Morgunblaðið - 11.05.1999, Blaðsíða 46

46 ÞRIÐJUDAGUR 11. MAÍ 1999
MINNINGAR
MORGUNBLAÐIÐ
Einkalíf
og tækni
„Því verbur hœttan sú, að friðhelgi
einkalífsins verði látin víkja í nafni
svonefndra tækniframfara. “
Skapa örar tækni-
framfarir hættu?
Hver gæti sú hætta
verið? Hún er sú, að
tækni verði svarið
við öllum vanda. Þegar hug-
myndir manns um hvaðeina -
líka mann sjálfan - mótast
fyrst og fremst af tæknilegri
hugsun og allt er skilið og út-
skýrt eins og tæki, líka fólk.
Þessa má þegar sjá stað í
þeirri hugsun að maður sé
„bara háþróuð tölva“.
Hvað er athugavert við
svona hugsun? I henni felst að
maður víkur
VIÐHORF sér undan
Eftiritristján G. ábyrgð á því
Arngrímsson maður
gerir, með
því að vélgera alla hluti - líka
sjálfan sig - því að tæki taka
ekki ákvarðanir, þau eru ekki
siðferðisverur; þau verða ekki
kvödd til ábyrgðar, sökuð um
að hafa gert eitthvað rangt.
Þannig er þessi vélgering
leið til að loka augunum fyrir
og víkjast undan því, að maður
er ábyrgur fyrir því sem mað-
ur gerir. Abyrgð er nefnilega
siðferðilegt hugtak, en ekkert í
tækjum og vélum er siðferði-
legt. Hið algera tæknisamfélag
er því með öllu laust við sið-
ferðilega vídd. Og þeir eru
margir sem finnst þetta bein-
línis eftirsóknarvert - sem leið
til að losna úr „viðjurn" sið-
ferðisins.
Asgeir Sverrisson benti á
það í viðhorfspistli, ekki alls
fyrir löngu, að ný tækni geri
sífellt auðsóttara að fylgjast
með fólki, hvort heldur sem er
í þeim tilgangi að hafa uppi á
lögbrjótum eða fylgjast með
venjum og viðhorfum einstak-
linga. Til að vernda einkalíf
fólks þarf að gæta þess að
munurinn á einkavettvangi og
opinberum vettvangi þurrkist
ekki út. Af hverju kann að
vera hætta á slíku?
Samkvæmt algerri tækni-
hyggju eru engin siðferðileg
takmörk til - öll takmörk eru
tæknileg, og á þeim þarf að
sigrast (slíkir sigrar eru það
sem nefnist tækniframfarir).
Samkvæmt tæknihyggjunni
eru því öll takmörk vandamál
sem þarf að leysa. Það er ekk-
ert bannað - nema boð og
bönn; í tækniveröldinni ríkir
algert frelsi (það er „frelsi“ í
merkingunni lausn undan höft-
um).
Það er því ekkert í hinni al-
geru tækniveröld sem kveður
á um að einkalíf fólks skipti
máli í sjálfu sér, ekkert sem
segir að ekki megi leggja til
atlögu við það - og síst af öllu
er það verjandi viðhorf að
vemda þurfi einkalífið, ef slíkt
viðhorf er talið hefta tækni-
framfarir. Munum að það er
ekki hægt að banna neitt í
tækniveröldinni því þar eru
engin siðferðisgildi.
Ekki svo að skilja að tækni
sé í sjálfri sér hættuleg. Það
er hún alls ekki, og hún er
heldur ekki siðlaus - fremur
að hún sé siðferðilega hlutlaus.
Hættan er sú, að þetta hlut-
leysi hverfi, og tækni verði að
altæku svari og hinu æðsta
gildi sem önnur gildi miðast
við og verða jafnvel að víkja
fyrir.
Þar með verður allt að hugs-
anlegum andstæðingi tækninn-
ar, líka einkalíf fólks, sem
vemda þarf þetta æðsta gildi
(tæknina) iyrir. Því verður
hættan sú, að friðhelgi einka-
lífsins verði látin víkja í nafni
svonefndra tækniframfara.
I umræðum um miðlægan
gagnagmnn á Islandi undan-
farið ár hefur mátt sjá grilla í
þessa hugsun. Þeim, sem viðr-
að hafa andstöðu við hugmynd-
ina um gagnagrunninn, hefur
stundum ekki verið svarað
með útskýringum heldur þeir
skotnir niður umsvifalítið með
þeirri spumingu (í fomndrun-
artóni) hvort þeir séu andvígir
tækniframfömm! ?
