Morgunblaðið - 07.04.1999, Blaðsíða 33

MORGUNBLAÐIÐ
MIÐVIKUDAGUR 7. APRÍL 1999 33
ÁRÁS NATÓ Á JÚGÓSLAVÍU
Reuters
NATO hefur birt þessa loftmynd af þorpinu Glodjane í Kosovo þar sem flugmenn bandalagsins eru sagðir
hafa orðið vitni að „þjóðernishreinsun“ júgóslavneskra hermanna. Bryndrekar (auðkenndir með hring) voru
notaðir til að smala þorpsbúum út á akur í grenndinni. Fólkið var síðan hrakið burt og kveikt í þorpinu.
reka smiðshöggið á þjóðernis-
hreinsanir Serba í Kosovo.
Albaníustjórn mótmælir
fólksflutningunum
Atlantshafsbandalagið hefur lagt
áherslu á að lokamarkmiðið sé að
flytja flóttafólkið aftur til Kosovo en
kveðst vilja létta undir með ná-
grannaríkjunum með því að sjá
flóttafólkinu fyi-ir athvörfum til
bráðabirgða í öðrum löndum.
NATO sakar Slobodan Milosevic
um að reyna af ásettu ráði að valda
ólgu og ringulreið í nágrannaríkjun-
um með því að hrekja flóttafólkið
þangað. Hersveitir Júgóslavíu eru
sakaðar um að hafa flutt albanska
íbúa Kosovo nauðuga úr héraðinu
með skipulegum hætti.
Stjórn Albaníu hefur hins vegar
mótmælt áformunum um að flytja
flóttafólkið með flugvélum af svæð-
inu og segir að með slíkum aðgerð-
um séu þjóðir heims að auðvelda
Serbum að losa sig við albanska
íbúa Kosovo. „Albanir vilja ekki
taka þátt í þjóðernishreinsunum
Milosevic," sagði Musa Ulqini, upp-
lýsingamálaráðherra Albaníu.
Ogata gagnrýnir
serbnesk stjórnvöld
Sadako Ogata, framkvæmdastjóri
Flóttamannahjálpar Sameinuðu
þjóðanna, sakaði stjórnvöld í Jú-
góslavíu um mannréttindabrot sem
ættu engin fordæmi í Evrópu síð-
ustu áratugi. Hann sagði á fundi
með fulltrúum rúmlega 50 ríkja,
sem komu saman í Genf til að skipu-
leggja hjálparstarfið, að þjóðernsis-
hreinsanirnar í Kosovo væru enn
verri en hreinsanirnar í Bosníu og
víðar í gömlu Júgóslavíu fyrr á ára-
tugnum. „Það er hræðileg tilhugsun
að þessari öld skuli ljúka með
fjöldabrottvísunum saklauss fólks,
eins og á myrkustu stundum aldar-
innar.“
Ogata bætti við að hjálparstarfið
ætti ekki að grafa undan því mark-
miði þjóða heims að koma flótta-
fólkinu aftur til Kosovo. „Fyiúr yfir-
gnæfandi meirihluta flóttafólksins
felst lausnin aðeins í því að þeir snúi
aftur til heimalandsins sem allra
fyrst.“
Kris Janowski, talsmaður Flótta-
mannahjálpar SÞ, varði aðgerðir
stofnunarinnar vegna flóttamanna-
vandans og neitaði því að hún hefði
gerst sek um andvaraleysi. „Þetta
er ástand sem einkennist af ringul-
reið vegna skefjalausrar grimmdar
og miskunnarleysis - gríðarlegur
flóttamannastraumur sem menn
geta ekki búið sig undir,“ sagði Ja-
nowski.
Annan óvenju harðorður
Kofi Annan, framkvæmdastjóri
Sameinuðu þjóðanna, var óvenju
harðorður í garð Serba á fundi ör-
yggisráðs Sameinuðu þjóðanna í
fyrradag. „Þær giimmilegu ofsókn-
ir sem flóttafólkið hefur mátt þola,
fólk sem hefur misst skyldmenni,
heimili sín og jafnvel persónuskil-
ríkin, sýna glögglega hversu mikil
neyð þess er.“
Zivadin Jovanovic, utanríkisráð-
herra Júgóslavíu, sagði hins vegar í
bréfi til Annans að ef hann tæki
ekki „málstað réttlætisins og lag-
anna“ með því að binda enda á árás-
ir NATO yrði hann „samsekur um
að grafa undan kerfi Sameinuðu
þjóðanna".
