Morgunblaðið - 07.04.1999, Blaðsíða 38

38 MIÐVIKUDAGUR 7. APRÍL 1999
MORGUNBLAÐIÐ
LISTIR
Lesarinn eftir Schlink trdnir á toppi lista yfír
söluhæstu bækur vestanhafs
Fjallar um sekt-
ina sem þjakar
Þjóðverja vegna
helfararinnar
BÓKIN sem nú trónir efst á sölu-
listum bókabúða vestanhafs þykir
nokkuð óvenjuleg metsölubók.
Þetta er stutt bók og það fer ekki
mikið fyrir henni en hún spyr mikil-
vægra spurninga um siðferðisleg
álitamál. Engu að síður er Lesar-
inn, eftir þýska lögfræðiprófessor-
inn Bernhard Schlink, efst á sölu-
lista stórblaðsins The New York
Times og á netbókabúðinni Amazon
er hún einnig í efsta sæti, selst þar
betur en ævisaga Monicu Lewin-
sky.
Lesarinn kom út í þýðingu
Arthúrs Björgvins Bollasonar hjá
Máli og menningu í íyrra en var ný-
lega þýdd á enska tungu og ekki er
langt síðan rétturinn til að kvik-
mynda bókina var seldur fyrir fúlg-
ur fjár. Nú síðast var hún valin bók
mánaðarins í bókaklúbbi Oprah
Winfrey og fyrir páska flaug höf-
undurinn til Chicago til að hitta
Winfrey sjálfa fyrir, en viðtalsþátt-
ur hennar er með þeim vinsælli í
Bandaidkjunum. „Mér féll mjög vel
við hana,“ segir Schlink. „Hún er
svo glæsileg."
Lesarinn fjallar fyrst og fremst
um þá sektarkennd sem þjakar
Þjóðverja vegna aðgerða þeirra í
síðari heimsstyrjöldinni. Edmund,
faðir Schlinks, var guðfræðipró-
fessor á tímum helfararinnar en
harður andstæðingur hennar.
„Þetta þema; sameiginleg sekt allra
Þjóðverja, og hvaða merkingu verk
kynslóðarinnar sem upplifði helfór-
ina hafa fyrir okkur sem á eftir
komum,“ segir höfundurinn.
Söguhetja bókarinnar er ungur
þýskur námsmaður sem kemst að
því að fyrrverandi ástkona hans,
tvöfalt eldri en hann sjálfur, hefur
verið sökuð um stríðsglæpi í síðari
heimsstyrjöldinni. Og hann kemst
að því að ástkonan fyiTverandi á
sér annað leyndarmál. Hún kann
hvorki að lesa né skrifa og hefði því
ekki getað skrifað skýrsluna sem er
lykilsönnunargagn í réttarhöldum
gegn henni. En hún skammast sín
of mikið fyrir vankunnáttu sína að
hún lýsir sig frekar seka en að við-
urkenna að hún kann hvorki að lesa
né skrifa. Hún er því dæmd til
fangelsisvistar og er þá komið að
því að söguhetjan þarf annars veg-
ar að veita henni aðstoð sína, og
hins vegar gera upp afstöðu sína til
helfararinnar.
„Skrýtin reynsla“ að alast upp í
Þýskalandi eftirstríðsáranna
Bernhard Schlink er 54 ára gam-
all og prófessor í stjórnarskrárrétti
og heimspeki laganna við Hum-
boldt-háskólann í Berlín. Hann er
jafnframt dómari við stjórnarskrár-
réttinn í Múnster og hefur skrifað
ritgerðir um lagaleg álitamál, þar á
meðal sameiginlega sekt.
