Morgunblaðið - 20.02.1999, Blaðsíða 50

50 LAUGARDAGUR 20. FEBRÚAR 1999
/
MORGUNBLAÐIÐ
Endurbygging
Selj avallalaugar
VORIÐ 1995 ákváðu
nokkrir brottfluttir Ey-
fellingar ásamt Ung-
mennafélaginu Eyfell-
ingi í Austur-Eyjafjalla-
hreppi að freista þess
að lagfæra Seljavalla-
laug sem þá vai’ komin í
þvílíka niðurníðslu að
orð fá vart lýst. Farið
var að grafa undan
y botni laugarinnar og við
blasti alger eyðilegging
hennar yrði ekki
brugðist skjótt við.
Hinn 24. júní 1995
mætti svo vaskur hópur
manna til að hefja
verkið. Síðan hefur ver-
ið unnið á hverju sumri
við verkið og að því stefnt að því yrði
lokið fyrir 75 ára afmæli laugarinnar,
árið 1998. Það tókst með dyggum
stuðningi ýmissa aðila og má þar sér-
staklega nefna Ríkissjóðs Islands,
Byggðastofnun, banka og sveit-
arfélög á Suðurlandi, fjölda fyrir-
tækja, Héraðsnefnd Rangæinga o.fl.
Þá má ekki gleymast að geta þeirrar
miklu vinnu sem áhugamenn víðs
vegar að hafa lagt til endurgjalds-
laust svo takast mætti að forða þessu
merkilega mannvirki frá því að verða
eyðingu að bráð. Þessi víðtæki stuðn-
ingur við þetta verkefni sýnir betur
en allt annað hvem hug landsmenn
bera til laugarinnar en hún á sér sína
aðdáendur, ekki bara hér á landi
heldur víða erlendis. Sveitarstjórn
Austur-Eyjafjallahrepps sendi þeim
sem að viðgerðinni stóðu þakkarbréf
fyrir framtakið og fjöldi manns víðs
vegar að hefur haft samband við und-
irritaðan og lýst ánægju sinni með að
einhver skyldi taka sig til og reyna að
koma lauginni í viðunandi ástand.
Hinn 9. maí sl. vor var lagfæringum
að heita mátti lokið og var því fagnað
þann dag með því að halda hátíðlegt
75 ára afmæli laugarinnar. Dagurinn
var tekinn snemma í einstaklega
fógru veðri og mætti fjöldi fólks að
lauginni þann dag. Fréttamenn irá
Stöð 2 voru þar einnig mættir og
mynduðu og tóku viðtöl við viðstadda,
þ.á m. tvo af þeim sem unnið höfðu við
byggingu laugarinnar á sínum tíma,
en þeim fer óðum fækkandi því aðeins
er vitað um sex núlifandi
menn úr þeim hópi. Allir
voru mjög ánægðir með
þann áfanga sem nú var
lokið og hugðu að nú
væri lítið sem þyrfti að
gera næstu árin annað
en að halda lauginni
sómasamlega við, en til
þess virtust allir vera
boðnir og búnir. Meðal
viðstaddra voru tveir
sveitarstjómarmenn
sem lýstu ánægju sinni
með unnið verk. Öllum
íbúum Austur-Eyja-
íjallahrepps var svo
boðið til kvöldverðar í
Fossbúð, félagsheimili
sveitarinnar á Skógum,
en Sláturfélag Suðurlands veitti þar
mjög myndarlegan stuðning.
En upp úr þessu gerðist nokkuð
Mannvirkjaverndun
Við sem látum okkur
afdrif Seljavallalaugar
einhverju varða, segir
Páll Andrésson,
verðum nú að standa
vörð um laugina.
sem enginn hafði átt von á. Bóndinn
á Seljavöllum sendi kæru til sýslu-
manns Rangæinga, Heilbrigðiseftir-
lits Suðurlands og hollustunefndai-
og krafðist þess að lokað yrði fyrir
rennsli vatns til laugarinnar og henni
yrði lokað fyrir fullt og allt. Brugðust
þessir aðilar við á þann hátt að setja
upp viðvaranir við laugina og vegin-
um að henni var síðan lokað. Bóndinn
mun jafnvel hafa hótað sveitarstjórn-
armönnum þvi að hætta búskap á
Seljavöllum ef þeir kæmu ekki í veg
fyrir frekari lagfæringar á lauginni.