George Robertson, varnarmála-
ráðherra Bretlands, sagði að ekkert
lát yrði á árásum Atlantshafsbanda-
lagsins fyrr en Slobodan Milosevic
hætti „andstyggilegum" árásum
sínum á Kosovo-Albana og leyfði
flóttafólkinu að snúa aftur til hér-
aðsins. „Við ætlum að beita hernað-
annætti okkar til að binda enda á
þessa villimannlegu þjóðernis-
hreinsun. Við ráðumst með skipu-
legum hætti á meginstoðir Jú-
góslavíuhers."
Hernaðarmarkmiðum
NATO breytt
Þegar NATO hóf loftárásimar á
Júgóslavíu var sagt að hernaðar-
legu markmiðin væru að koma í veg
fyrir frekari hörmungar í Kosovo,
binda enda á sókn serbneskra ör-
yggissveita í héraðinu og knýja
stjórnvöld í Júgóslavíu til að undir-
rita friðarsamkomulag. Ekkert af
þessum markmiðum hefur náðst.
Að sögn The Washington Post
breytti NATO þessum hernaðar-
legu markmiðum á laugardag með
því að lofa að hjálpa flóttafólkinu að
snúa aftur til Kosovo. Bandalagið
hafi þó ekki svarað því hvort land-
her verði beitt í því skyni. NATO
hafí aðeins iofað að nota hersveitir
sínar og aðrar friðargæslusveitir til
að fylgja flóttafólkinu aftur til
Kosovo, ef til vill eftir að Milosevic
láti undan síga vegna árása banda-
iagsins.
Blaðið segir að samkvæmt nýju
hemaðarmarkmiðunum kunni frið-
argæslusveitirnar að verða sendar
til Kosovo án þess að stjórnvöld í
Júgóslavíu undirriti friðarsam-
komulagið, sem samið var um í
Frakklandi. NATO hvetji þess í
stað aðeins til „pólitískrar lausnar",
sem ekki er skilgreind með skýmm
hætti en felur í sér að Kosovo fái
víðtæka sjálfstjórn.
„Aðkoman var ólýsanleg“
URÐUR Gunnarsdóttir, er
starfar sem blaðafulltrúi hjá
eftirlitssveitum ÖSE í Maked-
óníu, heimsótti búðir flótta-
manna við landamærin að
Kosovo um helgina. Hún segir
ástandið hafa verið skelfilegt og
aðstæður flóttafólksins ólýsan-
legar.
Urður segist hafa farið að
landamærunum til að sjá
ástandið með eigin augum, en
fyrstu dagana eftir að árásirnar
hófust hafi starfsfólk ÖSE orðið
lítið sem ekkert vart við flótta-
mannastrauminn. „Síðan
sprakk allt og við fengum
fregnir af því að tugþúsundir
manna væru við landamæri
Kosovo og Makedóníu og fór ég ásamt öðr-
um starfsmanni til að kynna mér aðstæður.
Aðkoman var ólýsanleg,“ segir Urður.
Tvær landamærastöðvar eru á landamær-
um Makedóníu og Kosovo og fór Urður að
bænum Blace, sem mest hefur verið í frétt-
um, en þar er aðallandamærastöðina að
fínna. „Það var kuldi og rigning er við fórum
þangað á laugardagsmorgun og voru þá lík-
lega um 60 þúsund manns komin yfír landa-
mærin en fólkinu var ekki hleypt áfram inn í
landið. Hafðist fólkið við á um ferkílómetra
stóru svæði í dalverpi við á. Þegar ég kom
þarna voru sumir búnir að vera þarna á
fjórða dag og hafði rignt allan tímann. Lang-
flestir lágu í drullu og aur og í raun er ekki
hægt að lýsa aðstæðum sem þarna voru
þannig að það komist til skila.
Sólarhring á Ieiðinni í lest
Þetta var fólk sem hafði komið með lest-
um frá Pristina og það hafði margt verið sól-
arhring á leiðinni, ferð sem venjulega tekur
um klukkustund. Það var nægur matur þeg-
ar við komum en fólk lá á plastpokum í
drullunni. Flestir voru með teppi en þau
voru eins og gefur að skiija orðin gegnblaut.
