Morgunblaðið - 11.02.1999, Blaðsíða 40

40 FIMMTUDAGUR 11. FEBRÚAR 1999
UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ
>

Af vondum
kennslubókum
Að óreyndu hefði maður talið óhugsandi
að hægt vœri að skrifa íslenska bók-
menntasögu síðari hluta tuttugustu aldar
án þess að nefna Kristján Karlsson á nafn.
Þegar maður gluggar í
sumar kennslubækur
skólanna, liggur við
að maður spyrji sjálf-
an sig hvort hér hafi
verið við völd á undanförnum
áratugum vinstri einræðisstjórn
sem hafi talið það sitt megin-
hlutverk að verja almannafé til
útgáfu gildishlaðinna kennslu-
bóka í því skyni að kenna yngri
kynslóð „rétt“ sjónarhorn á
heiminn. Gott dæmi eru
kennslubækur í íslandssögu, en
vinstri áróður þeirra er efni í
marga pistla. Sem betur fer hef-
ur svo til tekist að fáir muna
stakt orð úr þessum leiðinlegu
bókum - en öivæntingin yfir að
hafa þurft að paufast í gegnum
þær til prófs mun vafalaust búa
með nemendunum til dauðadags.
Þótt kennslu-
VIÐHORF
Eftir Jakob F.
Ásgeirsson
bækur eigi
vissulega að
veita „svör“ er
ekki síður mik-
ilvægt að þær vekji forvitni -
glæði áhuga nemendanna á að
fræðast meira. Kannanir sem
gerðar hafa verið á söguþekk-
ingu fólks innan við þrítugt eru
glögglega til vitnis um að þær
kennslubækur sem notaðar eru
hafi ekki aðeins skilið eftir ótrú-
lega litla vitneskju heldur hafi
þeim með öllu mistekist að vekja
áhuga nemendanna á sögu lands
og þjóðai’. Og gerist nú sífellt
háværari sú krafa foreldra að ís-
landsögukennslubækur Jónasar
frá Hriflu verði dregnar fram í
dagsljósið, lagaðar að breyttum
tímum og snarhendis teknar til
kennslu í grunnskólum landsins.
Ekki alls fyrir löngu kom út
kennslubók fyrh- framhaldsskóla
í bókmenntasögu tuttugustu ald-
ar. Höfundur hennar er Heimir
Pálsson, menntaskólakennari,
sem yfirvöld kennslumála telja
greinilega sérlega vel til þess
fallinn að skrifa kennslubækur,
því frá honum hefur komið hver
kennslubókin á fætur annarri á
undanförnum aldarfjórðungi.
Hefur þó ríkt óeining um þessa
iðju Heimis - og frægast kannski
þegar hann tók upp á því (að
stalínskri fyrírmynd) að reyna
að má nafn Gunnars Gunnars-
sonai’ úr bókmenntasögunni (!).
Til hvers skyldu bókmenntii'
vera kenndar í skólum? Væntan-
lega til þess að vekja áhuga
nemenda á bókmenntaarfi lands-
ins, leiðbeina þeim um helstu
staksteina bókmenntasögunnar,
kynna helstu skáldin og verk
þeirra, en ekki síst að benda á
hvað bókmenntirnar geta sagt
okkur um lífið í allri sinni mynd
og tilvist mannsins. I kennslu-
bók Heimis kemur fram æði tak-
mörkuð sýn á gildi bókmennta.
Þar er nær einvörðungu litið á
bókmenntir sem afsprengi
stjórnmálabaráttu - þar eru
bókmenntir aldarinnar skoðaðar
í ljósi þjóðfélagsþróunar.
Er æskilegt að yngri kynslóð
sé innrættur sá skilningur að
lesa beri bókmenntir sem ein-
feldningslegai- ritgerðir um fé-
lagsmál? Er það reynsla sögunn-
ar að þau bókmenntaverk lifi
sem eru uppfull af þvælu um
pólitík?
Heimir heldur því m.a.s. fram
að íslenskar tuttugustu aldar
bókmenntir hafi verið
„flokkspólitískar" á kalda-stríðs
árunum. Hvað meinar hann?
Aldrei hef ég lesið „flokkspóli-
tískt“ kvæði. Jafnvel æstustu
kommar skrifuðu ekki
„flokkspólitísk" bókmenntaverk,
þau voru einfaldlega pólitísk.