Forsendur þessara aðgerða voru
þær að laugin uppfyllti ekki ki’öfur
um aðbúnað sem tilskilinn er á sund-
stöðum, t.d. varðandi hreinlæt-
isaðstöðu og fleira sem sjálfsagt er
Páll
Andrésson
UMRÆÐAN
SELJAVALLALAUG.
talið nú tU dags. í því sambandi má
nefna að víða vantar slíkan búnað
þar sem fólk fær sér sundsprett eða
laugar sig, t.d. í Landmannalaugum
og gömlum sundlaugum sem finna
má víða um land. Einnig kemur fram
sá alyarlegi misskilningur að með
endurbyggingu laugarinnar hafi
staðið til að hefja rekstur hennar á
ný sem opinbers sundstaðar. Það
hefur aldrei staðið til heldur einung-
is að forða þessu merka mannvirki
frá tortímingu og koma lauginni í
sómasamlegt ástand og hafa hana
þannig til sýnis öllum þeim sem hana
vUja skoða. Þeim, sem vildu synda I
henni við þær aðstæður sem hún
býður upp á, væri það velkomið.
Þannig hefur það verið öll þau 75 ár
sem laugin hefur verið notuð án þess
að nokkur maður hafi hlotið mein af.
Allt tal um annað er ekki sannleikan-
um samkvæmt. Vegna öryggissjón-
armiða og til fræðslu og leiðsagnar
þyrfti samt að vera varsla við laug-
ina, a.m.k. yfir sumartímann, en
hugsa mætti sér að þeir sem
heimsæktu laugina greiddu eitthvert
gjald fyrir.
MikUl straumur fólks hefur verið
að Seljavallalaug allt frá þvi hún var
byggð á sínum tíma þótt vitaskuld
hafi sá straumur minnkað verulega
síðan veginum að henni var lokað. Öll
umgengni við laugina eftir að lagfær-
ingum lauk hefur verið til fyrirmynd-
ar að einu atviki frátöldu, en það er
auðvelt að setja á svið Ula umgengni
ef vilji er fyrir hendi. Eftir þau 75 ár
sem liðin eru frá byggingu laugarinn-
ar má ætla að kominn sé hefðarrétt-
ur á tilvist hennar, veginn sem að
henni liggur og vatnið sem í hana
rennur. Nokkrir menn hafa fullyrt í
mín eyru að á afmælisfundi árið 1943
hafí Oskar Ásbjömsson, þáverandi
bóndi á Seljavöllum, og Ánna kona
hans ákveðið að gefa lauginni úr
landi sínu allt það vatn sem tU henn-
ar þyrfti um ókomin ár. Á þeim tíma
gilti það að „orð skulu standa“ og því
var ekki talin þörf á að þinglýsa þess-
ari höfðinglegu gjöf Óskars né eign-
arhaldi á lauginni. Fyrir það era
menn nú sennUegast að gjalda í dag.
Við sem látum okkur afdrif Selja-
vallalaugar einhverju varða verðum
nú að standa vörð um laugina og
gera allt sem í okkar valdi stendur til
að varðveita hana. Ungmennafélagið
Eyfellingur virðist enga möguleika
hafa á að standa að varðveislu henn-
ar þar sem ungu fólki fer nú fækk-
andi í sveitinni og áhuga þar virðist
skorta hjá mörgum fyrir þessu verki.
Við leggjum því til að varðveisla
laugarinnar verði fengin í hendur
Byggðasafninu í Skógum, sem eftir
atvikum gæti haft sér til aðstoðar og
fulltingis aðila frá félagi áhuga-
manna um varðveislu Seljavallalaug-
ar. Með því móti mætti halda laug-
inni við, hafa hana opna öllum þeim
sem vildu skoða hana eða synda í
henni, gerðu þeir sér að góðu þá
aðstöðu sem þar er boðið upp á.
Bóndinn á Seljavöllum hefur byggt
upp myndarlega ferðaþjónustu á jörð
sinni en ekki verður annað séð en
varðveisla Seljavallalaugar myndi
fremui- styrkja þá þjónustu en hitt.
Seljavallalaug hefur ætíð og mun í
framtíðinni hafa veralegt aðdráttar-
afl fyrir ferðafólk sé henni viðhaldið
og tilvist hennar kynnt þeim sem
ferðast um Suðurland. Þannig gæti
laugin í framtíðinni laðað til sín auk-
inn straum ferðafólks og orðið vatn á
myllu ferðaþjónustubóndans á Selja-
völlum ef rétt er á málum haldið.
Grein þessi er rituð til að vekja at-
hygli almennings á stöðu þessa
máls. Verði ekkert að geri mun að
líkindum annað af tvennu gerast:
laugin verða jöfnuð við jörðu með
stórvirkum vinnutækjum eða grotna
niður vegna vanhirðu á næstu árum
og verða endanlegri tortímingu að
bráð. Skoðun okkar, sem staðið hafa
að endurbyggingu laugarinnar, er
hins vegar sú að svo megi aldrei
fara; til þess séu alltof mikil menn-
ingarleg og söguleg verðmæti í húfi.
