Morgunblaðið - 29.11.1998, Blaðsíða 24

24 SUNNUDAGUR 29. NÓVEMBER 1998
MORGUNBLAÐIÐ
ARNA Skúladóttir ásamt lítilli vinkonu sinni á barnadeild Sjúkrahúss Reykjavíkur, Ingibjörgu
Lilju Arinbjarnardóttur, 18 mánaða. „Ég lærði hjúkrun til að geta unnið með börnum.“
Morgunblaðið/Árni Sæberg
Ei
:
F erfitt er svæfa barn,
það sefur mjög óreglu-
lega eða vaknar oft að
[næturlagi, er vandinn
I skilgreindur sem
svefntruflanir. Um árabil hafa börn
með alvarlegar svefntruflanir
verið lögð inn á sjúkrahús,
þar sem þau sofa nokkrar
nætur, en eru heima á dag-
inn. Nýlega kynntu Arna
Skúladóttir hjúkrunarfræðingur
og dr. Marga Thome, dósent
hjúkrunarfræði, niðurstöður
rannsókn sem þær gerðu á árangri
meðferðar af þessu tagi. „Svefn-
truflanir eru að mati foreldra al-
gengasta vandamál ungbarna und-
ir eins árs aldri,“ segir Arna Skúla-
dóttir, en hún veitir forstöðu nýrri
göngudeild á Sjúkrahúsi Reykja-
víkur fyrir börn með svefntruflanir
og foreldra þeirra. Með henni
starfar Ingibjörg Leifsdóttir,
hjúkrunarfræðingur.
Arna brautskráðist frá Hjúkrun-
arskóla íslands fyrir 20 árum og
síðan hefur hún nær eingöngu feng-
ist við barnahjúkrun, auk þess sem
hún hefur aukið menntun sína á
þessu sviði. ,AJlt hófst þetta sem
lokaverkefni í sérskipulögðu BS-
námi. í því fólst prófun á meðferð
fyrir böm með svefnvandamál.
PeiiTÍ rannsóknarvinnu héldum við
dr. Marga síðan áfram á barnadeild
Sjúkrahúss Reykjavíkur."
Hún er nú í mastersnámi undir
leiðsögn dr. Mörgu og hluti af námi
hennar er uppbygging göngudeild-
ar fyrir börn með svefnvandamál og
rannsókn á svefntruflunum ungra
barna. Hún hefur yndi af börnum
og það virðist gagnkvæmt, því þau
laðast að henni, brosa blítt og virð-
ast bestu börn í heimi í fangi henn-
ar. „Pau eru bara að svekkja for-
eldra sína með því að vera góð hjá
mér,“ segir hún glettnislega, en
bætir við að ástæða þess að hún hafi
á sínum tíma farið í hjúkrunamám
hafí verið sú að hún vildi vinna við
barnahjúkrun. „Ég hef raunar líka
unnið með öldraðum og á geðdeild,
en skemmtilegast finnst mér að
vinna á barnadeild."
„Pegar smábörn eiga erfítt með
að sofna, eða vakna upp í sífellu,
verða foreldrar eðlilega áhyggju-
fullir. Auk þess sem þeir fá ekki
nauðsynlegan svefn, eru þeir flestir
sannfærðir um að eitthvað ami að
baminu. Bamalæknar og starfsfólk
á heilsugæslustöðvum hefur lengi
hjálpað foreldrum að glíma við
þennan vanda, en samt er vaxandi
ásókn í sérhæfða meðferð. Göngu-
deildin er í mótun, enda sérsniðin að
ocrBÍ bí
P^blaka
Slæmar svefnvenjur ungbarna geta valdið
foreldrum miklum kvíða og áhyggjum,
enda telja flestir aðeitthvað hljóti að ama
að notast við aðrar aðferðir, en þeir
sem leita til mín hafa margir reynt
lyfjagjafír án viðunandi árangurs.“
Hvert barn er einstakt
Arna segir einstaklingsbundið
hversu langan tíma taki að leysa
svefnvandamál barna, engar töfra-
lausnir séu tii, foreldrar þurfi að
gefa sér tíma til að fylgja breyting-
unum eftir.
-1 hverju felst þjónusta á göngu-
deild?
„Foreldrar byrja á að koma með
barnið í viðtal, þar sem þeir lýsa
meðal annars svefnvenjum barns-
ins. Fyrsta og mikilvægasta skrefíð
sem foreldrar taka er að ákveða að
leysa vandann. Öll böm sem komið
er með á göngudeild fara í skoðun
hjá bamalækni, þar sem kannað er
hvort ástæður svefntruflana geti
óskaplega að fara úr fangi foreldra í
rúmið sitt. Að ekki sé talað um að
lítil börn sofí í eigin herbergi. Við
virðumst hafa tilhneigingu til að yf-
irfæra eigin tilfinningar á börn okk-
ar, en höfum ekki alltaf rétt fyrir
okkur í því sambandi. Raunar eru
sum börn afar næm, það eru verð-
andi skáldin okkar,“ segir Arna og
verður dreymin á svip.
Drykkjuvenjur að nóttu
Ama segir að hægt sé að kenna
börnum að sofna án þess að gefa
þeim brjóst eða pela. „Ef við kenn-
um þeim að ekki sé hægt að sofna
án þess að fá brjóst eða pela, geta
þau ekki heldur sofnað eftir að hafa
losað svefn að næturlagi."
Lykilatriði er, að hennar mati, að
gefa barni kost á að læra að hugga
sig sjálft. „Bömum er eðlilegt að
vakna nokkrum sinnum á nóttu, en
vandamál skapast ef þau geta ekki
sofnað sjálf án þess að fá utanað-
komandi aðstoð. Böm mótmæla
vissulega nýjum reglum og gráta, en
þau hafa flest grátið mikið fram að
þessu, svo það er ekkert nýtt. For-
eldrar eiga að grípa sem minnst inn í
meðan bam lærir að róa sig sjálft.
