaf góð.
„Eins og gengur fór kúfurinn
smám saman af eins og alltaf gerist
með nýmæli af þessu tagi, sýning-
um á hverju verki um sig fækkaði í
þrjátíu, eða þar um bil. Grundvöll-
urinn var eigi að síður traustur."
íslenska óperan tók snemma
þann pól í hæðina að láta innlenda
söngvara bera uppi sýningamar,
hefur sú regla haldist allar götur
síðan, með fáeinum undantekning-
um. „Við tileinkuðum okkur strax
þá stefnu að nýta heimafólk enda af
nógu að taka. Eftir því sem Söng-
skólanum óx fiskur um hrygg fór
fólki þaðan að fjölga í uppfærslun-
um, bæði kór- og einsöngvurum.
Söngáhugi hefur aukist verulega á
íslandi á síðustu árum og þeim
fjölgar jafnt og þétt sem leggja list-
greinina fyrir sig. Ætli það séu ekki
um þrjátíu manns sem lifa af söng
erlendis, fyrir utan alla hina sem
eru í námi. Margt af þessu fólki
hefur farið í gegnum Söngskólann
en tónlistarskólamir í landinu hafa
líka tekið vel við sér og stofnað
söngdeildir sem margar hverjar
hafa skilað frábæmm söngvuram.
Allt helst þetta í hendur við að
byggja upp sönglíf hér á landi en ís-
lenskt sönglíf er á mjög háu plani
miðað við umhverfi en vegna ein-
angranar landsins höfum við lengst
af þurft að bera okkur saman við
söng á hljómplötum, sem er vita-
skuld óraunhæft.“
yrir vikið segir Garðar að
hér á landi sé til kjami
kröfuharðra óperuunnenda,
sem sé prýðilegt, þó menn geri sér
nú í auknum mæli grein fyrir því að
lifandi flutningur og flutningur á
hljómplötum sé aldrei fyllilega
sambærilegur. Garðar tengir þenn-
an kjarna ekki síst við Tónlistarfé-
lagið, félagsskap fólks sem þekkti
gjörla til þess besta sem var að ger-
ast á sviði tónlistar í heiminum á
sokkabandsáram Islensku óper-
unnar. „Þetta fólk gerði fyrir vikið
miklar kröfur - sem betur fer! Það
hefði verið ægilegt að fá ekkert að-
hald - hjakka bara í sama farinu.“
Fyrstu misserin tók nýting Óper-
unnar á íslensku vinnuafli ekki til
listrænna stjómenda. „Skýringin á
því er einföld. Hér var enginn sem
gat kennt okkur til handverksins -
kennt okkur að setja upp óperar.
Þess vegna fengum við jafnan til
liðs við okkur færa erlenda æfinga-
stjóra og hljómsveitarstjóra. Is-
lenskir leikstjórar hafa frá upphafi
starfað með okkur. Kór íslensku
óperannai- er gott dæmi um vel-
heppnað starf þessa fólks - ég hef
engan kór séð jafn hreyfanlegan á
sviði.“
„Saga íslensku óperunnar er
saga um ótrúlegan metnað og
bjartsýni. Hér hafa átt sér stað
hlutir sem ekki eiga að geta gerst,"
segir Garðar þegar hann er spurð-
ur hvað beri hæst í sögu fyrirtækis-
ins. „Islenskt sönglíf hefur tekið
stakkaskiptum og ég held að eng-
um blandist hugur um að ópera hafi
fest sig í sessi hér á landi. Mark-
miðinu er náð!“
arðar var aldrei í vafa um að
stofnun og rekstur Islensku
óperannar væri vinnandi
vegur. En hefur fyrirtækið
þroskast með þeim hætti sem hann
bjóst við?
„Já og nei. Já, það hefur haldið
velli, eins og ég átti fastlega von á.
Nei, ég vonaðist til að stutt yrði
betur við bakið á fyrirtækinu.