Astandið á mörgum var alveg skelfilegt."
Urður segist hafa dvalið í um fímm
klukkustundir meðal flóttamanna við Blace
og hafi þann tíma verið stöðugur straumur
þangað af sjálfboðaliðum. Þeir hafi borið ör-
magna og veikt fólk í tjald sem sett hafði
verið upp til að fólk gæti hvílst og hægt væri
að veita fyrstu hjálp. Örfáir
læknar voru þar að störfum og
lyf af skornum skammti. Það
hefur þó breyst til batnaðar á
síðustu tveimur dögum að sögn
Urðar, sem aftur skoðaðið að-
stæður á þessu svæði í gær. Bú-
ið er að reisa tjaldbúðir, næg
matvæli eru til staðar, læknis-
þjónusta skipulögð og farið að
ferja fólk úr landi. Þá hafi veðr-
ið breyst til batnaðai-, orðið
þurrt og heitt.
I hópi flóttamannanna var
fólk á öllum aldri, kaiiar og
konur, börn og gamalmenni.
„Okkur var sagt að þónokkuð
margir hefðu látist um nóttina
en útilokað var að fá neitt stað-
fest,“ segir Urður. Það var mat Rauða
krossins að tíu flóttamenn hefðu látist á
hverri nóttu en Urður segir mjög erfítt að fá
fullkomna yfírsýn yfir það.
„Ég hitti þarna meðal annars ungan mann
sem hafði starfað fyrir ÖSE í Pristina. Hann
var þarna með konunni sinni og tveimur litl-
um börnum, hið yngra eins og hálfs árs og
hið eldra um þriggja ára. Það yngra var með
hita, ölium var kalt og fleiri úr fjölskyldu
hans lágu þarna með ábreiður yfir sér allt í
kring og höfðu kveikt lítið bál til að halda á
sér hita. Maður þessi var að aðstoða við að
dreifa matvælum til flóttamanna en var ekki
í neinu standi til að gera það, þreyttur og
andlega örmagna eins og hann var og fór
hann að hágráta þegar ég talaði við hann.“
Urður segir að síðai' hafí hún fengið upp-
lýsingar um að maðurinn hefði lent upp á
kant við makedónískar lögreglusveitir er
gættu flóttamannanna og verið barinn það
illa að hann gat ekki staðið. I kjölfarið hafi
hann verið fluttur út úr flóttamannabúðun-
um ásamt fjölskyldu sinni.
Fimm mínútur til að
yfirgefa heimilið
Að sögn Urðar höfðu flestir flóttamann-
anna svipaða sögu að segja. Viðkomandi
maður hafði verið í felum frá því að ÖSE yf-
irgaf Pristina þar sem hann þorði ekki að
taka þá áhættu að Serbar myndu hefna sín á
þeim er starfað hefðu með ÖSE. „Hann flúði
með fjölskyldunni og þau voru rekin út eins
og allir aðrir, sem við ræddum við. Það var
ruðst inn til þeirra um miðjan dag og þau
fengu fímm mínútur til að taka saman fögg-
ur sínar. Að því búnu voru þau rekin niður á
brautarstöð. Þar var fólki troðið í lestar-
vagnana og síðan ekið að landamærunum.
