Morgunblaðið - 13.12.1998, Blaðsíða 29

Morgunblaðið - 13.12.1998, Blaðsíða 29
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 13. DESEMBER 1998 29 Morgunblaðið/Kristinn ÞÓR Whitehead, prófessor, lítur upp úr skjalabunkunum. ERINDREKI Himmlers á íslandi, Paul Burkert, fær sér skyrspón í íslandsferð sinni sumarið 1936. Burkert er „aðalsöguhetjan" í /s- landsævintýri Himmlers. erts, var ekki áhrifamaður á íslandi þótt hann hefði aðgang að ýmsum ráðamönnum. Miðað við það að Is- lendingar virðast almennt veikir fyrir skrumi útlendinga um sjálfa sig og landið, þá er það mesta furða hvað þýskir nasistar komust skammt með því að dásama þessa hetjuþjóð af konungakyni. Tor- tryggni íslenskra ráðamanna og al- mennings setti nasistum greinilega skorður þótt fjölmargir Islending- ar, þar á meðal Hermann Jónasson, væru mjög vinsamlegir í garð þýsku þjóðarinnar og dáðust að þýskri menningu og vísindum. En ráðamenn hefðu aldrei gefið Þjóðverjum hér lausan tauminn þótt þeir reyndu að hafa gott af Himmler. Svo má segja að stríðið hafi á endanum bægt frá hættunni af nasistum, það er niðurstaða mín í bókinni. En víst hefði þetta getað skapað ákveðna ógn, ef íslenskir ráðamenn hefðu ekki verið vakandi fyrir hættunni af of nánu sambandi við Þýskaland Hitlers. Menn áttuðu sig á því að nasistar voru viðsjár- verðir og ekki var allt sem sýndist í Þriðja ríkinu.“ Var beiðni Þjóðverja um aðstöðu til flugs á Islandi í samhengi við fyrirætlanir Himmlers? ei, það tel ég ekki vera. Beiðnina um flugaðstöðu ber fyrst og fremst að skoða út frá þörfum þýska flug- hersins við upphaf stríðs." Það er því ekki hægt að tala um heiidstæða stefnu Þriðja ríkisins gagnvart íslandi? „Nei, ekki fram til 1939. Koma Gerlachs vorið 1939 markar upphaf að miklu hnitmiðaðrí stefnu, eins og „Utanríkisstefna Islendinga, eins og flestra annarra þjóða, hefur öðrum þræði alltaf ráðist af viðskiptahags- munum, og hvernig ætti svo sem annað að vera. En menn vilja auðvitað oft ekki viðurkenna þetta, hvorki fyrir sjálfum sér né öðrum.“ segir frá í ritröð minni um Island í síðari heimsstyrjöld. Fram að þeim tíma er SS að þreifa hér fyrir sér án samráðs og jafnvel í andstöðu við þýska utanríkisráðuneytið. í ís- landsævintýri Himmlers kemur það fram eins og í mörgum öðrum bók- um um Þriðja ríkið að æðstu stofn- anir þess voru iðulega að vinna hver gegn annarri. Áður en styrjöldin skall á var ekki um eina markvissa stefnu nasista að ræða eins og menn stundum ímynduðu sér. Einstakar stofnanir otuðu sínum tota - oft í andstöðu við fyrirætlanir annarra stofnana. Gott dæmi er til dæmis að Burkert, erindreka Himmlers, lenti heiftarlega saman við Timmermann ræðismann, fulltrúa utanríkisráðu- neytisins. Þessi sundi-ung dró að nokkni leyti úr hættunni sem okkur stafaði af tilraunum þýskra nasista til að ná fótfestu á Islandi.“ Hvernig koma íslenskir ráða- menn út úr þessari sögu? ér finnst þeir hafa komist ágætlega frá samskiptum sínum við stórveldin al- mennt, bæði á þessum árum og svo síðar. Það eru vissulega skuggahlið- ar á utanríkispólitík þessara ára, svo sem viðurkenning Islands á svívirðilegu landráni Mússólínis í Afríku. En ráðamenn hafa sér það til málsbóta að hér var smáþjóð að reyna að bjarga sér í hörðum heimi á erfiðum tímum. Það er stundum sagt að ríki eigi sér ekki vini aðeins hagsniuni. Það er nokkuð til í þessu og Islendingar hafa aldrei gefið neitt eftir gagnvart öðrum þjóðum, þótt hér hafi því verið haldið fram í áratugi að íslenskir ráðamenn væru alltaf að láta útlendinga plata sig og gerðu ekki annað en selja þeim landið og miðin! Þessum firrum hef- ur jafnvel verið haldið leynt og ljóst að unglingum í skólum landsins. Ut- anríkisstefna íslendinga, eins og flestra annarra þjóða, hefur öðrum þræði alltaf ráðist af viðskiptahags- munum, og hvernig ætti svo sem annað að vera. En menn vilja auðvitað oft ekki viðurkenna þetta, hvorki fyrir sjálfum sér né öðrum.