Verndun einkalífs fólks, það
er að segja, réttindi einstak-
linga til að vera það sem þeim
er eðlilegt, án þess að sterkir
aðilar (til dæmis ríkisvaldið,
siðsamur meirihluti, stórfyrir-
tæki) séu að fetta fingur út í
það eða gera sér mat úr því, er
grundvallarforsenda vest-
rænna samfélaga - og gott ef
ekki mannlífsins - vegna þess
að þessi vemd er forsenda ein-
staklingsfrelsis.
Einstaklingsfrelsi er frelsi
til að vera það sem maður er
og hafa þá skoðun sem manni
sýnist, án þess að eiga á hættu
að sæta vegna þess ofsóknum
eða mismunun (til dæmis fyrir
að vera samkynhneigður). Ef
maður er reiðubúinn til að
fóma þessum réttindum í nafni
tækniframfara er maður í
rauninni reiðubúinn að fórna
grundvallargildi hins vestræna
hugmyndaheims.
Það er út af fyrir sig athygl-
isvert að maður skuli yfirleitt
staldra við og hugsa sig um,
þegar spurningin kemur upp,
um hvort maður vilji heldur
vernda einkalíf fólks eða stuðla
að tækniframfömm. (Gleymum
því í bili, umræðunnar vegna,
að þessi spurning er áreiðan-
lega einföldun.) Svarið ætti að
blasa við, en af einhverjum
ástæðum virðist það ekki gera
það lengur.
Ástæðan fyrir því að maður
hikar er sennilega fyrst og
fremst ótti manns við að verða
stimplaður tækniframfaraand-
stæðingur - sem er eiginlega
enn svívirðilegra, núorðið, en
það að vera herstöðvaandstæð-
ingur nokkurn tíma var. Þetta
er ekki bara brandari. Þetta er
líka vísbending um að traust
manns á tækni sé að breytast í
blinda trú.
Ásgeir benti réttilega á það,
að tölvutækni er nú orðin svo
flókin, að hún er „meðalmenn-
um þessa heims með öllu fram-
andi“. Þetta er sennilega lykil-
atriðið. Maður skilur tölvu-
tæknina ekki lengur, en maður
treystir því í blindni að hún sé
á leið með mann götuna fram
eftir veg.
RÓSA JÓNA
KRISTMUNDSDÓTTIR
+ Rósa Jóna Krist-
mundsdóttir
fæddist í Melrakka-
dal í Þorkelshóls-
hreppi í Vestur-
Húnavatnssýslu
hinn 14. janúar
1934. Hún lést á
Líknardeild Rflds-
spitalanna aðfara-
nótt 1. maí síðastlið-
inn. Foreldrar
hennar voru Elm
Jónsdóttir, f. 17.
júní 1905, d. 1942,
og Kristmundur Kr.
Meldal, bóndi í Mel-
rakkadal, f. 4. maí 1899, d. 15.
febrúar 1982. Bræður Rósu eru:
Bjami, bóndi í Melrakkadal, f.
11. október 1930; Hólmar, mat-
reiðslumaður, f. 28. júh' 1940;
Brynjólfur Karl Eiríksson, sjó-
maður og verkamaður á Dalvík,
f. 21. júní 1942, og Guðmundur,
bóndi, Eyjum í Breiðdal, f. 6.
aprfl 1944. 13. júh' 1968 giftist
Rósa eftirlifandi eiginmanm súi-
um, Jóni Guðmundssyni, verk-
fræðingi, f. 15. nóvember 1928.
Foreldrar hans voru Áslaug
Jónsdóttir, húsmóðir og verka-
kona, f. í Reykjavík 31. ágúst
1906, d. 26. nóvem-
ber 1970, og Guð-
mundur Oskar Guð-
mundsson, vörubfl-
stjóri, f. í Nýjakast-
ala á Stokkseyri 14.
júh' 1901, d. 12. des-
ember 1964. Böm
Rósu og Jóns em: 1)
Guðmundur, verk-
fræðingur, f. 18.
febrúar 1968,
kvæntur Bryndísi
Jónsdóttur, lyija-
fræðingi, f. 1. febrú-
ar 1968. Dóttir
þeirra er Hildur. 2)
Elín, hjúkrunarfræðingur, f. 11.
júm' 1969, gift Páli Kjartanssyni,
tæknifræðingi, f. 11. október
1969. Böm þeirra era Kjartan
og Signý. 3) Áslaug, kerfisfræð-
ingur, f. 25. janúar 1974.
Rósa var í húsmæðraskólan-
um á Varmalandi í Borgarfirði
veturinn 1952-3. Eftir það vann
hún í mötuneytum við fram-
kvæmdir víða um land þar til
hún giftist. Eftir það var hún
eingöngu heimavinnandi.
