Morgunblaðið - 11.05.1999, Síða 14

14 ÞRIÐJUDAGUR 11. MAÍ 1999
FRETTIR
MORGUNBLAÐIÐ
Kjaradómur fellir úrskurð um laun æðstu fulltrúa rfkisins
Líta ber til breytinga
á störfum þingmanna
Hér fer á eftir í heild úrskurður
Kjaradóms um laun æðstu fulltrúa
ríkisvaldsins en úrskurðurinn var
kveðinn upp laugardaginn 8. maí sl.:
ÞINGFARARKAUP alþingismanna hækkar í 295 þúsund krónur.
ÁR 1999, laugardaginn 8. maí
var Kjaradómur settur að Kal-
kofnsvegi 1 í Reykjavík og haldinn
af Garðari Gai’ðarssyni, Jóni
Sveinssyni, Margréti Guðmunds-
dóttur, Ottari Yngvasyni og Þor-
steini Júlíussyni.
Fyrir var tekið:
Að ákvarða laun þeirra aðila sem
undir Kjaradóm falla skv. lögum
nr. 120/1992
I.
Meginverkefni Kjaradóms er að
ákvarða laun æðstu fulltrúa hins
þrískipta ríkisvalds og auk þess
nokkurra æðstu embættismanna
þjóðarinnar. Þessum aðilum má
skipta í tvo hópa. Annars vegar eru
forseti Islands, þingmenn og ráð-
herrar og hins vegar eru dómarar
landsins og aðrir nánar tilteknir
embættismenn. Fyrrgreindi hóp-
urinn er sérstakur fyrir það, að
hann er kjörinn til starfa sinna.
Þeir sem í þessum hópi eru þiggja
föst laun úr ríkissjóði fyrir starfa
sinn en teljast þó ekki til ríkis-
starfsmanna. Síðari hópurinn er
skipaður til starfa og telst til emb-
ættismanna. Nýtur sá hópur al-
mennra réttinda og ber almennar
skyldur sem starfsmenn ríkisins,
þó að um ýmsa aðila í þeim hópi
gildi ítarlegri reglur eða lagafyrir-
mæli.
Þingmenn og ráðherrar vinna
mörg mikilvægustu störfin í þjóð-
félaginu. Þessi hópur mótar stefn-
una í þjóðmálum og sér um að
koma stefnumálunum í fram-
kvæmd. Þetta eru æðstu umboðs-
menn tveggja greina hins þrískipta
valds. Miklu varðar að til þing-
mennsku og ráðherrastarfa veljist
hið hæfasta fólk. Vandlega verður
að gæta þess að launakjör verði
ekki að fyrirfram hindrun sem fæli
þá bestu og hæfustu frá því að gefa
sig að þessum mikilvægu störfum.
Einnig er afar mikilvægt, að þeir
sem sinna þessum störfum séu
ekki, vegna starfanna, í þeirri
hættu að verða öðrum háðir vegna
fjárhagsstöðu sinnar.
Dómarar og þeir embættismenn
aðrir sem Kjaradómur úrskurðar
laun eiga það sameiginlegt að til
þeirra eru að lögum gerðar miklar
kröfur um hæfni og menntun.
Tíðkast það víðast í vestrænum
löndum að sambærilegir hópar séu
nokkuð vel launaðir með tilliti til
annarra hópa ríkisstarfsmanna og
má finna rök til slíkrar niðurstöðu í
ákvæðum laga um Kjaradóm, sbr.
t.d. 10. gr. laganna.
Við ákvarðanir sínar leggur
Kjaradómur sérstakt mat á einstök
störf og starfshópa og reynir að
finna samsvörun þess-
ara starfa í vinnufram-
lagi og ábyrgð við aðra
aðila á vinnumarkaði.
Við mat á störfum dóm-
ara og embættismanna
er tekið mið af fyrir-
liggjandi upplýsingum um launa-
kjör hópa og einstaklinga, sem lík-
legt þykir að hafi sambærilega
ábyrgð, menntun og vinnuálag. Við
ákvörðun kjara verður einnig að
líta til annarra þátta en beinna
launagreiðslna, svo sem lífeyris-
réttinda, starfsöryggis, starfsum-
hverfis o.fl., en sem áður sagði
gilda um þau atriði fyrir þessa að-
ila að mestu hin almennu kjör rík-
isstarfsmanna. Á það er einnig litið
að dómarar eru æðstu fulltrúar
eins af þremur þáttum ríkisvalds-
ins. Jafnframt eru í þessum hópi
þeir sem ríkisvaldið hefur talið til
æðstu embættismanna.