Reykjavíkurborg hefur þrátt fyrir
augljósan menningarlegan ávinning
algjörlega firrt sig ábyrgð og
áhuga. Það er heimskulegt og sýnir
ótrúlegan hroka ráðamanna þar í
gegnum tíðina. Þó ber að þakka að
síðustu árin hefur borgin stutt okk-
ur sem nemur fasteignagjöldum."
Islenska óperan hefur alla tíð
verið rekin af litlum efnum, enda
ópera með afbrigðum dýr listgrein.
Þannig kostar meðalsýning í Is-
lensku óperanni um 1,2 milljónir
ki'óna á kvöldi, að sögn Garðars.
Hann dregur því ekki dul á þá stað-
reynd að „baslið með peninga“ hafi
sett sterkan svip á árin nítján sem
hann hefur verið við stjómvölinn.
„Til að byrja með komu erlendir
listamenn til okkar á niðursettu
verði, fyrst vegna áhuga á landinu
og vináttu við mig og svo vegna
áhuga á Islensku óperanni. Svona
lagað gengur ekki til lengdar. Kröf-
urnar til okkar hafa aukist veralega
á undanfömum áram - sama verð-
ur ekki sagt um fjárstreymið."
íkið kom fljótlega inn í
reksturinn og fyrstu árin
var stuðningur þess á bilinu
7-20% af heildarkostnaði, að því er
fram kemur hjá Garðari. Nú á hlut-
fallið að vera 50% en Garðar segir
það ekki vera svo hátt í reynd.
„Eigi að síður hefur hvorki mennta-
málaráðuneytið né fjármálaráðu-
neytið bragðist okkur í gegnum tíð-
ina. Bæði ráðuneyti hafa margpft
sýnt í verki að þau bera hag Is-
lensku óperannar fyrir brjósti.“
Það sem stendur Islensku óper-
unni fyrir þrifum á þessum tíma-
mótum er, að áliti Garðars, fjár-
skortur. „Hér era allir söngvarar á
lágmarkslaunum, alveg sama hvað
þeir heita, og kórsöngvararnir fá á
bilinu 4-5 þúsund krónur á sýn-
ingu. A þessum forsendum hefur
þetta fyi’irtæki verið rekið um ára-
bil - þó margoft hafi verið sýnt
fram á að þetta gengur ekki upp -
vegna þess að Islenska óperan vill
ekki skulda fólki. Hér fá allir sitt!
Frekar drögum við úr umsvifum,
heldur en eyða um efni fram. Öll
peningaumsvif fyrirtækisins era
ærleg og opin.“
Garðar fullyrðir að fjármálin spili
ekki inn í ákvörðun hans um að
draga sig í hlé. „Eg myndi aldrei
hlaupast undan merkjum vegna
peninga - myndi raunar aldrei
hlaupast undan merkjum. Eg er
einfaldlega kominn á tíma, er ekki
ungur lengur, og vil hleypa nýju
fólki að, nýjum sjónarmiðum,
áherslum og samböndum. Eg tel
mig vera að styrkja málstaðinn."
Garðar kveðst ekld skila vondu
búi en ekki heldur búi sem nýr
maður geti gengið inn í og rekið án
fyrirhafnar. „Islenska óperan er
fyrirtæki sem ætlast er til að hrist
verði upp í. Það verður verk nýrra
manna.“
tarfsfólk Islensku óperannar
er fólk sem Garðar gerir ráð
fyrir að sakna mikið. „Öll
þessi ár höfum við verið alveg ein-
staklega heppin með starfsfólk, hér
hafa engir gikkir flotið með. Dugn-
aður hefur einkennt þetta fólk, um-
fram allt, vilji til að vinna. Ég á eft-
ir að sakna þess mjög mikið - þetta
era ekki bara samstarfsmenn mín-
ir, margir hverjir til fjölda ára,
heldur líka nánir vinir.“
Óperastjórinn ber félögum sín-
um í stjórn Islensku óperannar
jafnframt vel söguna. Fyrirtækið
hafi alla tíð verið vel rekið. „Stjóm-
in hefur staðið að uppbyggingu óp-
era í landinu af alhug - enginn
dragbítur hefur verið innan hennar.
