Morgunblaðið - 11.05.1999, Blaðsíða 52

MORGUNBLAÐIÐ
- 52 ÞRIÐJUDAGUR 11. MAÍ 1999
JOHANN ÞORIR
JÓNSSON
+ Jóhann Þórir
Jónsson fæddist
21. október 1941.
Hann lést 2. maí síð-
astliðinn. títför Jó-
hanns Þóris fór
fram frá Langholts-
kirkju mánudaginn
10. maí.
Með Jóhanni Þóri
Jónssyni er fallinn frá
"■* langt um aldur fram
einn helsti velunnari
og máttarstólpi ís-
lenskrar skákhreyfing-
ar. Það er ekki ofsagt að Jóhann
Þórir hafi látið til sín taka á flestum
sviðum skáklífsins með eftirminni-
legum hætti, en veigamesta verður
að telja þá umsvifamiklu útgáfu-
starfsemi og mótahald sem hann
stóð fyrir. I tæpa fjóra áratugi gaf
Jóhann Þórir út og ritstýrði tíma-
ritinu Skák með miklum myndar-
brag, en gaf auk þess út margt
vandaðra skákbóka. Tímaritið var
svo nátengt persónu Jóhanns Þóris,
að í daglegu tali skákmanna var
hann jafnan kallaður ritstjórinn. Til
þess að renna styrkari stoðum und-
ir útgáfuna stofnaði Jóhann síðan
fyrirtækið Skákprent árið 1976,
sem hann rak allt þar til honum var
fyrirvaralaust kippt út úr hinu dag-
lega lífi í kjölfar alvarlegra veikinda
haustið 1997.
Af öllum þeim fjölda skákmóta
sem Jóhann hélt víðsvegar um
landið verður helgarmótanna senni-
lega lengst minnst, enda þau urðu
hvorki fleiri né fæiri en 49. Mér
verða minnisstæð tvö af síðustu
helgarskákmótunum sem haldin
voru í Trékyllisvík á Ströndum og í
Mjóafirði eystri. Þetta eru ekki
staðir sem flestum koma til hugar
þegar slíkir viðburðir eru annars
vegar. Jóhann Þórir leit hinsvegar
á það sem skyldu sína að breiða
skáklistina út um hinar strjálu
byggðir landsins með því að gefa
heimamönnum og öðrum tækifæri
til að etja kappi við helstu skák-
meistara þjóðarinnar.
Líklega eiga engir íslenskir
skákmenn Jóhanni Þóri jafn mikið
að þakka og hinir svokölluðu fjór-
menningar, þ.e. Helgi Olafsson,
Margeir Pétursson, Jón L. Arnason
og sá sem þessar línur ritar. Gjarn-
an hefur verið talað um skák-
sprengingu þegar við félagarnir
urðum allir stórmeistarar á tveggja
ára tímabili á árunum 1985 og 1986.
Jóhann Þórir átti stóran þátt í
þessari velgengni, því hann studdi
okkur ætíð með ráðum og dáð. A al-
þjóðlegum skákmótum tímaritsins
Skákar gafst okkur til dæmis tæki-
færi á að afla mikilvægrar reynslu
þegar att var kappi við sterka er-
lenda skákmenn, en einnig náðust
þar áfangar að alþjóðlegum stór-
meistaratitlum.
Eitt af því sem einkenndi nafna
minn var sá mikli baráttuandi sem
með honum bjó. Jóhann Þórir
» þurfti iðulega að sýna mikla þraut-
seigju og bjartsýni því ljóst er að
enginn safnar auði á því að leiða
umsvifamikið hugsjónastarf á þann
hátt sem hann gerði. Eitt af þeim
verkefnum sem Jóhann Þórir tók
að sér var að gefa út mótsblað
ólympíuskákmótsins í Luzern í
Sviss 1982, sem hann gerði með
miklum glæsibrag. Þetta ævintýri
reyndist þó dýrkeypt og gekk fjár-
hagslega nærri honum og fyrirtæki
hans. Jóhann gafst þó aldrei upp
þótt á móti blési og útlitið væri á
-v stundum þannig að margir hefðu
■ kosið að leggja árar í bát. í samtali
sem við áttum stuttu áður en hann
veiktist hafði nafni minn á orði að
nú sæi hann loksins fram á að geta
eytt enn meiri tíma í að sinna skák-
mótahaldi og fjölmörgum öðrum
áhugamálum sínum. Víst er að eng-
inn ræður sínum næturstað og það
"Jer raunalegt að hugsa til þess að
heilsa nafna míns skyldi bila þegar
honum virtist vera far-
ið að ganga flest í hag-
inn eftir erfiða baráttu
fyrri ára.