Þeir sem sama sinnis eru mættu
mjög gjarnan hafa samband við und-
irritaðan og styrkja með því enn
betur en nú þann hóp sem standa
vill vörð um varðveislu Seljavalla-
laugar.
Höfundur er ökukcnnnri.
Oskir Islands
UM DAGINN sagði lítil stelpa
mér brandara af fyllibyttu sem
galdrakarl veitti þrjár óskir. Róninn
óskaði sér koníaksflösku sem aldrei
tæmdist og fékk hana viðstöðulaust.
Gerðist nú fyllirafturinn kátur mjög,
svo mjög að þegar galdrakarlinn
innti hann eftir hverjar hinar óskim-
ar væru sagði róninn: „Ég vil bara fá
tvær eins flöskur í viðbót.“
Heimsku hjónin
Mér þótti þetta snautleg útgáfa af
sagnaminninu um óskimar þrjár.
Allir muna eftir hjónunum sem strit-
^ uðu dag út og inn til að hafa í sig og
á. Einn daginn sýndi karlinn þá góð-
mennsku að höggva ekki tré sem í
bjó lítill náttúraálfur og til þakklætis
veitti álfurinn hjónunum þrjár óskir.
Hvers skyldu þau óska sér? Vildu
þau gott íbúðarhús og bústofn svo að
þau gætu lifað farsælu lífí til fram-
búðar eða áttu þau að óska sér kon-
ungstignar og gullhallar? Um það
rifust þau. I ákafanum gleymdu þau
frumþörfunum, gleymdu að borða.
Allt í einu varð sulturinn skerandi.
Alveg óvart óskaði karlinn sér bjúga.
Það birtist á borði þeirra um leið.
Kerlingin varð æf yfir þessari sóun á
ósk og húðskammaði karlinn. Hann
missti þá alveg þolinmæði og skyn-
semi og óskaði sér að bjúgað festist á
nefi kerlingar, sem það gerði og
hékk þar ilmandi. Nú var aðeins ein
ósk eftir. Gætu þau notað hana til að
óska sér konungshallar? Kerling
aftók það. Engra lífsins lystisemda
-^inyti hún með bjúga hangandi á nef-
inu. Síðasta óskin var að bjúgað
hyrfí, sem það gerði. Hjónakornin
sátu eftir jafn slypp og snauð og þau
höfðu verið og áttu ekki fleiri óskir.
Þrjár óskir Islands
Á landnámsöld var Island óskaland
margra. Þar skyldu rætast óskir um
hagsæld og frelsi. Þær byggðust á því
að nýta auðlindina gróður jarðar.
Fljótt kom í ljós að of mikils var kraf-
Landnýting
Fyrstu ósk sinni glöt-
uðu íslendingar vegna
fátæktar, segir Sigrún
Helgadóttir, annarri
af óforsjálni, jafn-
vel græðgi.
ist. Skógurinn dó, jarðvegurinn fauk
á haf út en þjóðin skrimti. Við getum
ekki ásakað forfeður okkar og mæður
fyrir að sóa þessari ósk, þau gátu ekki
annað. Þjóðin var eins og maður sem
sér ekki fram á að lifa af veturinn.
Hann hlýtur, gegn betri vitund, að
skerða höfuðstólinn og borða útsæði
vorsins frekar en að geyma það og
láta það spíra á gröf sinni.
Haflð bauð þjóðinni næstu stóra
ósk. Þegar íslendingar loksins eign-
uðust sæmileg skip réðust þeir á
auðævi þess af mikilli
græðgi hins nýríka
manns, allir vildu verða
kóngar og eignast hall-
ir. Nytjastofnar hafsins
hrundu, jafnvel hurfu,
a.m.k. um tíma. Á haf-
inu eram við ekki ein
um ráðin, aðrar þjóðir
gera tilkall til hinna
kviku auðlinda hafsins.
Ofveiði er ekki eina ógn
lífríkis í hafi. Mengun
og aðrar breytingar á
umhvei'fí sem stafa af
iðnvæðingu og umsvif-
um mannsins geta orðið
því enn hættulegri.
Land okkar er gjö-
fult. Enn býður það
nýja ósk. Þá ósk sem býr í landinu
sjálfu, fjöllum og fossum, klettum og
jöklum, auðnum og grósku, mold og
menningu. Hvernig eigum við að
verja þeirri ósk?