Þau sem sofna á brjósti eða með pela
í fangi foreldra sinna, þurfa að
ramska áður en þau era lögð til
svefns í rúmi sínu. Hægt er að
stijúka um vanga eða hendi bams-
ins, svo það ramski. Þetta finnst
sumum foreldram undarlegt í fyrstu
og jaðra við vitleysu, en tilgangurinn
er að láta bamið vita að nú sé kom-
inn svefntími og það eigi að sofa í
eigin rúmi. Böm hafa mikla aðlögun-
ar- og námshæfileika og læra þetta
yfirleitt nokkuð hratt.“
Nóttin speglar daginn
„Mikilvægt er að almennar og
fastar reglur séu í daglegu lífí ung-
bama. Sérstaklega virðast þau böm
sem koma á göngudeild vera við-
kvæm fyrir óreglu. Daglúrar þurfa
að vera á ákveðnum tímum og
einnig matartímar. Pá er brýnt að
venjur fyrir nætursvefn séu alltaf
hinar sömu og einnig vöknunartími
á morgnana. Þegar kemur að hátta-
tíma þurfa skilaboð foreldra að vera
skýr og ákveðin: „Nú er komin nótt
og nú átt þú að sofa í rúminu þínu.“„
- Eru börn þá látin gráta sig í
svefn?
„Nei, ekki ein að minnsta kosti.
Foreldrar sitja í herberginu og það
hefur sefandi áhrif á bamið. For-
að barni sem grætur mikið
og sefur óvært. Brynja
Tomer ræddi málið við
Ornu Skúladóttur hjúkr-
unarfræðing, sem segja
má að sé sérfræðingur í að
svæfa börn. Arna veitir
forstöðu nýrri göngudeild
á Sjúkrahúsi Reykjavíkur,
fyrir börn með svefn-
vandamál og foreldra
þeirra. Þar er markmiðið
ekki aðeins að börn læri að sofna sjálf,
heldur einnig að líðan foreldra batni.
aðstæðum á íslandi og engin ná-
kvæm fyrirmynd til.“
I bfltúr um miðja nótt
„Viðvarandi svefnleysi veldur því
að smám saman verður fólk úr-
vinda, kvíðið, og jafnvel þunglynt.
Þegar þannig er ástatt myndast
vítahringur. Foreldrar reyna
stöðugt að svæfa barnið, að degi
sem nóttu, en bam sem skynjar
óöryggi og vanlíðan foreldra sofnar
síður. Foreldrar grípa oft til ýmissa
örþrifaráða til að koma bami sínu í
svefn. Margir fara í bíltúr seint um
kvöld eða jafnvel um miðja nótt og
leita uppi holótta malarvegi, til að
ragga barninu í svefn. Þegar bamið
sofnar læðast þeir með það upp í
rúm, eins og þjófar um nótt, og
gæta þess að það vakni ekki. Aðrir
ganga um gólf með barnið klukku-
tímum saman. Allt er þetta skiljan-
legt og foreldrar barna sem sofa illa
eiga alla mína samúð.“
- Er algengt að smábörn fái ró-
andilyf við svefnleysi?
„Eg veit ekki hversu algengt það
er. Til eru nokkrar tegundir lyfja,
sem hafa róandi verkun og eru
stundum notuð til að rjúfa vítahring-
inn. Lyf af þessu tagi era oftast not-
uð í mjög stuttan tíma og eru ekki
sögð vanabindandi. Sjálf hef ég kosið
verið af völdum sjúkdóma. Sé búið
að útiloka það hefst meðferð, sem er
einstaklingsbundin, en alltaf með
sama markmið í huga: að barnið
læri að róa sig sjálft í eigin rúmi og
það sofi þar samfellt. Einnig að
bæta líðan foreldra.“
„Meðferð fer bæði eftir aldri
barns og persónuleika. Þriggja mán-
aða bam hefur til dæmis aðrar þarfir
en ársgamalt eða tveggja ára bam. í
meðferð tvíbura sést glögglega
hversu ólík úiræði henta hverjum og
einum. í meðferð tvíbura getur til
dæmis hentað að láta annað bai'nið
sofa eitt í herbergi, meðan hinu er
nauðsynlegt, vegna persónuleika
síns^ að sofa í herbergi með öðram.“
„Eg held að margir foreldrar telji
böm sín mun viðkvæmari eða næm-
ari en þau eru og að þau kvíði því
Morgunblaðið/Ásdís
FÁTT er yndislegra að sjá en
kornabarn sem sefur vært.
eldram finnst eðlilega vont að hlusta
á böm sín gráta og grípa því yfirleitt
mjög fljótt inn í til að hugga það.
Með því móti er hins vegar tekinn af
baminu möguleiki á að læra að
hugga sig sjálft. Oft hefur fólk
áhyggjur af því að bamsgrátur seint
á kvöldin og að næturlagi muni vekja
systkini eða aðra íbúa hússins og
reynir því að stöðva grátinn með öll-
um tiltækum ráðurn."
„Ungböm skynja líðan foreldra
sinna mjög vel, oft betur en við
sjálf. Hafi foreldri tekið ákvörðun
um að koma reglu á svefn bams
síns, skynjar það mjög fljótt að
komnir eru breyttir tímar, foreldrar
eru allt í einu ákveðnir og hvorki
tvístígandi né óöruggir eins og áður.
Það virðist styrkja foreldra mikið
að hafa ákveðnar leiðbeiningar til