II.
Það hefur tíðkast frá þjóðveldis-
öld að gjalda mönnum kaup fyrir
þingsetu og nefnast launin þingfar-
arkaup. Reglur um þingfararkaup,
þ.m.t. hver þau greiddi, hafa tekið
breytingum í aldanna rás í sam-
ræmi við tíðarandann. Þannig var
t.d ákveðið í lögum nr. 84/1953 að
þingmönnum skyldi greiða tiltekin
föst daglaun meðan þingið stæði
yfir. Árið 1964 var þessu breytt og
urðu launin þá árslaun. Því var síð-
ar breytt aftur árið 1965 í mánað-
arlaun sem voru bundin ákveðnum
launaflokki í kjarasamningum um
laun starfsmanna ríkisins. Með lög-
um nr. 75/1980 var ákvörðun um
laun þingmanna færð til Kjara-
dóms.
Við athugun kemur í ljós að á ár-
unum 1986 til 1995 fylgdu alþingis-
menn öðrum í launum með þeim
hætti, að launakjör allra aðila sem
Kjaradómur úrskurðar laun, tóku
hlutfallslega sömu hækkun. Árið
1995 úrskurðaði Kjaradómur að yf-
irvinna, sem embættismenn höfðu
til þessa fengið greidda skv. reikn-
ingum yrði fóst yfirvinna skv.
ákvörðun dómsins á hverjum tíma.
I raun var ekki um að ræða mikla
breytingu á kjörum þess hóps sem
yfirvinnuákvörðunin
náði til, en launakjör
þeirra urðu nú sýnilegri
og mældust í ákvörðun-
um Kjaradóms. Þessi til-
högun er enn við lýði þó
gerðar hafi verið smá-
vægilegar breytingar á kjörum ein-
stakra aðila, vegna endurmats sem
Kjaradómur hefur lagt á störf
þeirra. Er þetta og í eðlilegu sam-
ræmi við fyrirkomulag á launa-
greiðslum til annarra æðstu emb-
ættismanna ríkisins, sem taka laun
skv. kjarasamningum eða skv.
ákvörðunum kjaranefndar að því
þó frátöldu, að kjaranefnd úr-
skurðar um fastar einingar sem
greiða skal til viðbótar dagvinnu-
launum fyrir alla yfirvinnu og álag
sem starfinu fylgir.
Forseta Islands og ráðherrum
hefur ekki verið úrskurðuð föst yf-
irvinna, þó svo öllum megi vera
ljóst að vinnudagur þessara aðila
er mjög langur. Sama gildir um al-
þingismenn, a.m.k. meðan þing er
að störfum. Mjög erfitt er að mæla
eða meta það nákvæmlega hve
mikil þessi vinna er umfram það
sem telja má venjulega dagvinnu.
Kjaradómur telur eðlilegt að
laun ofangreindra aðila verði áfram
ákveðin án þess að þeim sé greitt
sérstaklega fyrir yfirvinnu en tel-
ur, með tilliti til þess, rétt að þing-
fararkaup og ráðherralaun hækki
nokkuð umfram þær launabreyt-
ingar til embættismanna sem hér á
eftir greinir.
Við mat á störfum þingmanna
verður einnig að líta til þeirra
breytinga sem orðið hafa á störfum
þeirra. Alþingi situr nú formlega
séð allt árið og þingmenn gegna
störfum sínum þó þingfundir
standi ekki yfir, einnig að sumar-
lagi. Fram á síðustu ár gegndu
þingmenn gjarnan öðrum um-
fangsmiklum störfum, s.s. sýslu-
mennsku, prófessorsembættum,
prestsstörfum, bústörfum o.s.frv.
Þetta hefur breyst á síðustu árum
og aðeins í undantekningartilvik-
um gegna þingmenn nú öðru aðal-
starfi. Fyrir marga alþingismenn
er það veruleg röskun á venju-
bundnum högum að hverfa til þing-
starfa og margir þeirra eiga ekki
gott með að hverfa til sinna fyrri
starfa að lokinni þingmennsku. Þá
er rétt að benda á að seta þing-
manna í ýmsum launuðum nefnd-
um og ráðum utan þingsins hefur
farið mjög dvínandi á undanföm-
um árum.
