Morgunblaðið - 29.11.1998, Blaðsíða 36

36 SUNNUDAGUR 29. NÓVEMBER 1998
SKOÐUN
MORGUNBLAÐIÐ
Er komin til starfa á
hársnyrtistofunni Elítu,
Dalvegi 2, Kópavogi,
sími 564 5800.
Verið velkomin!
Inga Einarsdóttir, hárgreiðslumeistari.
Ertu búinn að
skipta um bensínsíu?
Komdu í skoðun
TOYOTA
Nýbýlavegi 4-8
S. 563 4400
Opið í dag frá kl. 13-16
og á morgun frá kl. 10-18.
Lagerútsölunni lýkur á
morgun. Mikill afsláttur.
PreeMMiz
Bæjarhrauni 14, Hafnarfirði
HÆSTIRÉTTUR VARÐI
EKKI KOSNINGARÉTTINN
Erlendur Hörður
Hansen Ingimarsson
UM ÞESSAR mundir er nú liðið
ár síðan að kosningar fóru fram um
sameiningu sveitarfélaga í Skaga-
firði.
Framkvæmd kosninganna varð
með þeim hætti, að það leiddi til
kæru. Málareksturinn sem fylgdi
kosningakærunni varð lengri og
flóknari en séð var fyrir í upphafi.
Málavextir eru þeir í stuttu máli,
að engin kosning fór fram á Sjúkra-
húsi Skagfirðinga, þar sem gera
mátti ráð f'yrir að 20 - 30 einstak-
lingar myndu nýta kosningarétt
sinn. Þar á meðal voru fjórir ein-
staklingar úr Lýtingstaðahreppi,
sem að öllum líkindum hefðu fellt
kosninguna í hreppnum, en þar var
munurinn aðeins tvö atkvæði. Það
hefði leitt til endurtekningar kosn-
inganna í hinum sveitarfélögunum,
sem hugsanlega hefði leitt til skyn-
samlegri sameiningar sveitarfélaga
en nú er. I lýðræðisríki er eina leiðin
að fara að lögum, ef ná skal fram
réttlæti, svo er a.m.k. skoðun
margra. Svo er um, þegar kemur að
helgasta réttinum, sjálfum kosnin-
ingaréttinum, sem er spurningin um
grundvallarmannréttindi. Sá réttur
sem allur hinn vestræni heimur
byggir sína tilveru á. Kosningasvik,
misbeiting embættismanna og
óvönduð vinnubrögð þar sem til-
gangurinn helgar meðalið er bara í
öðrum löndum. Löndum utan hins
vestræna siðgæðis.
En er það svo?
Samtrygging
og dómskerfið
I upphafi kæruferilsins sagði okk-
ur ráðhollur maður að vonlaust væri
að vinna mál, sem beindust að stjóm-
sýslunni. Hún fyndi sér alltaf vöm,
hefði innbyggt sjálfvirkt samtrygg-
ingarkerfi, og þegar við bættist að
tvö stærstu stjórnmálaöfl landsins
ættu svo mikilia hagsmuna að gæta,
þá væri kæran fyrirfram töpuð.
Ráðholli maðurinn sagði að
aldrei mætti gleyma því að dóms-
kerfið væri 99% byggt upp af tveim
stærstu stjórnmálaöflunum, og þau
kipptu í spotta sem dygðu til að
minna á hagsmuni sína. Þessu er
erfitt að kyngja, búandi á íslandi,
en ekki í bananalýðveldi eða Rúss-
landi.
Hæstiréttur var það haldreipi um
réttlæti sem við kærendur treystum,
er við fórum af stað í upphafi. En svo
bregðat krosstré sem önnur tré.
