Morgunblaðið - 07.04.1999, Blaðsíða 48

48 MIÐVIKUDAGUR 7. APRÍL 1999
UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ
Vindmyllur
og hroki
„Hrokinn ersá að hreykja séryfir fávísi
menntamannsins sem telur sig hafa
eitthvað til málanna að leggja. “
Páll Skúlason: Heimskan og hrokinn
Nýtt mjólkurkúakyn
fyrir framtíðina?
Björn Bjamason
menntamálaráð-
herra sendi mér tón-
inn á heimasíðu
sinni 28. mars
(www.centrum.is/bb/frett-
ir/990328.html) vegna við-
horfspistils míns í Morgunblað-
inu daginn áður. Skilji ég Bjöm
rétt þá gagnrýnir hann mig fyr-
ir tvennt. I fyrsta lagi fyrir að
berjast við vindmyllur, það er
að segja, að agnúast út í skoð-
anir sem enginn haldi í rauninni
fram; í öðm
VIÐHORF
----- hroka, það er,
Eftir Kristján að álíta mig
G. Amgrímsson hafinn yfir
venjulega um-
ræðu, en stíga náðarsamlegast
niðmm af stalli til að gagmýna
vonda stjómmálamenn.
F'yrst þetta með vindmyllum-
ar. Bjöm segir engan halda því
fram að stjómmálamenn telji
sig geta ráðið því hvort mennt-
un teljist til gæða eða ekki. Þótt
reyndar hafi beinlínis mátt sjá
grilla í þessa skoðun í aðsend-
um greinum í Morgunblaðinu
undanfarið þá held ég að það sé
yfirleitt rétt hjá Bimi að enginn
stjórnmálamaður hafi sagt
þetta bemm orðum á almenn-
um vettvangi. En það er með
gjörðum sínum sem ráðamenn
hafa sýnt að þessi virðist engu
að síður vera eiginleg skoðun
þeirra.
I svari sínu til mín segir
Bjöm að nú hafi verið ákveðið
„að nýta fjárhagslegt svigrúm
flánajsjóðsins til að hækka
námslánin og síðan frítekju-
markið". Hvað merkir þessi
setning? A yfirborðinu verður
ekki séð að hún merki neitt.
Þetta em hugguleg orð að hætti
stjómmálamanna. Sýnir ráð-
herrann af heilindum hlaupa til
og grípa vandfundið tækifæri til
að bæta hag umbjóðenda sinna,
námsmannanna.
En undir yfirborði setningar-
innar vokir önnur merking.
Bjöm virðist, ef marka má það
sem hann segir þarna, telja að
þegar kemur að málefnum LÍN
geti hann ekki annað gert en að
bíða færis. Hann virðist því ekki
telja það vera skyldu sína
(nema því aðeins að tækifæri
gefist) að sjá til þess að náms-
menn njóti sem jafnastra fjár-
hagstækifæra til náms.
Undir þessu viðhorfi Björns
sýnist því liggja sú grundvallar-
skoðun að menntun, og jöfnun
tækifæra til hennar, sé ekki
frumgæði sem njóta beri for-
gangs þegar kemur að því að
veita fé úr sameiginlegum sjóð-
um landsmanna. I pistlinum 27.
mars færði ég að því rök, að
menntun teljist til framgæða,
líkt og heilbrigði. Þar af leið-
andi geti stjómmálamenn ekki
annað en látið menntamál, líkt
og heilbrigðismál, njóta for-
gangs.
Að bíða þess að svigrúm gef-
ist til einhvers er ekki það að
láta það njóta forgangs. Að láta
eitthvað njóta forgangs er að
búa til svigrúm fyrir það. Og
Bjöm er einmitt í þeirri stöðu,
sem menntamálaráðherra, að
geta búið til svigrúm fyrir það
sem honum ber að láta njóta
forgangs. En með því að segjast
hafa beðið færis sýnir Bjöm að
hann telur sig geta ákveðið að
menntamál (þar á meðal LIN)
séu ekki framgæði sem njóta
beri forgangs.
Nú má vel vera að Bimi hafi
einfaldlega þótt þau rök mín lé-
leg, að menntun sé framgæði
með sama hætti og heilbrigði.