Við mat sitt hefur Kjaradómur
kynnt sér hvernig launakjörum
þingmanna er hagað á Norðurlönd-
um. Þá hefur Kjaradómur sérstak-
lega athugað eftirlaunarétt þing-
manna og ráðherra og fengið
tryggingafræðilega úttekt á því
hver lífeyrishlunnindi þessa hóps
eru umfram lífeyrisréttindi al-
mennra starfsmanna ríkisins. Sú
athugun leiðir í ljós, að þau eru
engin fyrir þann sem situr á þingi
eitt kjörtímabil, en fara síðan
hækkandi og aftur lækkandi, uns
þau verða lakari en réttindi al-
mennra starfmanna ríkisins, ef
þingsetan er löng. Að jafnaði eru
þessi hlunnindi um 10% hjá þing-
mönnum skv. útreikningi trygg-
ingafræðings.
III.
Af 2. mgr. 9. gr. stjórnarskrár-
innar nr. 33/1944 leiðir að allur
kostnaður við embætti forseta ís-
lands, þ.m.t. laun forsetans, er
greiddur af ríkisfé. I lögum nr.
10/1990 um laun og eftirláun for-
seta Islands segir í 2. gr. að forset-
inn skuh undanþeginn öllum opin-
berum gjöldum og sköttum. For-
setinn greiðir því hvorki tekjuskatt
né útsvar af launum sínum né er
hann skyldugur til að greiða virðis-
aukaskatt af aðföngum sínum. Auk
þess nýtur hann ýmissa hlunninda
annarra, m.a. af Bessastaðajörð-
inni. Skattleysið gildir ekki um eft-
irlaun hans.
Forseti íslands hefur ætíð verið
með hæst laun þeiri-a sem Kjara-
dómur ákvarðar laun. Eðlilegt þyk-
ir að halda þeirri venju. Sé tekið
tillit til skattleysis forsetans eru
laun hans þó í raun mun hærri en
fram kemur í ákvörðun Kjara-
dóms.
IV.
í 5. grein laga nr. 120/1992 um
Kjaradóm og kjaranefnd segir að
Kjaradómur skuli taka tillit til þró-
unar kjaramála á vinnumarkaði.
Þróunina má m.a. skoða með rann-
sóknum á kjarasamningum, athug-
un á þróun launavísitölu Hagstofu
Islands og fleiri tiltækum gögnum.
Kjarasamningarnir sem gerðir
voru á fyrri hluta árs 1997 kváðu á
um 5,5-6% meðalhækkun við und-
irskrift, 4% hækkun 1. janúar 1998
og 3,5-3,65% hækkun 1. janúar
1999. Kjaradómur hækkaði laun
þann 18. júlí 1997 og tók þá tillit til
hækkunar launavísitölu á tímabil-
inu frá september 1995 til febrúar
1997, en þá stóð vísitalan í 148,9
stigum. Þann 1. mars sl. var launa-
vísitala Hagstofunnar 181,2 stig og
nemur hækkun hennar 21,7% frá 1.
febrúar 1997.
Ársfjórðungslega birtir Hagstof-
an sundurliðaða vísitölu sem sýnir
annars vegar þróun launa á al-
mennum vinnumarkaði og hins
vegar hjá hinu opinbera og banka-
mönnum. Tölur Hagstofunnar sýna
að verulegur munur hefur verið á
þróun launa þessara hópa. Á tíma-
bilinu frá 1. ársfjórðungi 1997 til 1.
ársfjórðungs 1999 hækkuðu laun
opinberra starfsmanna og banka-
manna um 26,4% og um 17,9% á al-
mennum markaði.
Hækkun opinberra starfsmanna
umfram aðra hópa má rekja til
mikilla launahækkanna
til einstakra hópa s.s.
kennara, lækna, hjúkr-
unarfræðinga o.fl. en
einnig til breytinga á
launakerfi ríkisins. I
flestum kjarasamning-
um ríkisins var kveðið á um nýtt
launakerfi og um sérstaka samn-
inga til að laga laun að hinu nýja
launakerfi, svokallaða aðlögunar-
samninga. Ein afleiðing þessa var
að dagvinnu- laun hækkuðu veru-
lega en á móti voru ýmsar yfir-
vinnugreiðslur færðar inn í dag-
vinnugrunninn. Fram hjá því verð-
ur ekki horft að aðlögunarsamn-
ingarnir leiddu til launahækkana
og í mörgum tilvikum var um að
ræða verulegar hækkanir, eða um
5V2~6Vz% ofan á þær hækkanir sem
um hafði samist í aðalkjarasamn-
ingum. Til viðbótar hækkuðu laun
opinberra starfsmanna að meðal-
tali um 2% vegna þess að upp voru
teknar nýjar launatöflur. Þá hækk-
uðu laun þeirra sem fóru inn í hið
nýja launakerfi um 5!/2% þann 1.
janúar 1998 í stað 4% sem aðrir
fengu. Kom þessi umframhækkun
til vegna hægari starfsaldurshækk-
ana í nýja launakerfinu. Samtals er
hér um að ræða 9-10% viðbótar
hækkun vegna aðlögunarsamninga
og annarra breytinga sem af nýju
launakerfi ríkisstarfsmanna leiddu.
