Morgunblaðið - 16.03.1999, Blaðsíða 10

10 ÞRIÐJUDAGUR 16. MARZ 1999
MORGUNBLAÐIÐ
FRÉTTIR
Hjúkrunarfræðing-ar vilja aðgerðir til að draga
úr manneklu í hjúkrun hérlendis
Fj öldatakmarkanir
verði afnumdar eða
rýmkaðar verulega
FÉLAG íslenskra hjúkrunarfræð-
inga vill að fjöldatakmarkanir á
námsbraut í hjúkrunarfræði við
Háskóla Islands verði afnumdar
eða rýmkaðar verulega til þess að
unnt verði að mennta fleiri hjúkr-
unarfræðinga og bæta úr landlæg-
um skorti á vinnuafli stéttarinnar
hér á landi. I skýrslu sem unnin
hefur verið á vegum félagsins kem-
ur fram að fjölga þurfí útskrifuðum
hjúkrunarfræðingum um 30-40 á
ári næstu 15 ár, auk þess sem lagt
er til að gripið verði til aðgerða til
að fá fleiri menntaða hjúkrunar-
fræðinga til starfa í hærra starfs-
hlutfall en nú er algengast.
A blaðamannafundi í gær var
kynnt skýrsla sem nefnd á vegum
stjórnar Félags íslenskra hjúkrun-
arfræðinga og deildar hjúkrunar-
forstjóra sjúkrahúsa innan félags-
ins hefur unnið um manneklu í
hjúkrun.
I skýrslunni kemur fram að
mannekla í hjúkrun hér á landi er
um 14% og samsvarar því að það
vanti hjúkrunarfræðinga í um 300
stöðugildi og er þá miðað við stöðu-
heimildir samkvæmt fjárhagsáætl-
unum.
Að auki má gera ráð fyrir því,
samkvæmt mati hjúkrunarforstjóra
og Félags íslenskra hjúki-unar-
fræðinga, að til viðbótar vanti um
425 stöðuheimildir hjúkrunarfræð-
inga á heilbrigðisstofnunum hér á
landi. Því megi leiða líkur að því að
það vanti rúmlega 700 hjúkrunar-
fræðinga í fullt starf við heilbrigðis-
stofnanir hér á landi.
98% hjúkrunarfræðinga eru kon-
ur og alls eru íslenskir hjúkrunar-
fræðingar 3.129 talsins, þar af eru
um 300 á lífeyri og 160 búsettir er-
lendis. Meðalaldur er 43,6 ár og
meðalstarfsaldur um 18 ár.
Um 40% hjúkrunarfræðinga á
vinnualdri eru fædd á 6. áratugn-
um. Hlutfall hjúkrunarfræðinga í
hverjum árgangi kvenna fæddra
frá 1935-1970 er 3,5% að meðaltali.
Það fór hæst í um 6% hjá þeim sem
fæddar eru á tímabilinu 1955-1959
en hefur farið minnkandi síðan, að
sögn Astu Möller, vegna þess að
námsleiðum fyrir hjúkrunarfræð-
inga hefur fækkað síðan þótt hlutur
kvenna í öðru háskólanámi hafi
aukist.
Ennfremur kom fram að miðað
við mannfjölda sé fjöldi hjúkrunar-
fræðinga í starfí á Islandi aðeins
um 65% af starfandi hjúknmar-
fræðingum á Norðurlöndum. „Til
að ná meðaltali starfandi hjúkrun-
arfræðinga á Norðurlöndum miðað
við mannfjölda þarf um 745-860
fleiri hjúkrunarfræðinga til starfa í
fullu starfí hér á landi,“ segir í
skýrslunni. Að auki þarf um 960
sjúkraliða í fullu starfi til viðbótar
til að ná meðaltalsfjölda sjúkraliða
á Norðurlöndunum.