Hún hefur aldrei slakað á, aldrei
dregið úr metnaði sínum fyrir hönd
sönglífs í landinu. Auðvitað hefur
menn greint á endram og sinnum,
það er óhjákvæmilegt, en þegar all-
ir stefna í sömu átt, jafna menn
ágreining sín á milli. Það höíúm við
ávallt gert.“
Garðar kveðst hverfa með sökn-
uði af vettvangi en vonar að hann
beri gæfu til að verða ekki eins og
grár köttur í húsakynnum Óper-
unnar - „það yrði ægilegt fyrir nýja
herra.“
Óperastjórinn fer frá ýmsum
verkefnum og nefnir sérstaklega í
þvi samhengi ópera sem Atli Heim-
ir Sveinsson tónskáld er að semja
fyrir íslensku óperana og Kristni-
hátíðamefnd í tilefni af árinu 2000.
Þorsteinn Gylfason mun semja
texta. „Þetta er stórt verkefni sem
fjallar um kristnitöku, frá Róm til
Þingvalla. Vonandi á það eftir að
verða hluti af menningarborgarár-
inu í Reykjavík og jafnvel teygja
anga sína til hinna menningarborg-
anna átta árið 2000. Þá væri gaman
að geta sýnt hluta óperannar á
Þingvöllum með þátttöku kóra
hvaðanæva af landinu."
egar Garðar er spurður hvort
þetta sé ekki tilvalið verkefni
fyrir hann, nú þegar hægjast
fer um hjá honum, skellir hann upp
úr. „Það hef ég ekki hugleitt.“
Garðar vonar að hann eigi ekki
eftir að sakna vinnuálagsins sem
fylgir starfi óperastjóra - þó hann
óttist að svo verði. „Ég er rosalegur
skorpumaður, þrífst á vinnu og
spennu. Það er því vel hugsanlegt
að ég eigi eftir að sakna álagsins.
Það er komið upp í vana að vinna 24
tíma á sólarhring, árið um kring -
þetta er einhverskonar ismi,“ segir
Garðar og gjóar augunum á skjá-
svæfinn á tölvunni á ski'ifstofu óp-
erastjóra: „Ég er að vinna þó ég sé
ekki hér,“ liðast yfir skjáinn. Þarf
frekari vitna við?
arðar hefur líka að ýmsu að
hverfa. I samtali við Morg-
unblaðið síðastliðinn föstu-
dag segist hann ætla að freista þess
að láta fleiri drauma rætast, auk
þess að standa vörð um Söngskól-
ann í Reykjavík. „Ég fer beint upp í
skóla,“ segir hann af svo mikilli
sannfæringu að blaðamaður stend-
ur upp til að fylgja honum til dyra,
svo að segja. „Söngskólinn er og
verður mín fyrsta ást!“
Þá mun Garðar halda áfram sem
stjórnandi Kórs Islensku óperann-
ar, sem hann stjómaði síðast á sin-
fóníutónleikum á föstudagskvöld.
En hvað með áhugamál af öðram
toga? „Ætli ég byrji ekki í hesta-
mennskunni aftur. Svo væri ágætt
að létta sig um tuttugu kíló - reyna
að verða glæsilegur á ný! Það verð-
ur væntanlega fúllt starf,“ segir
Garðar og hlær dátt. „Þá langar
mig að sækja tónleika í auknum
mæli og stunda bömin mín betur.“
öm Garðars era fjögur. Ekki
þarf að koma á óvart að öll
hafa þau, nema það yngsta,
stundað söngnám. Sigrún Björk
kennari á Blönduósi, lagði sönginn
reyndar ekki fyrir sig en Nanna
María og Garðar Thór era bæði í
söngnámi, hún hér heima og hann í
Kaupmannahöfn. Yngsta bamið,
Aron Axel, þrettán ára, sýnir litla
söngtilburði enn sem komið er, að
sögn föðurins, en er að læra á pí-
anó. „Annars er Aron aðallega í
íþróttunum, spilar fótbolta og golf.