Hann segir það hafa verið
„skrýtna reynslu" að alast upp í
Þýskalandi eftirstríðsáranna. Það
hafí verið eins og eitruð leyndarmál
fortíðarinnar hefðu verið lokuð inni,
falin börnunum „og aðeins mamma
vissi hvar lykillinn var“. En af og til
skein sannleikurinn í gegn. „Einn
af kennurum mínum, sem ég dáði
og sem ég á mikið að þakka, var í
SS-sveitunum,“ segir Schlink. „Við
sáum húðflúrið sem hann bar því til
sönnunar. Sögusagnir voru á kreiki
um að hann hefði drýgt hræðileg
óhæfuverk."
Schlink segir sektarkenndina,
sem þjakar Þjóðverja, hafa heillað
sig og hann steypti sér á kaf í rann-
sóknir á lagalegri hlið hennar og
ritaði fræðigreinar um efnið. Með
skáldsögunni Lesaranum reynii-
hann hins vegar að nálgast efnið
einnig frá mannlegu sjónarhorni.
Bókin fjallar nefnilega ekki síður
um þá fyrirgefningu sem er nauð-
synleg svo hægt sé að yfirvinna
sektarkenndina.
Allar kantötur
Bachs gefnar út
Á NÆSTA ári er 250. ártíðar Jo-
hanns Sebastians Bachs minnst
víða um heim. Þýska útgáfan
Hannsler lýkur þá íýrstu heildar-
útgáfu á verkum Bachs, eins og
fram hefur komið, 169 diskum alls,
en einnig stefnir önnur þýsk út-
gáfa, Deutsche Gramophori, á
merkisútgáfu því fyrirtækið
hyggst hljóðrita og gefa út allar
kantötur Bachs, 200 alls.
Hannsler var fyrsta útgáfan til
að hljóðrita allar kantöturnar og
gefa út á sínum tíma en síðan hafa
fleiri fyrirtæki ýmist gefið þær all-
ar út eða stefna að því, til að
mynda BIS og Erato. Á vegum
Deutsche Gramophon hyggst aftur
á móti John Eliot Gardiner, hljóm-
sveitarstjórinn kunni, taka upp all-
ar kantötunar 200 á viðeigandi
kirkjudögum í kirkjum um norðan-
verða Evrópu. Fyrsta upptakan
verður á jóladag næstkomandi, en
ætlað er að upptökum ljúki í des-
ember árið 2000.
Að sögn Gardiners kviknaði hug-
myndin að taka kantöturnar allar
upp á viðeigandi hátíðisdögum og í
framhaldi af því að taka þær upp í
kirkjum sem Bach heimsótti um
ævina eða hefði getað heimsótt.
Þannig voru valdar kdrkjur í norð-
anverðri Evrópu sem allar eiga það
sameiginlegt að vera á leið Hansa-
kaupmanna á tímum Bachs. Hljóð-
ritað verður í kirkjum í Bretlandi,
Frakklandi og Hollandi í vestri,
Skandinavíu í norðri og Lettlandi
og Litháen í austri. Þungamiðjan
verður þó í Saxlandi þar sem Bach
bjó og starfaði alla tíð.
Kostnaður
gríðarlegur
Kostnaður vegna þessa verkefn-
is er gríðarlegur, áætlunin er upp á
um 400 milljónir króna, en til að
afla fjár er styrktaraðilum boðið að
leggja lið með framlögum. Kantötu
má „kaupa“ á um milljón, en hægt
er að styrkja ýmislegt annað en
sjálfan flutninginn, þar á meðal
nýja fræðilega útgáfu Breitkopfs
og Hartels á kantötum Bachs sem
byggt verður á. Búið er að fjár-
magna um helming verkefnisins og
þar af lögðu þrír ónefndir einstak-
lingar fram um 75 milljónir króna
til samans.
Reuters
Dýrmætur
Degas
STARFSMAÐUR Sothebys upp-
boðshaldaranna í London heldur
á verki franska málarans Edgars
Degas, „Danseuse au repos“, sem
Degas er talinn hafa lokið við árið
1879. Málverkið verður boðið upp
hjá Sothebys í júní og er talið að
einhver listunnandinn muni þurfa
að punga út meira en fimm
hundruð milljónum íslenskra
króna til að eignast verkið.