En af hverju bar
nafni minn hag skák-
arinnar svo mjög fyrir
brjósti? Ég held að það
hafi verið hið listræna
eðli þessarar göfugu
íþróttar sem heillaði
hann mest. Jóhann
Þórir var enda mikill
listunnandi, söngmað-
ur góður og kunni
ógrynni ljóða sem
gaman var að heyra
hann flytja með sinni hljómþýðu
rödd. Ekki má gleyma að Jóhann
Þórir var sjálfur ágætur skákmað-
ur og keppti með góðum árangri á
mótum hér á árum áður. Hann
tefldi yfirleitt mjög djarft og taldi
listrænt gildi skáka sinna skipta
meira máli en vinningana sem telja
mátti á mótstöflunni. Fátt var
skemmtilegra en að verða vitni að
því þegar hann sýndi stoltur sínar
eigin skákir, þá er fórnir og flug-
eldasýningar höfðu gengið upp að
lokum. Stundum er sagt að per-
sónuleiki skákmanna birtist í skák-
stflnum. Ég held að það hafi átt við
um nafna minn.
Það er Ijóst að Jóhann Þórir
hefði ekki getað lagt svo mikið í söl-
umar íyrir skáklistina og iðkendur
hennar eins og raun bar vitni, ef
ekki hefði komið til stuðningur og
skilningur fjölskyldunnar og þá
sérstaklega eiginkonu hans, Sigríð-
ar Vilhjálmsdóttur. Eru Sigríði og
börnum þeirra hjóna færðar alúð-
arþakkir og samúðarkveðjur að
leiðarlokum.
Nafn Jóhanns Þóris Jónssonar
ritstjóra verður skráð gylltum stöf-
um í sögu skáklistarinnar á Islandi
um ókomna tíð. Blessuð sé minning
hans.
Jóhann Hjartarson.
Jóhann Þórii- Jónsson var í senn
hugmyndaríkur, framtakssamur,
skemmtilegur, góður félagi, hjálp-
samur og fylginn sér. Margir menn
em hugmyndaríkir og framtaks-
samir en engan þekki ég sem hefur
tekist að koma jafnmörgum hug-
myndum sínum í framkvæmd.
Hann var athafnamaður eða öllu
frekar athafnaskáld. Þótt sumar
hugmyndir hans gætu verið ábata-
samar vom þær þó fyrst og fremst
skemmtilegar. Oft hafði maður
gmn um að hann framkvæmdi þær
frekar vegna hugmyndanna sjálfra
en hugsanlegs hagnaðar. Jóhann
var í senn hugsjónamaður og höfð-
ingi. Hann sigldi ekki sléttan sjó og
tók djúpt í árinni. Tók á sig ágjöf
jafnt í meðbyr sem mótbyr. Skarð
hans verður tæplega fyllt hvorki í
hugum vina hans né í athafnasögu
skákhreyfingarinnar. En henni
helgaði hann krafta sína öðram
fremur.
Við áttum saman margar góðar
stundir, við skákborðið, á golfvellin-
um, á heimilum okkar, í göngutúr-
um, við spilaborðið og víðar.
Að leiðarlokum viljum við Guð-
rún þakka fyrir ógleymanlegar
samverastundir. Við vottum Sigríði
og börnum þeirra samúð okkar.
Blessuð veri minning Jóhanns Þór-
is.
Ingvar Ásmundsson.
Hinn 10. maí var lagður til hinstu
hvflu Jóhann Þórir Jónsson, góð-
vinur minn og atvinnuveitandi um
tveggja áratuga skeið. Mín fyrstu
kynni af Jóhanni Þóri vora kring-
um 1960, er ég gaf út og ritstýrði
tímaritinu Skák. Með okkur tókust
ágæt kynni og hann aðstoðaði mig
við útgáfuna á ýmsan hátt. A miðju
ári 1962 tók Jóhann alfarið við út-
gáfunni og hélt henni óslitið allt
fram til haustsins 1997 er hann
veiktist.
MINNINGAR
Árið 1974 festi Jóhann Þórir
kaup á prentvélum í Bandaríkjun-
um og stofnaði prentsmiðju undir
nafninu Skákprent. Ari síðar hóf ég
störf í prentsmiðjunni og starfaði
þar allt til ársins 1994 er ég hætti
fyrir aldurs sakir. Alla tíð var sam-
vinna okkar Jóhanns Þóris með
ágætum. Við áttum báðir sama
áhugamálið - skákina - sem tengdi
okkur traustum vináttuböndum.