En ef honum finnst þessi sam-
jöfnuður ógildur, og röksemda-
færslan því ónóg, þá hefði hann
átt að segja það í stað þess að
henda grín að því hversu há-
fleygur ég hafi verið í pistlinum.
Þá hefði hann tekist málefna-
lega á við það viðhorf sem ég
hélt fram.
Bjöm spyr ennfremur hver
óheilindi séu fólgin í því að
stjórnmálamenn vilji vera
dæmdir af verkum sínum. Auð-
vitað engin. Spurning Bjöms er
bara orðaleikur. Hin raunveru-
lega spuming er sú, af hvaða
hvötum Bjöm gengur nú í það
að bæta hag LIN. Ef hann er
bara að hugsa um hag náms-
manna þá era verk hans lofs-
verð. En ef hann er að ein-
hverju leyti að hugsa líka um að
næla sér með þessu í atkvæði
stúdenta þá kviknar möguleiki á
óheilindum, því þá er Bjöm að
nota bágan hag námsmanna í
eigin þágu. En auðvitað veit
enginn nema Björn sjálfur
hvort heldur í rauninni er. All-
ar fullyrðingar um óheilindi
eru getgátur, það segir sig
sjálft.
Þá þetta með hrokann. Björn
ber mér á brýn að ég sé hroka-
fullur og að ég þykist vera eitt-
hvað, en segir að ég skilji í
rauninni ekki hvemig umræður
um opinber mál fari fram. Hann
hendir góðlátlegt grín að til-
burðum mínum og segir höfund
viðhorfspistilsins 27. mars, það
er að segja mig, greinilega
þykjast vera „á æðra plani en
almennt tíðkast í umræðum um
opinber málefni, þótt hann að
þessu sinni stigi náðarsamleg-
ast niður af stallinum".
Það má vel vera að ég sé
hrokafullur. En hvað kemur það
málefnum LÍN eiginlega við
hvemig karakter ég er? Hvem-
ig er það til bóta að draga per-
sónuleg mál inn í umræður?
Slíkt gerir þær ekki málefna-
legri heldur þvert á móti, per-
sónulegar atyrðingar eru ekki
til annars en að gera málefni
óljós. Viðhorf mitt 27. mars
beindist ekki að neinu leyti að
persónu Bjöms Bjaraasonar,
enda þekkjumst við ekki.
En tónninn sem Björn sendi
mér er gamalkunnur. Ég verð
að játa á mig að vera eilífðar-
stúdent, að hafa verið náms-
maður næstum alla mína ævi og
vera það enn. Og ég hef oft
heyrt einhverjar myndir þeirra
glósa sem ég nú fæ frá Birni.
Námsmenn þekkja þetta marg-
ir vel. Páll Skúlason heimspek-
ingur hefur gi-eint þá skoðun
sem býr að baki þessum glósum
og kennt hana við hroka:
„Hrokinn er sá að hreykja sér
yfir fávísi menntamannsins sem
telur sig hafa eitthvað til mál-
anna að leggja."
EKKI veldur sá er varar.
Best væri að hætta við innflutn-
ing á fósturvísum úr norskum
mjólkur- og kornkúm, NRF, en
leggja heldur áherslu á að bæta
vistvænu íslensku graskúna með
öflugari aðferðum og öðram áhersl-
um en áður. Bæta þarf júgur,
spenagerð, auka mjólkurgæði,
bæta mjaltaeiginleika og skapgerð.
Efla þarf markvisst
fræðslu um meðferð á
kálfum, kvígum og
kúm, einnig um fóður-
öflun og fóðran. Þá
munu fleiri ná afurð-
um, sem erfðaeiginleik-
ar kúnna leyfa en ekki
era fullnýttir nú vegna
skorts á markvissari
tilsögn og þjálfun.
Arangurinn hjá bestu
bændunum er glæsi-
legur og sýnir að þetta
er hægt. Ef stjórn
Landssambands kúa-
bænda situr við sinn
keip og heldur áfram
að leita eftir innflutn-
ingi í tilraunaskyni,
þarf hún að hugsa aðgerðina til
enda og undirbúa hana betur áður
en íyrsta skrefið er tekið, gera sér
og öðram grein fyrir fyrirsjáanleg-
um afleiðingum og kostnaði. Verði
tilraunin gerð og hagkvæmni af
innflutningi reynist óviss eða ekki
næg, sem liklegt er, þá sitja kúa-
bændur og reyndar þjóðin öll uppi
með tapið af illa undirbúinni,
mislukkaðri og dýrri tilraun. Sjálf-
sagt er hægt að reikna út hag-
kvæmni við að skipta um kúakyn,
ef ekki verða allir þættir teknir inn
í dæmið. En hvað gerist þá? Svar:
Innflutningur hefst þá án þess að
málið verði metið í heild.