Þótt rithöfundar og skáld séu
vissulega oft mjög pólitísk þá
rekast þau jafnan illa í flokki og
eiga erfitt með að samsamast
einhverju flokksapparati - jafn-
vel á hápólitískum tímum. Heim-
ir verður að vera einn um þessa
skoðun; ég hef ekki hitt nokkurn
mann sem treysth- sér til þess að
taka undir þessa undarlegu
kenningu.
Heimir Pálsson trúir sterkt á
áhrifamátt kennslubóka. „Ég
skildi til dæmis ekki kynslóð for-
eldra minna fyrr en ég las
Landafræði Karls Finnbogason-
ar, bókina sem kenndi henni að
horfa á heiminn," segir hann af
nokki-u yfirlæti. Heimh- ætlai-
sjálfum sér sem sagt að verða
lykillinn að hugsun komandi
kynslóða um bókmenntir! Ekki
síst í ljósi þessa yfirlýsta til-
gangs hlýtur að verða að gera þá
kröfu að yfirvöld kennslumála
og skólastjórnir sýni sérstaka
aðgát þegar bækur Heimis Páls-
sonar eru valdar til kennslu.
I frétt Morgunblaðsins um út-
gáfu nýju bókarinnar segir að
Heimir hafi þar valið „hundrað
bestu“ höfunda aldarinnar (Mbl.
8/8 1998). Gunnar Gunnarsson
fær að fljóta með í þetta sinn -
en nú bregður svo við að Krist-
jáni Karlssyni er úthýst. Ýmsa
fleiri vantar reyndar, en það er
svo sem álitamál hvað á að velja
í bók af þessu tagi og höfundur-
inn verður að fá visst svigrúm til
að opinbera fordóma sína og sér-
visku. En fjarvera Kristjáns
stingur óneitanlega í augu.
Heimh' hefur unnið hér umtals-
vert afrek - í annað sinn. Krist-
ján Karlsson hefur verið fyrh'-
ferðarmikill í bókmenntasögu Is-
lands á síðari hluta þessarar ald-
ar - hvort tveggja sem skáld,
höfundur merks smásagnasafns
og 9 kvæðabóka, og sem bók-
menntaft'æðingur og útgefandi
höfuðskálda aldarinnar, rit-
gerðahöfundur um bókmenntir,
starfsmaðui' við Helgafell,
stærsta útgáfufélagið, ritstjóri
tímaritsins Nýtt-Helgafell, út-
gefandi Ljóðasafns AB og Smá-
sagnasafns AB sem nutu mikilla
vinsælda og kalla má að hafi haft
mótandi áhrif á bók-
menntasmekk þúsunda Islend-
inga, að ótöldum geysimiklum
afskiptum Kristjáns í menning-
arlífinu á bak við tjöldin um tíð-
ina. Að óreyndu hefði maður
talið óhugsandi að hægt væri
skrifa íslenska bókmenntasögu
síðari hluta tuttugustu aldar án
þess að nefna Kristján Karlsson
á nafn.
Fjarveru Kristjáns Karlsson-
ar úr bókmenntasögu Heimis
Pálssonar má að vissu leyti
skilja sem svo að kvæði og sögur
Kristjáns og bókmenntaskrif
hans sé ekki auðvelt að útfæra
eða túlka eins og einfeldnings-
legar ritgerðir um félagsmál og
þar með ekki að smekk Heimis.
En hætt er við að hér búi eitt-
hvað persónulegt að baki. Það
gerir það venjulega í svona til-
vikum. Og það á ekki að líðast,
að menn noti tækifærið í
kennslubókum að jafna reikn-
inga (ímyndaða og raunveru-
lega) við fólk úti í bæ.
Aðalflugvöllur innan-
landsflugs - ekki
hvort heldur hvenær
Rey kj avíkurflugvöll-
ur hefur verið frá því
að nútímasamgöngur
hófust aðalflugvöllur
þjóðarinnar, fyrst í öll-
um flugsamgöngum en
síðan í innanlandsflugi.