Með þessum fátæklegu orðum
kveð ég þig, Jóhann Þórir Jónsson.
Megi góður guð varðveita sálu þína
og styrkja ástvini þína í sorg
þeirra. Far þú í friði, kæri vinur.
Birgir Sigurðsson.
Einn öflugasti brautryðjandi í ís-
lensku skáklífi fyrr og síðar er fall-
inn í valinn. Langvinnu veikinda-
stríði er lokið og eftir stöndum við
hnípin og hljóð. Minningarnar leita
á hugann. Badmintonæfingar í KR-
heimilinu, skákir í prentsmiðjunni
og skákstofunni við Hagamel, helg-
arskákmót, alþjóðleg skákmót,
skákferð til Moskvu, Olympíuskák-
mót í Luzern og Þessalóníku, ljóða-
lestur við ýmis tækifæri og langar
umræður um veg og velferð skák-
gyðjunnar. Minningar þessar era
hafsjór og það er í sjálfu sér ekki
undarlegt. Maðurinn var ham-
hleypa. Það var með hreinum ólík-
indum hversu mörgu hann kom í
verk. Bjartsýnin var ótrúleg og
með henni einni kom hann ótrúleg-
ustu hugmyndum í verk. Helgax--
skákmótin öll sem haldin vora vítt
og breitt um landið eru órækasti
votturinn um eljuna og framtakið.
Hann var í senn hugsuðurinn og
framkvæmdamaðurinn og hundrað
Islendinga nutu þessara ánægju-
legu móta sem skákmenn, áhorf-
endur eða hjálparhellur af ýmsu
tagi. Mót þessi era þó aðeins brot
af öllu því sem hann kom í verk í
þágu skákhreyfingarinnar. Sam-
skipti stjórnenda skákmála voru oft
á tíðum brösótt og hart deilt um
ýmis mál. Þau vora þó jafnan leyst
með viðunandi hætti og ævinlega
var Jóhann Þórir ráðagóður og
mjög velviljaður þegar á reyndi.
Jóhann Þórir hafði margt það til
branns að bera sem skapari okkar
deilir að jafnaði niður á marga
menn og hinar ýmsu manngerðir.
Hann var margfróður og Ijóðrænn
fagurkeri. Hann var hvort tveggja í
senn, maður hugsjóna og mikilla
framkvæmda. Markið var ævinlega
sett nokkuð hátt og stundum svo að
menn sundlaði. Allt var sett í söl-
urnar og hið ómögulega var fram-
kvæmt. Þetta er Jóhanns Þóris
saga. Nú hefur heljarvindur farið
um vorloftið og hrifið burt góðan
dreng. Eftir standa bjartar minn-
ingar sem huggun harmi gegn. Ég
sakna vinar og sendi Sigríði,
frænku minni, innilegar samúðar-
kveðjur, svo og bömunum og nán-
ustu ættingjum og vinum. Guð
blessi og varðveiti drenginn góða.
Þorsteinn Þorsteinsson.
Fráfall Jóhanns Þóris Jónssonar
er mikið áfall fyrir skáklistina í
landinu. Hátt í fjóra áratugi hefur
hann unnið að skákmálum með
margvíslegu móti, gefið út skák-
blaðið og fjölmargar skákbækur,
gengist fyrir helgarskákmótum,
verið dómari í mikilvægum keppn-
um og unnið ötullega að félagsmál-
um skákmanna. Með ódeigum hug
lagði hann á brattann á margvísleg-
um vettvangi, þótt öðrum sýndist í
ófæra stefnt, og oftar en ekki sigr-
aðist hann á þrautunum.
Ekki er hægt að þakka einum
manni þann árangur sem íslenskir
skákmenn hafa náð undanfarin ár
því þar hafa margir lagt fram góð-
an skerf. Hlutur Jóhanns Þóris í
uppgangi skáklistarinnar er stór og
mun ekki gleymast þegar það dæmi
verður rakið til enda.
En hlutur Jóhanns Þóris í mann-
lífinu í kringum sig er ekki minni.