Kjörstjóri og „kjörnefnd"
Meginþungi kæmnnar beindist
að kjörstjóra, sem lét hjá líða að
framkvæma kosningu á Sjúkrahúsi
Skagfirðinga á Sauðárkróki. Svo
gáfulegt sem það er, þurfti að kæra
til sýslumanns, sem jafnframt er
kjörstjóri, einn og sami maðurinn,
sem lét kosninguna ekki fara fram
á Sjúkrahúsinu. Sýslumaður skip-
aði sérstaka „kjörnefnd" þriggja
lögfræðinga á Akureyri, er það skv.
kosningalögum. Þar með skipar
sýslumaður „kjörnefnd" í sjálfs sín
„sök“. Lögin gera greinilega ekki
ráð fyrir að kjöstjóri brjóti af sér í
starfí. Urskurður kjörnefndarinnar
5. des. 1997 (lögfræðinganna
þriggja á Akureyri) voru dæmi-
gerðar hártoganir og útúrsnúning-
ar sbr. lið 2. og 3. Og niðurstaðan
eftir því. Við kærendur höfðum
reiknað með þessu og vomm því
undir það búnir, að halda áfram
með málið.
Ríki Páls Péturssonar
Kosningalögin gera ráð fyrir að
kærur gangi næst til Félagsmála-
ráðuneytis, þar sem Páll Pétursson
ræður nú ríkjum. Það sjá auðvitað
allir, að fyrirfram var vita vonlaust
að fá málefnalega umfjöllun hjá
þessu ráðuneyti. Félagsmálaráðu-
neytið í bullandi pólitík
um sameiningu sveit-
arfélaga og í þessu til-
felli í hjarta kjördæmis
Páls Péturssonar. Póli-
tískir hagsmunir Páls
svo miklir, að hann
hefði umbúðalaust átt
að víkja sæti. Það
gerði Páll auðvitað
ekki og dró úrskurðinn
á langinn svo sem
hann frekast gat.
Kæruna fékk hann 12.
des. 1997.
Rétt er að taka það
fram að frá kosningun-
um er kærufrestur að-
eins sjö dagar, jafn-
lengdar frestur er frá
úrskurði kjörnefndar eða sjö dagar
til að áfrýja til Félagsmálaráðu-
neytinsins. Almenningur sem gerir
athugasemdir við kosningar hefur
afmarkaðan tíma, stjórnsýslan
skammtai- sér sinn tíma, sem segir
sitt. Nýverið felldi Félagsmála-
Var Hæstiréttur
kannski fyrst og fremst
að verja stjórnsýslu-
kerfið? spyrja Erlend-
ur Hansen og Hörður
Ingimarsson. Var tekið
í einhverja spotta og
mannskapurinn minnt-
ur á hver framseldi
valdið til þeirra?
ráðuneytið úrskurð vegna kosninga
á Raufarhöfn tæpum sex mánuðum
eftir kosningar!!!
Japlið í ráðuneytinu
Urskurður Félagsmálaráðuneyt-
isins vegna kærunnar hér í Skaga-
firði var kveðinn upp 3. feb. 1998. Á
bls. 8 og 9 í úrskurðinum kemur
fram það sem mestu máli skiptir.
Þar japlar „ráðuneytið" á því áliti
kjörnefndar að einungis heimilis-
fast fólk á Sauðárkróki hefði getað
kosið á Sjúkrahúsinu. Lýtingar
hefðu verið án kosningaréttar og
hefðu þar með ekki getað haft áhrif
á kosninguna. Þetta er dæmalaus
hártogun á kosningakærunni og
sýnir hve „ráðuneytið" leggst lágt.
Urskurðurinn er undirritaður af
Páli Péturssyni og Sesselju Árna-
dóttur. I þeirri stöðu sem Páll Pét-
ursson hefur um þessar mundir var
vita vonlaust að fá réttláta niður-
stöðu.
Fyrstu tvö meðferðarstig
kærunnar, svo sem sjá má af fram-
ansögðu, eru tilgangslaus og ekki
til annars en tefja og þæfa málið.
Því lengri tími sem líður frá kosn-
ingum og kæra kom fram, aukast
líkurnar á því að ekki verði kosið
aftur. Tvö fyrstu meðferðarstigin
verða mótandi fyrir málsmeðferð-
ina fyrir dómstólum. Stjómsýslu-
þráðurinn hefur verið spunninn og
gengur eins og rauður þráður málið
á enda.