Fór meira að segja holu í höggi í
fyrrasumar. Kannski ég skelli mér
bara í golfið með honum!“
Má þá slá því fostu að Garðar
eigi ekki eftir að stofna fleiri fyrir-
tæki á sviði sönglistar á Islandi?
„Já, fjandakomið. Ég vona að ég
verði ekki svo vitlaus að fara út á
þá braut að nýju - maður á bara
eitt líf. Ég er fílhraustur, með
hjarta og æðakerfi eins og í
unglambi, að sögn lækna. Það
hyggst ég nýta mér!“
McDermott
hlýtur
Bandarísku
bókmennta-
verðlaunin
BANDARÍSKA skáldkonan Alice
McDermott, höfúndur bókarinnar
„Charming Billy“ (Hinn hrífandi
Billy), hlaut Bandarísku bók-
menntaverðlaunin (National Book
Awards) fym í vikunni. Kom útnefn-
ing hennar nokkuð á óvart, þar sem
flestir höfðu búist við því að landi
hennar, Tom Wolfe, myndi hljóta
þau fyrir „A Man in Full“ (Maður í
fullri lengd). Þá hafði nafn Roberts
Stone, höfundar „Damascus Gate“
(Hlið Damaskus) einnig verið nefnt.
„Hinn hrífandi Billy“ segir sögu
af íram í Bandaríkjunum. Dóm-
nefhdin sagði að skáldsaga
McDermott hefði „rödd sem er ekki
lík neinu sem við höfum áður heyrt.
Hún náði okkur. Og hún hljóðnaði
ekki.“ McDermott hefur áður verið
tilnefnd til bókmenntaverðlaun-
anna, það var árið 1987 fyrir bókina
„That Night“ (Sú nótt).
Verðlaunin fyrir bækur almenns
eðlis hlaut Edward Ball fyrir „Sla-
ves in the Family". Þá hlaut Gerald
Stem verðlaun fyrir ljóðasafn sitt,
„This Time: New and Selected
Poems“.
------------
Fjórði söngur Guðrúnar
Fíngerður vef-
ur með falleg-
um laglínum
GEISLAPLATAN með Fjórða
söng Guðrúnar eftir Hauk Tómas-
son fær beztu meðmæli í desember-
hefti tónlistartímaritsins Gramoph-
one og velur gagnrýnandinn Guy
Riekards hana sem eina af fimm
bestu plötum ársins.
Óperan Fjórði söngur Guðrúnar
var framflutt í Kaupmannahöfn
1996, flutt hér á landi árið eftir og
þá hljóðrituð í Digraneskirkju.
Gagnrýnandi Gramophone segir,
að Fjórði söngur Guðrúnar sé
kammerópera sem fjalli um svipað
efni og óperar Wagners. Annað eigi
verkið ekki sameiginlegt með óper-
um Wagners, ópera Hauks sé fín-
gerður vefur með fallegum laglínum
í söng og hljóðfæraleik, en megnið
sé samt stálslegið. Töfrandi verkið
sé þrangið innri birtu, sérstaklega í
einsöng Guðrúnar og minni frekar á
Judith Weir en Wagner. Upptökuna
segir gagnrýnandinn afar fallega og
nálgist fullkomnun eins og hægt sé.
Að lokum segir gagnrýnandinn,
Guy Rickards, að platan fái bestu
meðmæli sín.
Með áskrift að SÝN í desember tryggir þú fjölskyldunni aðgang að glæsilegri dagskrá.
60 kvikmyndir, 40 þættir og 20 beinar íþróttaútsendingar. Fjöldi knattspyrnuleikja,
box í beinni, hinn óútreiknanlegi Jerry Springer og hinir stórkostlegu teiknimyndaþættir
„SouthPark“, að ógleymdum íslenskum heimildarþætti um Jón Arnar Magnússon
tugþrautarkappa. Láttu það eftir þér íjólafriinu - Fáðu þér SÝN.
áskríftarsími 515 6100 auglýsingasími 515 6272