Hlýtt brosið og glaðlegt viðmótið,
ótakmörkuð bjartsýni sem lýsti sér
einnig á skákborðinu þar sem að
vísu var stundum farið fram með
fullmiklu kappi. Það var unun að
hitta frásagnarsnillinginn Jóhann
Þóri því hversdagslegustu hlutir,
eins og að taka strætisvagn eða
kaupa í matinn, gátu orðið stórkost-
leg ævintýri. Því var ekki að undra
að frásagnir af viðameiri atburðum
urðu manni ógleymanlegar. Hann
var fróður og kunni urmul frásagna
af skákmönnum frá fyrri áram,
hafði jafnan skýringar á brautar-
gengi þeirra eða ófóram á reiðum
höndum.
Margt af því sem Jóhann ritaði í
skákblaðið ber vitni um kímni hans
eins og leiðarinn þar sem hann lýsti
því hvemig hann fann réttu leiðina
fyrir Kasparov í flókinni stöðu, en
var um leið að tala í símann með
annað augað á skákborðinu. Hann
átti vissulega alvarlegri tóna þegar
það átti við eða þörf var á en öll
hans orð og framgangsmáti ein-
kenndist af mannlegri hlýju og
ýmsum sem áttu undir högg að
sækja í lífinu reyndist hann góður
drengur.
Það er dapurleg tilhugsun að
eiga aldrei eftir að hitta Jóhann
Þóri í gönguferð um Vesturbæinn á
sunnudagsmorgni eða knýja dyra á
kontornum og hefja ráðagerðir um
nýjar framkvæmdir á skáksviðinu.
Jóhann Þórir hafði lag á að hvetja
menn fram og auka bjartsýni og
glaðværð í kringum sig. Ævinlega
var ég glaðari í bragði en áður þeg-
ar ég kvaddi hann.
Nú er ekki annað eftir en þakka
fyrir samfylgdina síðustu þrjátíu
árin. Ég sendi Sigríði og börnum
þeirra Jóhanns Þóris mínar innileg-
ustu samúðarkveðjur.
Jón Torfason.
Jæja kæri vinur, þá er ekkert
eftir nema þakka fyrir sig og
kveðja. Eftir 55 ára órofa vináttu er
þó varla þörf íyrir langar kveðjur.
Æska okkar á Bræðraborgarstíg
ásamt Nonna Kalla, var samfellt
ævintýri. Ekki var af efnum að
taka, en ímyndunaraflið dugði vel í
hnattferðir hugans, leiki og sak-
lausan hrekk.
Ein fyrstu fullorðinsskrefin vora
þegar þú allt að því dróst mig niður
í Grófina 1 til að spila eitthvað sem
kallaðist brids, undir handleiðslu
Jóns P. Emils. Ekki óraði okkur þá
fyrir hversu mikill örlagavaldur
röltið niður Vesturgötuna yrði í fé-
lagslífi okkar, þótt þú síðar veldir
íþrótt einherjans, skákina. Reyndar
þekki ég marga skákmenn sem
hafa söðlað um og gerst kappsfullir
bridsiðkendur. Þú ert sá eini í mínu
minni sem fór öndvert að, enda
alltaf einstakur verið.
Margan fengsælan laxveiðitúrinn
okkar man ég glöggt og þótt aflinn
væri stundum rýr þá var hann þeim
mun meiri í óteljandi djúpum rök-
ræðum eða bara ábyrgðarlausu
spjalli. Arin liðu og við urðum upp-
teknir við hreiðurgerð og heimilis-
aðdrætti. Þótt samverastundum
fækkaði urðu þær dýpri og inni-
haldsríkari. Skammir sem vammir,
heilræði og þátttaka hvors í lausn-
um flókinna vandamála annars. Það
var gott að banka uppá hjá þér með
erfið úrlausnarefni. Þú varst snögg-
ur að finna kjarna hvers máls og
setja fram einfalda valkosti þegar
ég sá tóm öngstræti. Enda skorti
aldrei seglin á skútuna þína þótt
kjölurinn væri helst til veigalítill.
Við voram því prýðileg blanda, þú
íyrir þöndum hugarseglum og ég
fastur upp að ökklum í steypumóti.
Ennþá var Skákprent við Haga-
melinn þegar ég heimtaði að hún
Sigga þín tæki yfir ijármál fyrir-
tækisins enda ekki hlutskipti hug-
sjónamanna og brautryðjenda að
sýsla við fánýta hluti eins og pen-
inga. Þú hlýddir mér reyndar með
þetta þótt löngu síðar yrði. Skák-
blaðið, helgarskákmótin og útgáfa
bóka fyrir höfunda sem ekki áttu
greiða leið til kynningar á verkum
sínum. Þetta og margt annað af
svipuðum toga var eitthvað sem
hentaði eldmóði þínum og hugsjón.