Nú kalla nýir tímar,
önnur viðhorf og ný
tækni á nýjar ákvarð-
anir. Nýlega var sam-
þykkt tillaga mín
skipulags- og umferð-
amefnd um endur-
skoðun á legu Reykja-
víkurflugvallar þegar
litið er til lengri fram-
tíðar en gildandi aðal-
skipulag nær til. Þar ér
ennfremur lagt til að þær hug-
myndir sem fram hafa komið um
flutning flugvallarins og breytta
landnotkun á flugvallarsvæði verði
teknar til skoðunar og mats. Tillag-
an var flutt m.a. vegna þeirrar
vinnu sem nú er að hefjast við
svæðisskipulag höfuðborgarsvæð-
isins. Tillagan var samþykkt sam-
hljóða.
Nú hefur loks verið ákveðið að
verja fé til endurbóta á flugbraut-
um á Reykjavíkurflugvelli skv.
fjárlögum yfirstandandi árs. Það
var auðvitað löngu tímabært þar
sem talið er að flugbrautimar séu
orðnar svo lélegar að hætta stafi
af. Ég tel að þessar framkvæmdir
séu í raun og vem aðeins eðlilegt
og löngu tímabært viðhald sem
vanrækt hefur verið lengi og þær
festa flugvöllinn ekki í sessi til
langframa hér og hindra ekki end-
urskoðun staðsetningar þegar
tækni og aðstæður
leyfa. En um leið og
lagt er í þessi við-
haldsverkefni er eðli-
legt og sjálfsagt að
borgaryfirvöld horfi
jafnframt til lengri
framtíðar og kanni
hvort hægt er að finna
nýtt framtíðarsvæði
fyrir áætlunarflugið
innanlands sem sátt
gæti orðið um.
Ljóst er að ekki rík-
ir sátt um núverandi
staðsetningu. Fjöl-
margir borgarbúar
verða fyrir ómældum
óþægindum vegna há-
vaðamengunar og áhættan er
einnig veruleg. Ennfremur liggur í
augum uppi að nýting flugvallar-
Flugvöllur
Nú kalla nýir tímar,
önnur viðhorf og ný
tækni, segir Guðrún
Agiístsdóttir, á nýjar
ákvarðanir.
svæðisins að einhverju eða öllu
leyti fyrir íbúðarbyggð, útivist og
ýmiss konar þjónustu myndi
styi'kja miðborgina verulega. Það
sést best á þeirri þróunaráætlun
sem nú er unnin vegna miðborgar-
innar.
I ágúst á síðasta ári beindi borg-
arráð þeim eindregnu tilmælum til
flugmálayfirvalda að þau hrintu í
framkvæmd hið fyrsta aðgerðum
til að draga úr hávaðamengun
vegna flugvallarins. Tilefnið var
m.a. bréf íbúasamtaka Litla-
Skerjafjarðar þar sem kvartað er
undan ónæði vegna flugumferðar.
Svar hefur borist við þessu erindi
þar sem flugmálayfirvöld tjá
gi-einilegan vilja sinn til athafna.
I Aðalskipulagi Reykjavíkur
1996-2016 er kveðið á um að til-
gangurinn með Reykjavíkui-flug-
velli sé að flugvöllurinn verði örugg
miðstöð fyrir áætlunarflug innan-
lands. Þá er minnt á tillögur nefnd-
ar samgönguráðuneytis frá 1991,
um sambýli flugs og byggðar, en
þar er m.a. lagt til að æfmga-,
kennslu- og einkaflugi verði beint á
nýjan flugvöll í nágrenni höfuð-
borgarinnar og að ferju- og milli-
landaflugi einkaflugvéla verði beint
til Keflavíkur. Þessi skoðun borg-
aryfirvalda hefur verið margítrek-
uð árum saman. Borgarráð hefur
skorað á flugmálayfirvöld að ráða
bót á því ónæði og mengun sem
annað flug en áætlunarflugið inn-
anlands veldur. Það er hins vegar
ljóst að aldrei verður hægt að
koma í veg fyrir ónæði og áhættu
vegna flugvallar í Vatnsmýrinni.
Þess vegna var tillaga um endur-
skoðun staðsetningar Reykjavíkur-
flugvallar flutt og samþykkt í
skipulagsnefnd. Það er ekki spurn-
ing hvort, heldur hvenær flugvöll-
urinn verður fluttur.