Þriðja óskin
Okkur er mikill vandi á höndum.
Þriðja ósk þjóðarinnar er enn vand-
meðfamari en hinai- tvær. Með því
að leggja nógu hart að okkur í vinnu
og fjárútlátum er mögulegt að bæta
fyrir fyrri misgjörðir hvað varðar
gróður og sjávarfang sem era end-
umýjanlegar auðlindir. Svo fremi
sem við höfum ekki gengið allt of
nærri höfuðstólnum og höfum vit og
vilja til að stýra viðgangi hans þá
getur hann hjamað við. Það á ekki
við um auðlindina sem býr í landinu
sjálfu. Varnaðarorð Sigurðar Þórar-
inssonar verða aldrei of oft kveðin:
„Það er stundum hægt að bæta
tjón af fjármálalegum og pólitísk-
um afglöpum, en fordjarfanir á
náttúrumenjum era í
flokki þeirra afglapa,
sem ekki verða bætt.
Allt gull veraldar get-
ur ekki gefið okkur
aftur einn einasta
geirfugl og engin
nýsköpunartækni get-
ur byggt Rauðahólana
upp að nýju.“
Rauðhólarnir liggja
undir Reykj avíku rfl u g-
velli. Nú viljum við
selja vikurhóla lands-
ins til útlanda, meira
að segja þá sem mynda
umgjörð um sjálfan
Snæfellsjökul. Við vilj-
um sökkva náttúraperl-
um hálendisins og virkja sum merk-
ustu fallvötn og fossa landsins til að
gefa orkuna í mengandi iðjuver eða
jafnvel veita henni um hund til að
lýsa upp einhverja smáborg í Evr-
ópu. Við virðumst vilja umgangast
náttúrana sem einnota dót. Slík
náttúrunýting er ósjálíbær því að
hún skerðir möguleika komandi
kynslóða og gengur á rétt þeirra.
Jafnvel óskir fyllibyttunnar, sem
hún vinkona mín sagði mér frá,
vora skynsamlegri en þetta. Með
víndrykkjunni skaðaði hann þó
fyrst og fremst sjálfan sig.
Sjálfsmynd þjóðar
og sjálfbær þróun
ísland er sérstætt land, ekki síst
miðhálendi þess. Landmótunaröflin
eru óvíða máttugri og andstæður
sterkari, eldur og ís, hraun og vall-
lendi, eyðimerkur og votlendi, jökul-
vatn og lindir. Landið geymir
stærsta jökul Evrópu, aflmesta foss-
inn, mestu gljúfrin, stærsta óbyggða
víðernið, óvenjulegt landslag, ein-
stök gróðurlendi og sérstök búsvæði
lífvera. Rannsóknii' á þessum
náttúrasvæðum eru mikilvægar til
að auka grunnþekkingu mannkyns
og svæðið er ómetanlegt til að miðla
þeirri sömu þekkingu. Mikilvægast
er þó að sérstaða íslands styrkir
sjálfsmynd þjóðarinnar. Vissan um
þá sérstöðu, og þá möguleika sem
búa í stórum, lítt röskuðum víðern-
um landsins, veitir íbúum þess bæði
styrk og gleði, jafnvel þótt þeir fari
aldrei þar um. En á ferðalögum um
slíkt land verður fólk fyrir sterkari
upplifun og dýpri hughrifum en ann-
ars staðar.
Sjálfbær þróun er lífsnauðsyn.
Sjálfbær þróun þýðir að allir fá
fullnægt framþörfum sínum án þess
að auðlindir rýrni. Náttúrugæðin eru
nýtt á þann hátt að þau viðhaldast
fyrir komandi kynslóðir. Þannig má
nýta landslag og náttúrafegui'ð.
Sama náttúraperlan gleður auga og
nærir sál, eins ferðamanns í dag og
annars á morgun og áfram og áfram
svo langt sem fyrir verður séð. Sam-
neyti við náttúru er ein af frumþörf-
um mannsins og ferðalög á vit henn-
ar því ekki tískubóla sem sprettur
upp og hverfur. Þjóð sem á eða getur
framleitt lífsnauðsynjar á sjálfbæran
hótt er rík og getur' verið rík til
frambúðar.
Fyrstu ósk sinni glötuðu Islend-
ingar vegna fátæktar, annarri af
óforsjálni, jafnvel græðgi. Verður
heimskan okkur nú fjötur um fót svo
að börn okkar sitja uppi slypp og
snauð og minnast okkar sem vit-
grannra hjúa með bjúga á nefí?
Höfundur er míttúrufræðingur
og kennari.
Sigrún
Helgadóttir