Morgunblaðið - 17.04.1999, Blaðsíða 36

36 LAUGARDAGUR 17. APRÍL 1999
LISTIR
MORGUNBLAÐIÐ
Ljósmynd/Ingvar Helgason
GLUGGAVEGGIR Bauhaus-byggingarinnar í Dessau þykja minna meira á svífandi glertjöld en burðarveggi,
Bauhaus: Uppsprettan
að ásýnd mítímans
Nútíma útlit í stáli og einföldum línum
varð til í Bauhaus-hugmyndaverk-
smiðjunni þýsku. Eftir heimsókn á
Bauhaus-slóðir í Weimar og Dessau rifjar
Sigrún Davíðsdóttir upp að Bauhaus-
yfírlýsingin er áttræð um þessar mundir.
EINN meistaranna
hannaði kufl líkan
munkakufli handa
kennurum og nemend-
um, en hann var þó
aldrei tekinn í notkun. I matsaln-
um var aðeins grænmetisfæði á
borðum. Á skólaskemmtunum var
flutt tónlist eftir Hindemith og
Schönberg, því hið nútímalega var
í hávegum haft. Hugmyndir um að
hugsa fyrir þörfum alþýðunnar,
ekki munaði handa yfírstéttunum,
annars vegar og að sameina list og
tækni hins vegar tókust á. Þetta er
hluti af því sem sveif yfir vötnun-
um í Bauhaus-skólanum í Weimar
og síðar í Dessau og Berlín, fyrst
hönnunarskólanum í nútímaskiln-
ingi. Skólinn var suðupottur rót-
tækra hugmynda samtímans, en
einnig leiksoppur ólgunnar í
Þýskalandi á millistríðsárunum.
Hann starfaði stutt og einkenndist
af stöðugum deilum innan hans um
stefnu og strauma og út á við um
að fá fé og aðstöðu. Þar kom að
margir kennarar og nemendur
skólans flýðu ógnarstjórn nasista
og þannig sáu nasistamh- til þess
að hugmyndafræðin, sem þeir voru
mótfallnir, breiddist um Evrópu og
Bandaríkin. Um leið varð ásýnd
Bauhaus hin áþreifanlega og sýni-
lega ásýnd nútímans í formi hönn-
unar og byggingarlistar.
„List og tækni - ný eining“
„Takmark allra myndrænna
gerða er byggingin! Að skreyta
hana var áður æðsta verkefni
myndlista, sem voru óafmáanlegur
hluti hinnar miklu byggingarlist-
ar ... Arkitektar, málarar og
myndhöggvarar verða aftur að átta
sig á og læra að skilja fjölliða eðli
bygginarinnar í heild og í einstök-
um þáttum. Þá munu verk þeirra
af sjálfu sér fyllast anda bygging-
arlistarinnar, sem hefur glatast í
stofulistinni . . . Arkitektar,
myndhöggvarar og málai'ar, við
verðum allir að snúa aftur til hand-
verksins! . . . Það er enginn eðlis-
munur á listamanninum og hand-
verksmanninum... Saman skulum
við vilja, hugsa og skapa byggingu
framtíðarinnar, sem verður allt í
einu eðli: Byggingarlist, högg-
myndalist og málverk, sem frá
milljónum handa handverksmann-
anna mun teygja sig til himna sem
kristölluð hugarmynd nýrrar og
komandi trúar.“
Hið innblásna ávai-p arkitektsins
Walter Gropius frá því í apríl 1919
var stefnuskráin, sem Bauhaus-
skólinn átti að starfa eftir. Belgíski
arkitektinn Henry van de Velde
hafði leitt skóla þar 1902-1915, því
yfirvöld í Weimar höfðu áhuga á að
gera veg bæjarins sem mestan og
þá meðal annars með góðum lista-
skóla. En van de Velde átti þó í
stöðugum útistöðum við bæjaiyfir-
völd um skólann. Ekki bætti úr
skák að van de Velde var útlend-
ingur og að lokum flýði hann til
Sviss.
Verk van de Veldes voru meðal
annars sprottin úr jarðvegi „Art
and Crafts“-hreyfingarinnar
bresku og þýska „Jugend“-stílsins
og í þeim var undanfari einfaldleik-
Ljósmynd/Sigrún Davíðs
WASSILY-stólI Marcel Breuer stendur víða á göngum Bauhaus-
byggingarinnar í Dessau.
ans, sem átti eftir að setja svip á
Bauhaus. Það var engin tilviljun að
þegar van de Velde sagði af sér
1915 benti hann á Gropius sem eft-
irmann sinn. En hugmyndir Gropi-
usar voru umdeildar, auk þess sem
heimstyrjöldin fyrri setti strik í
reikninginn og það var ekki fyrr en
1919 að hann flutti til Weimar og
tók við skólanum.