“ Voru þeir Islendingar sem tengd- ust bralli þýsku nasistanna dæmi- gerðir tækifærissinnar eða harðsvíraðir nasistar? „Það eru aðallega tveir menn sem koma þarna við sögu, Guðbrandur Jónsson og Guðmundur Einarsson frá Miðdal. Hvorugur þeirra taldi sig vera nasista, að því er ég best veit. Báðir sáu hins vegar sitthvað jákvætt við Þriðja ríkið og þjóðern- isjafnaðarstefnuna (nasisma). Guðrandur sá meira að segja ýmis- legt lofsvert í Dachau-fangabúðun- um - rétt eins og forystumenn ís- lenskra kommúnista töldu fanga- búðir í Sovétríkjum Stalíns og í Kína Maós til algjörrar fyrirmynd- ar. Guðbrandur Jónsson var mikill Þjóðverjavinur og hafði brennandi áhuga á að efla sambandið milli ís- lands og Þýskalands. Það er hins vegar mjög erfitt að segja til um hve langt hann vildi ganga í sam- starfi við Þjóðverja. Sama má segja um Guðmund frá Miðdal. Hann var mikill aðdáandi þýskrar menningar og hugsjónamaður sem stefndi að því að nýta íslenskar náttúru- auðlindir. En það var áreiðanlega ekki takmark hans að koma þýskum nasistum til valda á íslandi eða að stuðla að því að ísland legðist undir Þýskaland. Þessir menn höfðu sín markmið og Himmler önnur mark- mið, en gátu þó verið samferða ein- hvern spöl.“ Hitler kemur ekki við sögu íþess- ari bók? „Nei, ekki beint. Burkert taldi sig að vísu vinna í samvinnu við Keppler nokkurn sem var einn nán- asti samstarfsmaður Hitlers og hann taldi sig líka hafa samráð við starfslið Hitlers um ráðabrugg sitt á Islandi. Það er hins vegar ljóst að Hitler leit heiminn dálítið öðrum augum en Himmler. Himmler vai- miklu ákafari en Hitler að sameina allar „norrænar" eða germanskar þjóðh- í eitt ríki. Og Hitler gekk aldrei jafn langt í dýrkun sinni á fom-germönskum menningararfi og Himmler. Hitler hæddist meira að segja að því að Himmler væri að grafa upp einhverjar rústir sem sýndu aðeins að Germanir hefðu ver- ið óttalegir barbarar á dögum Róm- verja“! Heldurðu að það gætu enn komið fram heimildir sem kölluðu á þriðju endurskoðaða útgáfu? „Eg efast nú um það. En það ber að athuga að heimildir í bók sem þessa liggja ekki til reiðu í hillum þar sem maður getur gengið að þeim vísum. Það þarf að eltast við gögn, reyna að veiða þau upp úr haugum án þess að maður viti hvað getur komið á krókinn. Sumt er komið í mínar hendur íyrh- algera tilviljun. Meginástæðan fýiir því að þessi bók stendur utan ritraðarinnar um ís- land í síðari heimsstyrjöld var sú að ég leitaði lengi að gögnum um Paul Burkert. I tvö ár fann ég ekkert að gagni um aðalsöguhetjuna, en upp- götvaði þá að nafn hans var rangt stafsett! Og heimildimar geta leynst víða. Þýski sagnfræðingurinn Christian Gerlaeh - ekkert skyldur Gerlach ræðismanni - fann óvænt í Moskvu fyrir fáum árum skrifstofu- dagbók og ýmislegt úr fórum Himm- lers. Þessi gögn geyma mjög mikil- væga vitneskju um Himmler og ýmsa þætti í starfsemi SS og það hefur meira að segja verið fullyrt að fundur þessara heimilda muni skera úr um áralangar deilur sagn- fræðinga um gang helfararinnar. Og ekki alls fyrir löngu sögðu bresk blöð frá mönnum í Moskvu sem vildu selja hæstbjóðanda óbirt leyniskjöl frá leiðtogum Þriðja ríkisins. Þeir efndu til einhvers konar bögglaupp- boðs á Netinu, en ekki veit ég hvort bögglamir gengu út. Hvað um það, þá sýnir þetta að lengi er von á ein- um, eins og þar stendur. Það er þess vegna hugsanlegt að einhvers staðar í skjalafjöllum Þriðja ríkisins gæti leynst frekari fróðleikur um Islands- ævintýri Himmlers." London Bus 2.900 kr. habitat KRINGLUNN Opið sun: 13:00 - 18:00 I
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56
Blaðsíða 57
Blaðsíða 58
Blaðsíða 59
Blaðsíða 60
Blaðsíða 61
Blaðsíða 62
Blaðsíða 63
Blaðsíða 64

x

Morgunblaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.