-----------------
30 milljónir
út á 40 síður
London. Morgunblaðið.
ÚTGÁFUFYRIRTÆKIÐ Arrow
Books hefur gert 30 milljóna króna
samning við Önnu Maxted fyrir
hennar fyrstu bók og er samningur-
inn gerður út á 40 síðna sýnishorn,
að sögn brezka dagblaðsins The Gu-
ardian.
Sagan er sögð fjalla um konu sem
sættist á dauða föður síns og nær
tökum á sambandi við kærastann.
Að baki býr andlát föður Maxted
fyrir tveimur árum, en dálkaskrif
hennar þá í tímaritið Cosmopolitan
hreyfðu svo við starfsbræðrum
hennar, að þeir hvöttu hana til að
gera efninu skil í skáldsögu.
BÆKFR
Spekirit
I CHING BÓK VERÐANDINNAR
OG LIST FRIÐARINS
í þýðingu Isaks Harðarsonar. Forlagið. 1998.
VITUR maður hefur sagt að sannleikann
sé ekki að fínna í bókum, jafnvel ekki góðum
bókum, heldur í mönnum sem hafa gott
hjartalag. Nú er það ekki ætlun mín að vé-
fengja slíkan vísdóm. En hvað er gott hjarta-
lag og hvað um bækur sem eru ýmist skrif-
aðar af mönnum með þvílíka hjartabyggingu
eða eru reistar á vísdómi aldanna? Tvær vís-
dómsbækur austrænar í íslenskri þýðingu
hefur nú rekið á fjörur mínar. Þetta eru I
Ching, öndvegisrit kínverskrar speki og List
friðarins sem inniheldur kenningar upphafs-
manns Aikidolistarinnar, Morihei Ueshiba.
Báðar eru þær í þýðingu Isaks Harðarsonar.
Ekki veit ég til þess að mikið hafí verið
fjallað um I Ching hér á landi. Islendingar
þekkja kínverska speki fyrst og fremst gegn-
um Bókina um veginn. En I Ching er í raun
ein meginuppistaða þeirrar bókar og raunar
einnig speki Konfúsíusar. Hún er ævaforn að
stofni til, yflr 3.000 ára gömul.
í upphafí var ritið samsafn línulegra tákna
sem vora notuð við véfréttarspurningar. Lá-
rétt óbrotið strik merkti já en brotið nei.
Þessi strik samsvöruðu líka síðar innbyrðis í
samhengi sínu hugtökunum yang og yin sem
í breytingarheimspeki Kínverja tákna and-
stæða einingu. Síðar bættu menn við línum.
Fyrst vonj tvílínur, síðar þrílínur. Konfúsíus
lýsti byggingu I Ching svo að takmörk verð-
andinnar væni algjör. Það leiddi af sér tvo
Bækur um
verðandi og frið
hætti sem leiddu af sér fjórar
gerðir sem aftur gefa átta þrílín-
ur. Samspil þessará átta þrílínu-
tákna er kjami bókarinnar. Með
því er kveðið á um gæfu eða
ógæfu. Tvær og tvær þrílínur
em lagðar saman og það gefur
kost á 64 sexlínutáknum.
Ut úr þessum línutáknum lesa
menn síðan merkingu. Þrjár heil-
ar línur tákna himin, styrk og
sköpunarkraft og þrjár óbrotnar
línur merkja jörð, móttækileika
og auðsveipni. Þegar þessum þrí-
línutáknum er síðan steypt sam-
an eftir sérstökum aðferðum
verður til leiðsögn um lífið, um
gæfuna og leiðina.
Algengustu útgáfur I Ching
lúta svipuðum byggingarlögmálum. í kring-
um hvert hinna 64 tákna eru ákveðin þemu.