Fjöldatakmarkanir eru vegna
fjármála en ekki námskrafna
Þá kemur fram að vegna fjölda-
takmarkana í nám í hjúkrunar-
fræði haldi 90 nemendur ár hvert
áfram námi eftir samkeppnispróf á
fyrsta misseri. Um 86 nýir hjúkr-
unarfræðingar hafí útskrifast að
jafnaði á ári undanfarin fímm ár,
um tveir þriðju frá Háskóla íslands
og um þriðjungur frá Háskólanum
á Akureyri. 85% þeirra fari til
starfa við hjúkrun og sé meðaltals-
starfshlutfall 80%. Mannekla í
hjúkrunarstarfi verði viðvarandi
verði ekki breyting á fjölda útskrif-
aðra hjúkrunarfræðinga næstu ár-
in.
A blaðamannafundinum sagði
Ásta Möller, fonnaður Félags ís-
lenskra hjúkrunarfræðinga, að
fjöldatakmarkanirnar væru ekki
tilkomnar vegna námskrafna held-
ur vegna skorts á fjárveitingum til
náms í greininni. Félagið leggi til
að takmarkanirnar verði afnumdar
eða lýmkaðar verulega. Lagt er til
að fjármagn vegna náms í hjúkrun-
arfræði verði aukið þannig að nem-
endafjöldi á ári geti orðið 120-130 í
stað 90 nú.
Aðgerðir til að auka
atvinnuþátttöku
Verklegt nám hjúkrunarfræð-
inga verði endurskipulagt með til-
liti til fjölgunar nemenda og fleiri
heilbrigðisstofnanir nýttar til verk-
legrar þjálfunar. Einnig er m.a.
lagt til að laun hjúkrunarfræðinga
verði hækkuð og taki mið af
ábyrgð, sérhæfni og menntun og
verði ekki lakari en laun heilbrigð-
isstétta með sambærilega menntun
að baki. Greiðslur fyrir álagsvaktir
Menningarhús
Suðurlands verði
í Hveragerði
VEGNA ákvörðunar ríkis-
stjórnarinnar um starfrækslu
svokallaðra Menningarhúsa í
hverjum landsbyggðarfjórð-
ungi hefur bæjarstjórn Hvera-
gerðis lagt til að Menningarhús
Suðurlands verði til húsa í
Listaskálanum í bænum, sem
er í eigu Einars Hákonarsonar
myndlistarmanns.
I tillögu bæjarstjórnarinnar
er þess getið að Einar hafi lýst
því yfír, bæði opinberlega og
við bæjarstjórnina, að ekki sé
grundvöllur fyrir því að hann
sem einkaaðili standi að rekstri
skálans nema til komi stuðn-
ingur ríkisvaldsins. Bæjar-
stjórnin vill að kannað verði
hvort ekki megi tryggja fram-
tíðarrekstur Listaskálans með
því að starfrækja þar Menning-
arhús Suðurlands, en í tillögu
stjórnarinnar kemur fram að
húsið sé sérhannað til slíkra
nota.
I tillögu bæjarstjórnarinnar,
sem var samþykkt samhljóða,
kemur fram hún telji það bæði
skynsamlegt og hagkvæmt fyr-
ir ríkisstjómina að ganga til
samninga við eiganda skálans.
Stöðugildi hjúkrunarfræðinga
sem vantar að manna til 2013
verði hækkaðar og nýtt fram-
gangskerfi auki möguleika á stöðu-
hækkunum, ekki síst í klínísku
starfí.
Starf skýrsluhöfunda hefur leitt í
ljós að atvinnuþátttaka hjúkrunar-
fræðinga í hjúkrun er um 85% en
atvinnuþátttaka kvenna á sama
menntunarstigi er um 92%.
Skýrsluhöfundar telja að með þeim
mannafla hjúkrunarfræðinga, sem
nú er til í landinu, sé unnt að fjölga
setnum stöðugildum um 170. Um
400 íslenskir hjúkrunarfræðingar
starfa ekki við hjúkrun.