Þessar hækkanir hafa orðið til þess
að launahlutföll innan margi’a
stofnana hafa riðlast.
Eðlilegt er að miða launaþróun
þeirra embættismanna sem undir
Kjaradóm heyra við opinbera
starfsmenn fremur en vinnumark-
aðinn í heild. Útilokað er þó að yf-
irfæra aðlögunarsamningana
óbreytta yfir á þá, þar sem nokkrir
þættir er leiddu til launahækkana í
því kerfi, svo sem starfsaldurs-
hækkanir, eru ekki til staðar við
launamyndun hjá Kjaradómi.
Frá úrskurði sínum 18. júlí 1997
hefur Kjaradómur í tvígang hækk-
að laun til þeirra sem undir hann
heyra, þ.e. 1. janúar 1998 um 4%
og 1. janúar 1999 um 3,65% eða alls
um 7,8%. Þá hækkuðu grunnlaun
héraðsdómara um 5% í nóvember
sl. vegna tilfærslna er urðu á störf-
um þeirra og kjöram með lögum
nr. 15 frá 25. mars 1998 um dóm-
stóla. Kjaradómur felldi þá niður
greiðslur fyrir meðdómendastörf.
Með þeirri ákvörðun var ekki verið
að breyta kjöram héraðsdómara í
raun, heldur færðust tekjur þeirra
til; frá einstaklingsbundnum til-
fallandi aukatekjum vegna með-
dómsstarfa yfir í fóst laun. Meðal-
laun héraðsdómara hækkuðu ekki
við þessa ákvörðun. Þá hefur
Kjaradómur gert breytingar á
launakjöram ríkisendurskoðanda
og umboðsmanns barna á tímabil-
inu, að undangengnu mati á störf-
um þeirra. Vegið meðaltal hækk-
ana til þeirra sem undir Kjaradóm
heyra er 8% og er þá horft framhjá
fyrrgreindri 5% hækkun á launum
héraðsdómara sem varð gagngert
vegna gildistöku laga nr. 15/1998.
Miðað við framangreint telur
Kjaradómur nauðsynlegt að hækka
laun embættis-mannanna um því
sem næst 13,5% til að þeir njóti, að
öllu virtu, viðlíkra launahækkana
og opinberir starfsmenn hafa feng-
ið á umræddu tímabili.
V.
Ákvörðun um föst iaun.
Með skírskotan til ofanritaðs og
laga um Kjaradóm ákvarðast mán-
aðarlaun þeirra aðila sem undir
Kjaradóm falla þannig:
Forseti íslands kr. 598.000
forsætisráðherra krónur 584.000,
aðrir ráðherrar krónur 531.000,
hvort tveggja að meðtöldu þingfai--
arkaupi.
Forseti Hæstaréttar krónur
423.000 en aðrir hæstaréttardóm-
arar krónur 384.500.
Ríkissaksóknari krónur 384.500.
Ríkissáttasemjari krónur 367.700.
Ríkisendurskoðandi krónur
367.700.
Biskup íslands krónur 321.000.
Dómstjórinn í Héraðsdómi Reykja-
víkur krónur 352.600 en aðrir dóm-
stjórar krónur 318.700.
Héraðsdómarar krón-
ur 307.500.
Umboðsmaður barna
krónur 306.000.
Þingfararkaup alþing-
ismanna krónur 295.000.
Launabreytingin mið-
ast við 1. maí 1999 hjá öðram en
ráðherram og þingmönnum. Með
vísan til 2. málsliðar 1. gr. laga nr.
88/1995 um þingfararkaup þykir
rétt að mánaðarlaun ráðherra og
þingmanna breytist frá og með 9.
maí 1999.
Eldri ákvarðanir Kjaradóms um
greiðslur fyrir fasta yfirvinnu og
um önnur réttindi sem Kjaradóm-
ur hefur ákvarðað skulu óbreyttar
standa.
Garðar Garðarsson formaður
Jón Sveinsson
Margrét Guðmundsdóttir
Óttar Yngvason
Þorsteinn Júlíusson
Vinna mörg
mikilvægustu
störfin I þjóð-
félaginu
Kjaradómur
kynnti sér
laun á Norður-
löndum
i
|1
\;
í
m
i