Síðan fylgir greinargerð. Þá kemur heildar-
mat, túlkun eða gi-eining Konfúsíusar á
greinargerðinni. Þessu fylgja einnig spak-
mæli eignuð Konfúsíusi sem dregin eru af
þeirri mynd sem sexlínan sýnir sem samsetn-
ing tveggja þrílína.
Nú hefur Isak Harðarson þýtt og gefíð út
þetta forna rit. Hann nefnir ritið Bók verð-
andinnar. Mér fínnst það nafn sérlega vel til
fundið og undirstrika tvennt í
mínum huga. Annars vegar það
að bókin fjallar um verðandina,
veröld sem er á hreyfingu og
breytist stöðugt, hins vegar kall-
ar titillinn fram hugrenninga-
tengsl við forna speki norræna.
Þrátt fyrir augljósan mun á nor-
rænni og kínverskri fornspeki er
þó margt t.a.m. í Hávamálum
sem á sér samhljóm í I Ching.
I Ching er til í ótal vestrænum
þýðingum, mislöngum og með
misítarlegum athugasemdum og
skýringum. Isak hefur valið
fremur knappan texta til þýðing-
ar og sannast sagna er ekki al-
veg laust við að hann sé full-
knappur sums staðar. Rit þetta
er flestum hér á landi ókunnugt svo að ítar-
legai' skýringar eru nauðsynlegar með því.
Ég hef til samanburðar margfalt lengri og
greinarbetri útgáfu gerða af Richard Wil-
helm. Það er líka ljóður á ráði ísaks að hann
getur ekki hvaða útgáfu hann velur til þýð-
ingar. Torveldar það skiljanlega umíjöllun
um þýðinguna sjálfa sem mér sýnist þó að
flestu leyti vel gerð.
Ljóst er þannig að ísak leggur litla áherslu
á forsagnargildi bókarinnar sem þó hefur
Isak
Harðarson
verið eitt aðalatriðið í gegnum aldirnar og
sleppir því að ræða hvernig hún er notuð,
hvernig menn leituðu ráða til hennar með
prjónum eða mynt. Þýðandinn leggur hins
vegar höfuðáherslu á vísdómsþátt bókarinn-
ar og í inngangi er ágæt greinargerð um
uppbyggingu hennar.
Miklu yngra rit er List friðarins. Það er
ættað frá japönskum hernaðarsnillingi,
Morihei Ueshiba, sem uppi var á þessari öld
og mun vera frumkvöðull þeirrar bardaga-
listar sem kölluð er Aikido en hún snýst víst
fyrst og fremst um það að koma í veg fyrir
átök. I fljótu bragði má slík bardagalist sýn-
ast vera þversögn en kannski er kjarni bók-
arinnar sá sem segir í formála að „áfram-
haldandi átök - við aðra, við sjálf okkur og
við umhverfið - munu gereyða jörðinni“.
Væri óskandi að fleiri bardagasnillingar nú-
tímans hefðu slíka hugsun að leiðarljósi.
Aikido er því skapandi þjálfun hugar og lík-
ama sem beinist að því að hafa stjórn á árás-
arhneigð og leggur áherslu á kærleika og
vináttu, samhygð alls.
List friðarins er samsafn smágreina með
lífsreglum. Þær eru stuttar og hnitmiðaðar
og bókin er prýðilega þýdd á góðu máli. Það
er því oft unun að lesa textann: „Sannur bar-
dagamaður er ætíð vopnaður þremur hlut-
um: Skínandi sverði sáttasemjai'ans, spegli
dirfskunnar, viskunnar og vináttunnar, og
dýrlegum gimsteini þekkingarinnar."
Þessar tvær bækur veita okkur ef til vill
ekki jafngóða innsýn í heim sannleikans og
hjartagóðir menn en þær ljóma af hjarta-
hlýju og visku og þýðandinn hefur unnið
þarft verk að koma þeim yfir á íslensku.
Skafti Þ. Halldórsson