Kynntar em tillögur til að fjölga
setnum stöðugildum um 170 til að
ná meðaltali atvinnuþátttöku
kvenna.
í skýrslunni segir að 200 hjúkr-
unarfræðingar fengjust til starfa á
ný í hjúkrun og færi sá fjöldi að
meðaltali í 50% starfshlutfall
fengjust um 100 stöðugildi.
Þá kemur fram að um 30% starf-
andi hjúkrunarfræðinga, eða um
700 manns, eru í minna en 80%
stafí. Ykju þessir hjúkrunarfræð-
ingar starfshlutfall sitt um 10% að
jafnaði fengjust um 70 stöðugildi í
viðbót. Til að ná sambærilegri at-
vinnuþátttöku við sambærilegar
stéttir þyrftu 200 hjúkrunarfræð-
ingar að snúa sér aftur að hjúkrun.
Fangar álagsins
Um 60% hjúkrunarfræðinga
vinna vaktavinnu, en vaktavinna og
óreglulegur vinnutími eru ein aðal-
ástæðan fyrir streitu í starfi, sam-
ræmist illa fjölskyldulífí og veldur
því að hjúkrunarfræðingar kjósa
oft að vinna minna starfshlutfall
eða hætta störfum, segir í skýrsl-
unni. Fullyrt er að heilbrigðisstofn-
unum gangi erfiðlega að manna
nætur-, helgar- og helgidagavaktir
og að vinnutímatilskipun EES og
kjarasamningar kalli á breytingar á
vaktafyrirkomulagi hjúkrunarfræð-
inga. Sýnt hafi verið fram á að ör
skipti á vöktum trufli líkamsklukku
og leiði til aukinnar streitu og jafn-
veþstyttri ævi.
A blaðamannafundinum var
staðhæft að hvergi á Norðurlönd-
unum nema hér þekktist 40
stunda vinnuvika í vaktavinnu
hjúkrunarfræðinga og að íslenskir
hjúkrunarfærðingar þyrftu að
vinna einni vakt í viku meira en
aðrir norrænir hjúkrunarfræðing-
ar. Vegna manneklu væri ekki
hægt að bjóða að óbreyttu hag-
stæðara vinnufyrirkomulag hér á
landi. „Við erum fangar álagsins,"
sagði Eygló Ingadóttir, einn
skýrsluhöfunda.
Þvi er lagt til að þegar verði tek-
in upp 36 stunda vinnuvika hjúkr-
unarfræðinga í vaktavinnu og vakt-
ir m.a. endurskipulagðar þannig að
hjúkrunarfræðingar verði einungis
í undantekningartilvikum ráðnir á
þrískiptar vaktir en sérstaklega
verði greitt umfram umsamið álag
fyrir nætur-, helgar- og helgidaga-
vaktir.
Þá kom fream að iðulega væni
gerðar kröfur til hjúknmarfræð-
inga um vinnuframlag umfram það
sem þeir kjósa og einkum kvörtuðu
ungir hjúkrunarfræðingar undan
aukavaktaáþján.
Skipulag dagvistarmála
Skýrsluhöfundar telja að skipu-
lag dagvistarmála geti vegið þungt
hvað varðar starfsskilyi’ði hjúkrun-
arfræðinga. Um áratugaskeið og til
ársins 1993 ráki sjúkrastofnanir
leikskóla til að fá hjúkrunarfræð-
inga með ung börn til starfa. Frá
1993 hafa sveitarfélög tekið við
þessum rekstri. Skipulag leikskóla
sjúkrahúsanna tók, að því er segir í
skýrslunni, mið af þörfum starfs-
manna þeirra. Framboð á leik-
skólaplássi hjá sveitarfélögum er á
hinn bóginn víða minna en eftir-
spurn og víða komast börn ekki á
leikskóla fyrr en á 3. aldursári.
„Hjúkrunarfræðingar með ung
börn koma síður, seinna og í minna
starfshlutfall en áður til starfa
vegna erfiðleika við barnapössun,"
segir í skýrslunni.