Hvað gerist ef
innflutningur hefst?
í umfjöllun um þetta mál hefur
ekki verið horft nógu langt fram á
veginn. Settar hafa verið upp
strangar sjúkdómavarnareglur um
fyrsta innflutning fósturvísa, sem
eðlilegt þykir. Þær era flóknar og
dýrar og taka þó ekki fyrir alla
smithættu. Olíklegt er því sam-
kvæmt reynslunni, að þeim verði
fylgt til langframa. I þessu liggur
hættan. Nýir smitsjúkdómar munu
berast til landsins við margendur-
tekinn innflutning, sem er óhjá-
kvæmilegur, ef ákveðið verður að
dreifa norska kyninu hér. Það verð-
ur þó ekki stöðvast við innflutning
frá Noregi, enda era Norðmenn
margir hverjir að gefast upp á sínu
eigin kúakyni. Næsta krafa verður
innflutningur á fósturvísum frá öðr-
um löndum með verri sjúkdóma-
stöðu en Noregur, síðan kemur
krafa um innflutning á sæði til
notkunar í kýr á íslandi og síðast
innflutningur á kúm með vaxandi
áhættu við hvert skref. Undanþág-
ur til að mega verjast smithættu af
erlendum landbúnaðarvörum verða
þá torfengnari í viðskiptasamning-
um sem fram undan eru við Evr-
ópusamband og aðrar fjölþjóða-
stofnanir (t.d. WTO). Rök okkar
um að vemda þurfi einstætt heil-
brigði íslenskra kúa verða hljóm-
minni og síður verður á þau hlust-
að, ef innflutningur fósturvísa verð-
ur þá hafinn frá landi, sem opnað
hefur í hálfa gátt fyrir innflutningi
til sín. Um þá opingátt hafa nokkrir
nýir smitsjúkdómar borist nú þeg-
ar til Noregs. Sjálfstæð íslensk
nautgriparækt líður útaf, íslensk
nautastöð verður lögð niður. Við
verðum að flestu eða öllu leyti háð
öðram hvað varðar ræktun á kúa-
kyni framtíðarinnar. Við munum
sitja uppi með stórar og þungar
kornkýr, sem ekki passa í núver-
andi fjós. Kostnaðarsamar breyt-
ingar þarf til. Margir munu hrekj-
ast frá búskap mun fyrr en ella.
Ætti stjórn Landssambands kúa-
bænda að standa fyrir flótta úr
stétt sinni?
Vilja kúabændur stefna
á ofurbú eða verksmiðjubú?
Vilja kúabændur sömu þróun og
er að verða í svínarækt og hænsna-
rækt, þótt til hennar
sé vitnað af sumum
sem góðrar fyrirmynd-
ar fyrir nautgripa-
ræktina? Vill meiri
hluti bænda, að stefna
sé tekin á ofurbú og
þar með útrýmingu
hinna smáu? Vilja þeir
að þessari stoð sé líka
kippt undan búskap
úti á landi? Er þetta í
samræmi við óskir
Búnaðarþings og
reyndar vilja stjórn-
valda um að styrkja
hinar dreifðu byggðir?
Vilja neytendur að
stefnan sé tekin í átt-
ina frá vistvænum og
lífrænum búskap í átt að innifóðr-
un, honnónagjöf og verksmiðjubú-
um? Er kannske eðlilegt að bændur
segi: „Þetta er framtíðin. Annars
stöndumst við ekki samkeppni."