Höfundur er fornmður skipulags-
og umferðamefndar.
Guðrún
Ágústsdóttir
Bankavextir
og aldraðir
ÁRSREIKNINGAR
bankanna birtast nú
hver af öðrum. Hagn-
aðartölur eru hærri en
oftast áður og arður til
hluthafa umtalsverður.
Þetta eru góð tíðindi,
sem þakka má hag-
stæðu árferði í efna-
hagslífi, dugandi
bankafólki, hagræð-
ingu í rekstri og um-
talsverðum vaxtamun
inn- og útlána.
Fyrir nokkrum dög-
um átti ég erindi í
bankastofnun fyrir há-
aldraða konu. Ég fór
með tvær bankabækur
hennar til að athuga hver vaxta-
kjörin væru. Bækurnar höfðu báð-
ar legið óhreyfðar um langt árabil.
HUGBÚNAÐUR
FYRIR WINDOWS
Frábær þjónusta
KERFISÞRÓUN HF.
Fákafeni 11 • Sími 568 8055
www.islandia.is/kerfistliroun
Það kom fljótlega í
ljós, að vextir á
annarri bókinni voru
0,6%. Þetta var al-
menn sparisjóðsbók.
Hin bókin bar um 4%
vexti. Innstæður
bókanna voru samein-
aðar og komið fyrir á
reikningi, sem gefur
7%, tekur mið af vöxt-
um ríkisvíxla, en er
ekki verðtryggður.
Fjármunir þessarar
öldruðu konu höfðu
legið í bankanum í
mörg ár á neikvæðum
vöxtum. Eins og
margt gamalt fólk
hafði hún ekki fylgst með þróun
vaxta- og peningamála. Hún var
búin að tapa miklu fé ef litið er til
þeirra ávöxtunarleiða, sem opnar
hafa staðið að undanfömu. Bank-
inn hafði hins vegar hagnast veru-
lega á því að leigja út peningana
hennar og taka fyrir þá vexti, sem
gætu numið 12-14% á óverð-
tryggðum skuldabréfum eða við-
skiptavíxlum. Drjúgar tekjur það.
Hagnaðurinn af fjármunum
þessarar gömlu konu verður efa-
laust brot af þeim arði, sem hlut-
höfum bankans verður gi-eiddur.
En hún tapaði á viðskiptunum.
I framhaldi af þessari bankaferð
spurði ég sjálfan mig hve mikið fé
af þessu tagi kunni að liggja í ís-
lenskum bönkum. Hvað eru það
margar milljónir (hundruð milljóna
eða meira), sem liggja á bókum og
Árni
Gunnarsson
rýrna, bera neikvæða vexti og
standa að hluta undir hagnaði
bankanna? Fróðlegt væri að fá
svör við þessari spurningu frá
bönkunum.
Ekki er amast við því að bankar
séu reknir með góðum hagnaði. Það
er ein af traustustu stoðum íslensks
efnahagslífs. En mætti ekki hluti af
þessum hagnaði, að skaðlausu,
renna til þess fullorðna fólks, sem
hefur treyst bönkunum fyrir pen-
Vaxtamál
Hvað eru það margar
milljónir, spyr Arni
Gunnarsson, sem liggja
á bókum og rýrna og
standa að hluta undir
hagnaði bankanna?
ingunum sínum, en hefur ekki getu
til að fylgjast með í síbreytilegum
heimi fjármála og vaxta? Væri það
ekki gott viðskiptasiðferði bank-
anna að hnippa í eigendur sparifjár,
sem af ýmsum sökum gera sér ekki
grein fyi'ir jákvæðum og neikvæð-.
um vöxtum? Eða gætu samtök
aldraðra ekki reynt að vekja at-
hygli félaga sinna á þessu máli og
veitt sérfræðiaðstoð?
Fyrir ekki margt löngu varð
sparifé í bönkum landsins að engu.
Verðbólgan sá fyrir því. Stærstan
hluta þess fjár áttu aldraðir. Á ís-
landi hefur ekki alltaf verið mulið
undir aldrað fólk. En er ekki
ástæðulaust að rýra peningaeign
þess, sem oftar en ekki hefur orðið
til fyrir mikla vinnu og strit?
Höfundur er framkvæmdastjóri
Heilsustofnunar NLFÍ.