Reyndar sagði mér hann Matti
Jóh. Moggaritstjóri uppúr 1980 að
hann vonaði sannarlega að þú
slyppir óskaddaður frá ljóðabóka-
útgáfunni. Ég svaraði Matthíasi að
ég efaðist stórlega um að það hefði
nokkra sinni verið markmiðið!
Andstreymi lífshlaupsins tókst
þú eins og snigillinn, tvö fet áfram,
eitt og hálft til baka æðrulaus og
óbugaður að venju. Meðbyrinn
höndlaðir þú á sama hátt. Þú varst
ávallt hófsmaður á flest annað en
örlæti og tíma. Einni spurningu
hefi ég einmitt aldrei getað svarað
þótt báðir vissum við að ég var
skipulagðari en þú. Hvernig mátti
það vera að í mínum sólarhring
vora aðeins 20 klukkustundir en í
þínum 30? Klukkukappið varst þú
gersamlega laus við en á einhvern
óskiljanlegan hátt varð þinn sólar-
hringur samt talsvert lengri en
minn hvort sem var til að gefa öðr-
um tíma, tala, hlusta eða þegja.
Mér hefir löngum þótt sem fáir
skildu þig til fulls. Sjálfsagt hefir
þú aldrei ætlast til þess en auk þess
höfðu þeir ekki úr liðlega hálfrar
aldar kynnum að moða. Þú tókst
mig samt upp ólesinn þegar þú
valdir afmælisdaginn minn til að
blása til brottfarar héðan. Mér mun
aldrei hugkvæmast hvers vegna
enda til þess engin von því þú
sveifst alltaf hærra en meðalJónar.
Velferð fjölskyldunnar varðaði þig
mestu. E.t.v. vegna eigin minninga
um æsku og upprana en sennilega
mest fyrir eðlislægan áhuga á vel-
ferð samferðamanna þinna. Samúð-
arkveðju flyt ég Siggu og fjöl-
skyldu.
Jón Hjaltason.
Sé maíblómið opnast
og mennina á skákborðinu
standa þöplan heiðursvörð
um minningu þína
þú opnar ekki framar dyr
fyrii- óþekktum skáldum
einhver opnar fyrir þér
og þú gengur inn - sigurviss
átt næsta leik
meðan maíblómið opnast
Kærar þakkir.
Þuríður Guðmundsdóttir.
Undirritaður kynntist Jóhanni
Þóri fyrir nokkram árum vegna út-
gáfu nokkurra bóka sem prentaðar
voru í fyrirtæki hans Skákprenti.
Auk rita um skák gaf Jóhann út
um árabil skáldrit ýmiskonar, ekki
síst ljóð. Vegna tæknilegra örðug-
leika við áðurnefnda prentun
kynntist ég Jóhanni Þóri líklega
betur og meir en annars hefði orðið
og átti við hann nokkur löng samtöl
bæði símleiðis og á skrifstofu hans.
Þau samtöl vora ekki bundin við
tækniatriði í prentverki, því Jó-
hann var áhugamaður með opinn
huga víðsýnis og mannræktar.
Hann rak fyrirtæki sitt af áhuga á
þeim málefnum er áttu hug hans,
en ekki til að öðlast sem mest af
því moðryki sem kallast peningar
og lærðir menn telja nú gjarnan að
skuli stjórna mannlífinu eftir til-
búnum hagfræðikenningum, þótt
bakvið það sé fátt annað en mis-
jafnlega raunsæilegir draumar og
græðgi.
Ég hef oft hugleitt að hafa á ný
samband við Jóhann Þóri og þá
með samstarf í huga, en nú hefur sá
skaði orðið að hann er farinn. Ég
tel að andleg fátækt hafi aukist í
landinu við fráfall hans og sakna
þess að heyra ekki framar hans já-
kvæðu, mannlegu viðhorf. Ég kveð
hann með þakklæti fyrir góð kynni.
Jón frá Pálmholti.
Skjótt hefur sól bragðið sumri -
genginn er um aldur fram öðling-
urinn Jóhann Þórir, hinn síkviki
eldhugi, athafnaskáld og skákunn-
andi. Eftir að heilsa hans beið
þungan hnekki lyrir rúmu hálfu
öðru ári gat bragðið til beggja vona
í þessu efni því miður. Enginn má
sköpum renna. Þar sem Jóhann
Þórir fór vora í raun margir menn í
einum. Athafnamaður, skákmaður,
ritstjóri, alþjóðlegur skákdómari,
prentsmiðjustjóri, skákmótahöld-