Það væri framkvæmanlegt og lík-
Kúainnflutningur
Nýir smitsjúkdómar
munu berast til lands-
ins við margendurtek-
inn innflutning, segir
Sigurður Sigurðarson,
sem er óhjákvæmi-
legur, ef ákveðið
verður að dreifa
norska kyninu hér.
lega hagkvæmt, að sinna allri
mjólkurframleiðslu landsins með
einu kúabúi fyrir sunnan og öðru
fyrir norðan. Slík stórbúaþróun
blasir við nú þegar í Bandaríkjun-
um og víðar. Þetta er því ekki
óraunhæf framtíðarsýn. Ég trúi því
vel, að reiknimeistarar geti fundið
að ekki sé hagkvæmt að búa við kýr
í þessu harðbýla landi og rétt sé því
að flytja inn allar mjólkurvörar. En
hversu langt á hagkvæmniskrafan
að ganga? Augljóst virðist mér, að
með því að fara fram á innflutning
nú eru sjálfir forustumenn kúa-
bænda og ráðunautar þeirra af
hugsunarleysi að brjóta niður inn-
anfrá varnir, sem best hafa dugað
gegn smitsjúkdómum sem geta
borist í kýr og annað búfé þessa
lands. Langtímaáhrifin skipta máli.
Þegar holdakúakynrð var flutt inn
Laugavegi 60, sími 551 2854
fyrir fáum árum, var ekki vitað um
sýkingarhættu með fósturvísum.
Eftir það varð einnig ljósara hvaða
hörmungar höfðu dunið yfir Breta
með nýrri pest, kúariðunni. Augu
sumra opnuðust fyrir því hvað
komið getur fyrir búféð okkar, sem
einangrað hefur verið lengi þegar
smitandi hitasótt í hrossum geisaði
hérlendis í fyrra.
Hagfræðilega úttekt vantar
Stjórn Landssambands kúa-
bænda og Bændasamtökin mega
ekki fara út í svo svo afdrifaríka og
áhættusama aðgerð án þess að gera
bændum og landslýð öllum fyrir-
fram grein fyrir væntanlegri hag-
kvæmni hennar fyrir íslenska bú-
fjárrækt. Landbúnaðarráðherra
þarf að fara fram á vandaða áætlun
um þetta eins og ætlast er til í lög-
um, áður en hann gefur leyfí til inn-
flutnings. Aður þarf líka að upp-
lýsa, hve mikið mun kosta að varð-
veita íslensku kúna, sem við höfum
skuldbundið okkur til með undirrit-
un alþjóðlegra samninga um vernd-
un erfðaefnis og sem talsmenn LK
hafa sjálfir lýst yfir að sjálfsagt sé.
Og meðal annarra orða, er ekki rétt
að upplýsa hversu mikið betur kúa-
bændur í öðram löndum komast af
með sínar nytháu kýr? Skyldi ekki
skipta máli hve þær endast miklu
verr? Skyldu ekki ýmsir hánytja-
sjúkdómar sem ekki eða lítt þekkj-
ast hér rýra gróðann? Er ekld
óheppilegt að fylla fjósin af hyi-nd-
um kúm eða að þurfa að afhorna
alla kálfa? Ymislegt fleira mun
dragast frá útreiknuðum gróða, ef
nánar er að gáð. Hvernig á að meta
það, ef nýr sjúkdómur berst til
landsins og verður landlægur, t.d.
smitandi slímhúðapest, sem sýkir
bæði nautgripi og sauðfé?
Mun hætta á sykursýki
í ungbörnum aukast?
Vegna heppilegrar samsetningar
íslenski'ar mjólkur samanborið við
nágrannEilönd munum við kannske
auka sykursýkihættu fyrir börn
okkar og barnabörn með því að
koma upp öðra kúakyni með annars
konar mjólk og hugsanlega spilla
einnig fyrir ostagerðarmönnum á
næstu áram. Ef menn vilja komast
hjá að flytja inn óheppilegar arf-
gerðir hvað varðar sykursýkigen og
ostagen minnkar úrvalið stórlega.
Það mun því takmarka von um
gróða af aukinni nyt eftir kúna. Um
leið minnkar viljinn til að fara eftir
reglum, og hætta vex á því að þær
séu sniðgengnar.
Ég skora á kúabændur, sem era
þessum innflutningi mótfallnir og
vilja ekki að heilbrigði kúnna verði
milligjöf í viðskiptasamningum sem
öðram koma til góða. Látið heyra
til ykkar og mótmælið kröftuglegar
en hingað til. Hvað munu neytend-
ur segja? Væri ekki ráð að gera
skoðanakönnun?
Höfundur er dýralæknir á Keldum.
Sigurður
Sigurðarson