Utför Rósu fer fram frá
Langholtskirkju í dag og hefst
athöfnin klukkan 13.30.
Látin er um aldur fram af illvíg-
um sjúkdómi mágkona mín Rósa
Jóna Kristmundsdóttir. Mér er
það minnisstætt að ég sá hana
fyrst á tónleikum hjá Karlakór
Reykjavíkur fyrir 32 árum þar
sem hún var með móður minni og
hennar manni en Jón bróðir minn
söng um áratuga skeið með karla-
kómum. Það var óvænt ánægja að
kynnast Rósu því mig var farið að
lengja eftir því að öðlingurinn
hann bróðir minn eignaðist konu.
Þegar fram liðu stundir sáum við
hve vel hann hafði vandað valið.
Rósa var mikilhæf og góð kona.
Hún var dugnaðarforkur við allt
sem hún tók sér fyrir hendur. Frá
unga aldri starfaði hún sem mat-
ráðskona viða um land en hætti
þeim störfum er hún giftist bróður
mínum. Á næstu sex árum fædd-
ust þeim þrjú mannvænleg börn
sem bera foreldrum sínum fagurt
vitni. Það var gestkvæmt á heimil-
inu því það stóð ávallt opið öllum
vinum barnanna og ættingjum og
vinum fjölskyldunnar, og ekki stóð
á góðgerðunum. Rósa var frænd-
rækin með afbrigðum og hún hlúði
bæði að skyldum og tengdum.
Margs er að minnast þegar við
kveðjum Rósu. Um langt árabil
fórum við í fjölskylduferð systkin-
in á hverju ári ásamt móður okkar
og stjúpa og síðan áfram eftir að
þau létust. Rósa og Jón bróðir
minn voru með yngstu og flest
bömin og þurfti mikinn dugnað og
fyrirhyggju að fara með þrjú lítil
börn í útilegu. Allir skemmtu sér
vel og þegar böi-nin urðu fullorðin
bættust tengdabörnin í hópinn og
jafnvel bamabömin. Mér finnst
þetta hafa verið ómetanlegar sam-
verastundir sem hafa treyst fjöl-
skylduböndin.
Rósa var alin upp í Melrakkadal
í Víðidal í Húnavatnssýslu en eign-
aðist seinna hálfa jörðina Ref-
steinsstaði við Hópið eftir föður
sinn. Þar átti fjölskyldan sér
samastað á sumrin um helgar og í
sumarfríum í gömlum bæ sem þau
hjónin hafa haldið við og
betrambætt með tímanum. Þar
var undur fagurt og friðsælt og
gaman að heimsækja þau þar.
Þama vora óþrjótandi verkefni,
Rósa var þar með garðrækt, rækt-
aði kartöflur og tré og ranna, en
bróðir minn dyttaði að girðingum
og húsum. Þarna sem annars stað-
ar sýndi Rósa ótrúlegt þrek og
vinnusemi.
Það var mikið áfall fyrir fjöl-
skylduna fyrir rúmu ári þegar
Rósa greindist með illkynja æxli í
höfðinu sem ekki tókst að vinna á
með uppskurði og geislameðferð. I
veikindum sínum sýndi hún ótrú-
legt æðraleysi. Bróðir minn, börn-
in og tengdabömin önnuðust hana
af kostgæfni heima uns hún viku
fyrir andlát sitt var flutt á nýstofn-
aða líknardeild ríkisspítalanna í
Kópavogi.
Við Haraldur söknum Rósu og
þökkum órofa tryggð hennar og
vináttu í gegnum árin. Við vottum
Jóni bróður mínum, bömum,
tengdabörnum og barnabörnum
innilega hluttekningu. Minningin
um góða og heilsteypta konu mun
lifa.
María Á. Guðmundsdóttir.
Nonni frændi var alltaf í uppá-
haldi hjá okkur systkinabömunum
og hefur gert margt ómetanlegt
fyrir fjölskylduna í gegnum árin,
en það besta af öllu var Rósa. Eftir
að Rósa bættist í fjölskylduna kom
lítill fjörugur frændi og tvær htlar
frænkur. Nú var nóg í tvö fót-
boltalið í fjölskylduferðunum og
tjald þar sem alltaf var heitt á
könnunni og sitthvað gott að
borða, boðið fram af því örlæti sem
Rósu einni var lagið. Lífsorkan,
bjartsýnin og hjartahlýjan sem
stafaði af Rósu var ótæmandi
brannur aðdáunar fyrir þá sem
þyngri vora í lund, og ég var alltaf
létt í spori og full eftirvæntingar
þegar tækifæri var til að heim-
sækja þau hjónin.