Lagt er til að skólagjöld í leik-
skólum verði felld niður, enda séu
leikskólar hluti af skipulögðu skóla-
kerfi landsins og eina skólastigið
sem foreldrar greiða skólagjöld
fyrir. Hvatt er til viðræðna við
sveitarfélög um lengdan starfstíma
leikskóla, sem taki mið af vakta-
vinnu, og að hjúkrunarfræðingar
fái tiltekinn fjölda leikskólaplássa
til ráðstöfunar eða forgang við út-
hlutun.
Fjallað um gagnagrunninn á Evrópuráðstefnu
Sýnir grundvallar-
viðhorfsbreytingu
EINN af framsögumönnum á viða-
mikilli ráðstefnu Evrópuráðsins og
Norræna heilbrigðisháskólans um
heilsu og mannréttindi sem nú stend-
ur yfir í Strassborg tók gagnagrunn-
inn íslenska á heilbrigðissviði sem
dæmi um grundvallarviðhorfsbreyt-
ingu sem hefði orðið í afstöðu til heil-
brigðismála undanfai-na hálfa öld.
Timothy W. Harding, prófessor
við læknadeild Genfar-háskóla, fjall-
aði í erindi sínu um þá þróun sem
orðið hefði frá lokum seinni heims-
styrjaldarinnar. Þegar Mannrétt-
indayfirlýsing Sameinuðu þjóðanna
hefði verið samin fyrir fimmtíu árum
þá hefði ríkt eining um þjóðfélags-
lega samstöðu, velferðarríkið og
jafnan rétt til heilbrigðisþjónustu.
Nú væri öldin önnur, velferðarríkið
væri komið í ónáð, samkeppni og við-
skiptafrelsi réði ríkjum og heimur-
inn væri að breytast í einn stóran
markað. Þetta fæli í sér hættu á mis-
munun og að stórir hlutar þjóða úti-
lokuðust frá heilbrigðisgæðum.
Hann hvatti til þess að vernd mann-
réttinda á alþjóðavettvangi yrði auk-
in til að berjast gegn efnahagslegum
og stjórnmálalegum öflum sem væru
ósamrýmanleg réttindum einstak-
linga og hópa.
Viðskiptamarkinið
„Árið 1948 þegar farið var að
draga úr berklum á heimsvísu var
lokið prófun streptomycins og niður-
stöðurnar höfðu verið bii-tar. Til-
raunirnar voru framkvæmdar af
rannsóknarstofnun sem naut styrkja
af almannafé. Streptomycini var svo
dreift án þess að gróðasjónarmið
réðu. Það er auðvelt að sjá í þessu
ferli sömu meginreglur um gagn-
kvæma hjálp og samstöðu og búa að
baki skömmtun takmarkaðra gæða
og velferðarríkinu," sagði Harding.
„Árið 1999,“ hélt hann áfram,
„hefur Alþingi íslands leyft erlendu
fyrirtæki að setja á fót gagnagrunn
um erfðasjúkdóma og útbreiðslu
þeirra auk upplýsinga um ættartré.
Þetta er gert í viðskiptaaugnamiði
þar sem stjórnvöld fá fjárhagslegan
ágóða. Fyrirtækið getur komið á
laggh’nar þekkingargrunni sem
verður notaður og fénýttur í öðrum
löndum. Bæði þessi dæmi vekja mik-
ilvægar spurningar um siðfræði,
mannréttindi og hlutverk opinberra
og einkaaðila. Hvert og eitt okkar er
fært um að móta sér skoðun á þess-
um vafaatriðum. Við skulum samt
ekki velkjast í vafa um afleiðingai’n-
ar af þessum grundvallarbreytingum
á hinu stjórnmálalega, efnahagslega
og félagslega umhverfi og hin djúp-
stæðu áhrif á framgang mannrétt-
inda á heilsufarssviði.“