Flestar lestamar stoppuðu oft og lengi á
leiðinni og maður heyrði að allt að 300
manns hefðu verið í hverjum vagni. Það er
hins vegar erfitt að fá slíkar frásagnir stað-
festar. Á landamærunum þurfti þessi fjöl-
skylda að bíða í um fjóra sólarhringa og
flestir höfðu svipaða sögu að segja. Mér
sýndist það vera reynsla flestra að þetta
voru heilar fjölskyldur, sem ekki hafði verið
splundrað. Það virðist sem að í Pristina að
minnsta kosti hafl karlmenn ekki verið
skildir frá fjölskyldum sínum.“
Fólkið veikt og hrakið
Urður segir margt af fólkinu hafa verið
veikt og hrakið. „Ég stóð á landamærastöð-
inni þegar þangað kemur að maður með
barn í fanginu, átta ára stelpu. Á miðjum
veginum hrynur maðurinn niður, við hlupum
til hans, gripum bamið og fómm með þau í
hvíldartjaldið. Maðurinn reyndist vera
hjartveikur og var nærri þvi búinn að fá
hjartaáfall. Honum voru gefnar sprengipill-
ur og náði hann sér að einhverju leyti í kjöl-
farið. Barnið var hins vegar óskaplega veikt,
hún var með niðurgang, mikinn hita og með
óráði, ranghvolfdi augunum og stundi. Það
kom læknir aðvífandi og henni brá rosalega í
brún þegar hún sá barnið þar sem hún ótt-
aðist að það væri með kóleru. Stúlkan var
sett um borð í sjúkrabifreið ásamt föður sín-
um en þau urðu að fara úr bílnum á leiðinni
út úr búðunum þar sem ekki var búið að
skrá þau. Var þeim vísað úr sjúkrabílnum af
þeim sökum. Ég sá þau standandi í rigning-
unni um klukkutíma síðar og við fóram með
þau aftur í tjaldið. Þar urðum við að skilja
þau eftir.“
Dregið hefur úr ótta lækna við kólerufar-
aldur meðal flóttamanna og ekki er vitað um
staðfest tilfelli. Urður segir hins vegar að nú
óttist læknar að heilahimnubólgufaraldur
kunni að brjótast út í flóttabúðunum.
Makedóníumenn sendu mikið lið af örygg-
islögi'eglu til að hafa stjórn á mannfjöldanum
og Urður segir ljóst að þeir séu mjög hi-ædd-
ir við flóttamannastrauminn af mörgum
ástæðum. Það sé að vissu leyti skiljanlegt
enda megi spyrja hvaða land geti tekið við
þetta mörgum flóttamönnum í einu. Einnig
séu Makedóníumenn hræddir um að flótta-
mennirnir muni breyta þjóðemisblöndunni í
landinu en 24% Makedóníumanna eru Alban-
ir. Raskist hlutfóll þjóðarbrota í landinu
verulega óttast sumir að það geti leitt til
aukinnar ólgu. „Staða mála hefur verið mjög
viðkvæm og Makedóníumenn verið gagn-
rýndir fyi-ir að draga lappirnar við skráningu
flóttamanna. Þeir hafa verið undir gríðarleg-
um þrýstingi úr öllum áttum en fólk hefur
safnast upp við landamærin vegna þessa.
Það hafa miklar samningaviðræður verið í
gangi og þetta virðist vera að leysast. Ma-
kedóníumenn hafa á móti sakað aðrar þjóðir
um að bregðast seint og illa við vandanum.
Ákveðið hefur verið að starfsfólk ÖSE
vinni framvegis með flóttamannahjálp Sa-
meinuðu þjóðanna og um 70 manns á vegum
ÖSE eru farnir til Albaníu til að starfa þar
og eru m.a. í því að skrá niður frásagnir
fólks af mannréttindabrotum.
Urður segir allt of snemmt að spá fyrir
um hver niðurstaða þeirrar vinnu verði en
ljóst að þó ekki væri nema það hvernig fólk
hafí verið rekið frá heimilum sínum sé gífur-
lega gi'óft brot á mannréttindum. „Flestir
hafa verið rændir á leiðinni og koma alls-
lausir yfír landamærin, einungis í fötunum
sem þeir eru klæddir. Þegar lögreglan rak
fólk burt var tækifærið notað til að láta
greipar sópa um híbýlin, að sögn flótta-
manna. Við heyi'um frásagnir af barsmíðum,
ránum og morðum en það virðist hins vegar
vera ljóst að frásagnir í síðustu viku um að
búið væri að myrða alla mennta- og stjórn-
málamenn í röðum Kosovo-Albana hafa ver-
ið orðum auknar. Sífellt fleiri af þessum
mönnum eru að koma fram og hafa gert vart
við sig. Þessi morðalda sem menn óttuðust
virðist ekki hafa orðið að veruleika. Það er
ekki þar með sagt að enginn hafi verið drep-
inn. Það era alls ekki allir komnir fram og
samkvæmt upplýsingum Flóttamannahjálp-
arinnar eru raðirnar af fólki sem bíður eftir
að komast yfír landamærin tuga kílómetra
langar. Margt fólk hefur beðið í viku og við
óttumst að margir séu orðnir matarlausir.
Þetta er í raun stóra áhyggjuefnið þessa
stundina, fólkið sem ennþá er inni í Kosovo
og bíður við landamærin."
Urður
Gunnarsdóttir