Seinna meir, þegar haf og
heimsálfa var á milli, urðu sam-
verastundimar færri, en þeim
mun betur metnar. Nú var Rósa
komin heim í sveitina sína, á Ref-
steinsstaði, og hin endalausu verk-
efni utan dyra sem innan vora
henni óþrjótandi uppspretta orku
og ánægju. Þegar við ókum heim í
hlað hjá þeim hjónunum, að gróð-
urvininni fyrir sunnan húsið, viss-
um við að það var kaffi á könnunni,
kökur í búrinu og skemmtileg
verkefni fyrir höndum. Okkur
Jónasi var tekið opnum ömium
eins og alltaf áður, og nú var hann
litli strákurinn sem fékk að borða
hjá Rósu allt sem honum þótti
best.
Rósa er ein af okkar ósungnu
hetjum, burðarás í fjölskyldu þar
sem manngæska, menntun og
MAGNÚS ÁGÚST
GUÐNASON
+ Magnús Ágúst
Guðnason, fyrr-
verandi vélsljóri,
fæddist á Seljalandi
í Álftafirði við ísa-
fjarðardjúp 26.
ágúst 1914. Hann
andaðist á sjúkra-
húsinu í Bolungar-
vík 29. aprfl síðast-
liðinn. Utför hans
fór fram frá Kefla-
víkurkirlqu 7. maí.
Kveðjustundir era
alltaf erfiðar, en að
kveðja ástkæran afa sinn fyrir fullt
og allt er mjög skrýtin og ónotaleg
tilfinning. Það er erfitt að sætta
sig við að það sé enginn Maggi afi
lengur á meðal okkar. Nú ert þú
farinn, þú ert farinn frá mér. En
þú hefur fengið hvíldina sem þú
varst farinn að sækjast eftir, og
ert nú kominn við hlið Guggu
ömmu sem þú hafðir verið án í 17
ár.
Á sorgarstundu sem þessari
rifjast upp fjöldi góðra minninga.
Það er mér alltaf í fersku minni
þegar afi og amma
fluttu af Tjarnargöt-
unni á Hafnargötuna í
Keflavík, fyrir u.þ.b.
20 áram. I flutningun-
um týndist heimilis-
kötturinn Dísa og hef-
ur hún ekki sést síð-
an. Afi var þrautseig-
ur og gafst aldrei upp
á leitinni og spurði
gjarnan er hann sá
kött: „Heyrðu er
þetta ekki hún Dísa
mín?“, og skipti þá
engu hvort hann var
staddur í Keflavík eða Bolungar-
vík eða hvort það var árið 1980
eða 1999. Það var alltaf stutt í
grínið hjá afa og oft átti maður
erfitt með að gera sér grein fyrir
því hvort hann væri að gera að
gamni sínu eða ekki. Það sem
margir töldu hin seinni ár að væri
gleymska tók ég alltaf sem gamla
góða húmorinn.
Menn alast upp við misjafna siði
og tileinka sér svo eitt og annað
með árunum. Einn er sá siður,
sem afi vandi mig á þegar ég var
lítill, og ég hef alltaf haft gagn og
gaman af. Þegar ég var búinn í
baði þá kom afi gjarnan og hjálp-
aði mér við að þurrka mér, með
allsérstæðri aðferð. Hann lét mig
standa fyrir framan sig, þar sem
hann sveiflaði handklæðinu, svo úr
urðu miklar vindhviður. Þegar ég
var orðinn þurr á þeirri hliðinni
sagði afi: „Snú.“ Þessa aðferð nota
ég enn í dag mörgum áram
seinna, en ég verð að láta aðra
hliðina duga! Það era svona siðir
sem era ómetanlegir og gera það
að verkum að alltaf hugsa ég til
þín, elsku afi minn, þegar ég
sveifla handklæðinu að loknu baði.
Þegar barnabömin vaxa eiga þau
eftir að kynnast þurrkunaraðferð-
inni þinni, aðferðinni hans Magga
afa.
Ekki var ég hár í loftinu þegar
ég fór einu sinni sem oftar með
afa niður á bryggju í Keflavík, sá
ég þá mann einn pissa í sjóinn og
spurði ég afa „Heyrðu afi; er sjór-
inn eintómt piss?“ Svo var það
þegar við fóram niður í kjallara á
Tjamargötunni og afi vogaði sér
að fara á undan mér upp stigann,
ég var ekki sáttur við slíka fram-
komu og sagði við afa: „Heyrðu
afi, ég á að fara undan upp, af þvi
að ég er gestur!“ Þessar sögur
rifjaði ég upp með afa nú á nýliðn-
um páskum, en afi hafði alveg sér-