Hæstiréttur okkar von
Fyrir Héraðsdómi komu fram
margar nýjar upplýsingar við rétt-
arhöldin sem undirstrikuðu þvílík
handvömm það var, að láta ekki
kosningu fara fram á Sjúkrahúsinu.
Af ýmsum ástæðum töldum við
kærendur litlar líkur á því að vinna
málið fyrir Héraðsdómi. Öll okkar
von var, að Hæstiréttur virti og
verði grundvallarmannréttindi þ.e.
réttinn til að kjósa.
Fimmtudaginn 14. maí var upp-
kveðinn dómur í Hæstarétti í mál-
inu nr. 160/1998 þar segir m.a.
„Ljóst er að 2. mgr. 63. gr. laga
nr. 80/1987 um kosningar til Al-
þingis felur í sér heimild en ekki
skyldu fyrir kjörstjóra (sýslumann)
til að íáta fara fram atkvæða-
greiðslu á sjúkrahúsi.
Slík ákvörðun er þó ekki háð geð-
þótta kjörstjóra hverju sinni, held-
ur ber honum að láta kosningu fara
fram, ef fram kemur ósk eða vís-
bending um að þess sé þörf. Svo
var ekki í máli því, sem hér er til
úrlausnar."
Tveggja tima verk?
Hæstiréttur staðfesti forsendur
héraðsdóms og staðfesti hann
(dóminn). Málflutningur fyrir
Hæstarétti fór fram að morgni 14.
maí og lauk nokkru fyrir hádegið.
Ekki grunaði okkur að dómsupp-
kvaðning færi fram fyrir miðjan
dag, þennan sama dag. Töldum að
Hæstiréttur þyrfti a.m.k. nokkra
daga eftir málflutninginn til að
komast að niðurstöðu. Að frádregn-
um matartíma hefur „rétturinn"
gefið sér eina til tvær stundir til að
komast að niðurstöðu. Las „réttur-
inn“ málsgögnin ?
Það er auðvelt að hafa efasemdir
um það, að svo hafi verið.
Fyrir Héraðsdómi í gögnum og
réttarhaldinu er allt löðrandi í vís-
bendingum um þörf þess, að kosn-
ing færi fram á Sjúkrahúsinu.
En í niðurstöðu Hæstaréttar
segir, að um enga vísbendingu hafi
verið að ræða að kosning skyldi
fara fram á Sjúkrahúsinu.
Bréf kjörstjóra
Til glöggvunar fyrir lesendur
skal vitnað í bréf sýslumannsins
(kjörstjóra) á Sauðárkróki frá 11.
des. 1997. Þar kemur fram að kosið
var utan kjörfundar á Sjúkrahúsi
Skagfirðinga á vegum sýslumanns
(kjörstjóra) vegna Alþingiskosn-
inga 1987, forsetakosninga 1988,
Alþingiskosninga 1991, vegna kosn-
inga um sameiningu sveitarfélaga
1993, vegna sveitarstjórnarkosn-
inga 1994, Alþingiskosninga 1995
en þá neyttu 29 einstaklingar kosn-
ingaréttar síns, og forsetakosninga
1996, en þá kusu 37 einstaklingar á
sjúkrahúsinu.
Við sveitarstjórnarkosningar í
maí 1998 kusu 17 einstaklingar!!!
Þarf frekari vitna við?
Gögn um kosningar fyrir 1987
voru komin á safn og ekki í fórum
sýslumanns. Á vegum kjörstjórnar
Sauðárkrókskaupstaðar var undir-
kjördeild á Sjúkrahúsínu við Al-
þingiskosningar 1979,1983,1987 og
1991. Við bæjarstjórnarkosningar
1986, 1990 og 1994.
Við forsetakosningar 1988.
Ekki var undirkjördeild við kosn-
ingar um opnun útsölu Á.T.V.R
1983, ekki við sameiningarkosning-
ar 1993, ekki við Alþingiskosningar
1995 og við forsetakosningar 1996.