Viðbrögðin létu ekki á sér
standa. Þegar eftir fyrstu nem-
endasýninguna vorið 1919 var
Gropius gagnrýndur, bæði fyrir
listræna afstöðu og að kenningar
hans væru bolsévískar og óþýskar.
Samskipti skólans og yfírvalda ein-
kenndust af stöðugum deilum, auk
þess sem erfítt var að láta enda ná
saman í óðaverðbólgunni upp úr
1920 og innanlandsátökum í Þýska-
landi, falli keisardæmisins og átök-
um lýðræðis- og einræðisafla.
Auk átaka við yfirvöld var ákaft
deilt innan skólaveggjanna. Gropi-
us hélt brátt á lofti kenningum um
nýja einingu listar og tækni.
Áherslan átti að vera á handverkið,
en hinn skapandi þáttur átti að
verða til í samruna listar og tækni
og um leið áttu hlutirnir að vera
ódýrir og einfaldir í framleiðslu.
En innan skólans voi-u til þeir, sem
álitu hugmyndir skólastjórans
stríða gegn skapandi og frjálsri
hugsun.
Heildarhugsun og handverkið
Skólinn samanstóð af fjölda
verkstæða, þar sem kennt var
handverk eins og trésmíðar, járn-
smíðar, vefnaður og önnur textíl-
vinna. Hið síðastnefnda hafði með-
al annars í för með sér að fjöldi
stúlkna stundaði nám við skólann
og konur kenndu þar og um tíma
voru þar fleiri konur en karlar.
Listamenn eins og Paul Klee og
Wassily Kandinsky, sem voru með
þar tii skólinn var leystur upp,
kenndu lita- og formfræði. I hópn-
um voru einnig menn sem aðhyllt-
ust kenningar antrópósófsins Rud-
olf Steiners og 1921 var sá háttur
tekinn upp að í matsal skólans var
aðeins borið fram grænmetisfæði.
Hugmyndin var einnig að allir
byggju saman, bæði kennarar og
nemendur, sem kallaðir voru
meistarar og lærlingar, en það eina
sem var byggt var sjálft skólahús-
ið, sem Gropius teiknaði og þar er
nú Bauhaus-safnið.
Hluti af heildarhugsun Bauhaus
var áhugi á listgreinum eins og
leiklist, dansi og tónlist. Kandinsky
stakk upp á að Arnold Schönberg
sem rektor tónlistarakademíunnar
og á skólaskemmtunum var flutt
tónlist hans, Paul Hindemiths,
Ferrucio Busoni og annarra sam-
tímatónskálda, auk þess sem nú-
tíma dansi og leikritun var sinnt.
Listrænar deilur
°fí þjóðfélagsátök
Innan veggja skólans geisuðu
deilur um listræn efni, en utan
hans var þjóðfélagið skekið af átök-
um Weimarlýðveldisins. Til að
losna undan duttlungum yfírvalda
ákvað Gropius að einkavæða skól-
ann 1924. Rekstrarféð átti þá að
koma frá sölu hluta, sem skólinn
framleiddi. En allt kom fyrir ekki
og í árslok sagði Gropius af sér.
Meistarnir gerðu hið sama.
En hópurinn vildi halda áfram
og fann Bauhaus nýjan stað,
Dessau, norðaustm- af Weimar, því
þar vildu borgaryfirvöld gjarnan
hýsa þessa merku stofnun. Gropius
samdi um að allt sem gert hafði
verið í Bauhaus í Weimar fylgdi
nýja skólanum. Undir stjórn
Gropiusar vai- hafist handa við að
byggja nýja skólabyggingu. Úr
varð stór bygging, sem enn stend-
ur. Þar er nú skóli og safn um
Bauhaus.
Skólinn var byggður á mettíma
og við vígsluna 1926 voru 1500
manns viðstaddir. Síðan bættust
við fleiri hús fyrir verkstæði og 316
raðhús fyrir meistara og lærlinga,
svo úr varð sambýli í Bauhaus-and-
anum. Líkt og áður var lögð
áhersla á að flytja nútímatónlist,