1993, 1995 og 1996 annaðist kjör-
stjóri (sýslumaður) utankjörfund-
aratkvæðagreiðslu svo sem er áður
fram komið.
Málflutningur
formsatriði?
Víkjum á ný að Hæstarétti. Ekki
hefur „rétturinn" þurft að eyða
tíma sínum í að hlusta á málflutn-
inginn að nýju, sem fram fór fyrir
hádegið, þvi hann var ekki tekinn
upp á band. Það er með ólíkindum
að málflutningur fyrir Hæstarétti
skuli ekki skjalfestur með upptöku
og það í þessu nýja fína húsi sem
allt átti að leysa, sérhannað fyrir
nútímann og langa framtíð. Er það
svo að málflutningurinn sé best
gleymdur jafnóðum og hann fer
fram eða lítur „rétturinn" svo á að
málflutningurinn sé aðeins foi-ms-
atriði? Tæplega eru dómarar rétt-
arins svo bráðskarpir að muna
hann frá orði til orðs. Málflutningur
fyrir Héraðsdómi var allur tekinn
uppá band og auðsótt mál að fá
hann í hendur.
Þar er öllu haldið til skila, frá
orði til orðs.
Hverju er Hæstiréttur að hlífa að
geyma ekki munnlegan málflutn-
ing? Getur „rétturinn" leyft sér
óvandaðri vinnubrögð og veikari
dómsniðurstöður? Var Hæstiréttur
kannski fyrst og fremst að verja
stjórnsýslukerfið? Var tekið í ein-
hverja spotta og mannskapurinn
minntur á hver framseldi valdið til
þeirra?
Niðurstaðan liggur fyrir. Hæsti-
réttur varði ekki mannréttindi þ.e.
réttinn til að kjósa. Hæstiréttur
varði stjórnsýsluna.
Hundahreinsun
réttarkerfís
Forsætisráðherra hefur nýverið
komið því til skila við þjóðina,
hversu áreiðanlegur Hæstiréttur
er. Réttarkerfið þarfnist hunda-
hreinsunar í einstökum málum.
Skyldi svo vera í þessu kosninga-
kærumáli? í málinu 160/1998 er
niðurstaða Hæstaréttar meira í ætt
venjulegrar embættismannaaf-
greiðslu fremur en dómur.
Dómurinn er svo þversagnar-
kenndur. Hæstaréttinn skipuðu
Haraldur Henrýsson, Guðrún Er-
lendsdóttir, Pétur Hafstein, Hrafn
Bragason og Hjörtur Torfason,
nefndir í þeirri röð frá vinstri til
hægri séð úr réttarsal.
Það kom til álita að vísa málinu
til Mannréttindadómstóls Evrópu,
en kostnaðarins vegna var það ekki
kleift. Að auki er a.m.k. annar kær-
andi þeirrar skoðunar að Islending-
ar eigi að annast sitt réttarkerfi
sjálfir, Jónar á reiðhjólum þurfi
ekki að sækja rétt sinn til Evrópu-
dómstólsins.
ísland án
mannréttindabrota?
Nýlega hefur íslenskum stjórn-
völdum verið hælt alveg sérstak-
lega fyrir að vera án mannréttinda-
brota. Það er auðvelt að efast um
réttmæti slíks hóls, þó margt sé í
góðu lagi á Islandi.
Niðurstaða þess að kosningarétt-
urinn var ekki virtur á Sjúkrahúsi
Skagfirðinga Sauðárkróki verður
alltaf svartur blettur á sameining-
arkosningunum. Það var haft rangt
við.
Sameiningin mun líða fyrir það
um langa framtíð.
Þeir sem vilja kynna sér frekari
aðdraganda að sameiningarkosn-
ingunum og kosningakærunni skal
bent á grein í Mbl. 11. febrúar 1998
bls. 36.
Höfundar eru tveir fyrrverundi hæj-
arfulltníar á Saudárkróki.