Morgunblaðið - 11.05.1999, Blaðsíða 57

MORGUNBLAÐIÐ
ÞRIÐJUDAGUR 11. MAÍ 1999 5 7
UMRÆÐAN
Hinir ósnertanlegn
NÚ undanfarið hafa á
ný vaknað umræður og
fréttir af starfsemi
Landssímans (LI) eftir
að þjóðinni var kunn-
gerður afraksturinn af
starfsemi fyrirtækisins
sl. ár. Ber þar hæst að
hreinn hagnaður fyrir-
tækisins var tæpir 2,2
milljarðar króna auk
þess sem afskriftir
námu öðrum tveimur
milljörðum en þær
nema rúmum 23% af
heildarrekstrarkostnaði.
Hagnaður varð 28,4% á
meðan hagnaður ann- Björn
arra símafélaga á Norð- Davíðsson
urlöndum var hvergi yf-
ir 9,5% á árinu 1997.
Lykilatriðið í þessari velgengni LÍ
er að fyrirtækið er ósnertanlegt. All-
ar markaðsaðgerðir þess, í hvaða
formi sem er eru framkvæmdar í
skjóli stærðar og einokunaraðstöðu
með það að markmiði að valda sem
mestum skaða hjá samkeppnisaðil-
um, helst svo miklum að þeir séu
neyddir út úr starfsgreininni. Þannig
hagnýtir fyrirtækið sér í samkeppni
að það er jafnframt eigandi að fjár-
festingum sem staðið hafa yfír í 90
ára einokunarsögu þess og þær deild-
ir fyrirtækisins sem eiga í samkeppni
á hinum almenna markaði geta nú
gengið í þessar fjárfestingar að eigin
geðþótta til að tryggja sér aukna
markaðshlutdeild, t.a;m. á Intemet-
markaði, þar sem LI var með bux-
umar á hælunum þegar loks var farið
af stað. Þegar samkeppnisaðilar hafa
bent á þetta hefur jafnan verið bent á
að upplýsingar um þetta liggi ekki á
lausu, því að ef LÍ hefur ekki getað
legið á upplýsingum, þá er því borið
við að þær séu ekki til (lesist kostnað-
ai-gi'einingarskortur). Jafnfi'amt mis-
munar fyrirtækið viðskiptavinum sín-
um gífurlega þegar hentar.
Frá 1994 hefur Samkeppnisstofn-
un (SKS) haft afskipti með fonnleg-
um hætti, af á þriðja tug mála er
varða meinta óeðlilega viðskipta-
hætti LÍ. Framan af tók úrvinnsla
þessarra mála um 5 mánuði hvert en
lengist sífellt. Ástæðan er sú að LÍ
nýtir sér nú til fullnustu alla mögu-
lega og ómögulega fresti til að skila
af sér umbeðnum gögnum, auk þess
sem málum er jafnan áfrýjað þrátt
fyrir að dagljóst sé að þau eru töpuð.
Allt er þetta gert í skjóli þess að á
meðan LÍ þarf ekki að fara eftir fyr-
irmælum SKS, þá er hægt að svindla
á meðan. Þá er hvert hugsanlegt
tækifæri til að hunsa úrskurði SKS
gripið enda þarf þá að taka viðkom-
andi mál fyrir frá upphafi á ný. Síð-
asta útspilið er að hunsa blákalt til-
mæli SKS um frestun gjaldskrár-
breytinga sem miða að því að sam-
keppnisaðili sé verðlagður út af
markaðnum. Þetta er
þó ekki í fyrsta sinn og
vil ég rekja nokkur
dæmi.
I ákvörðunarorðum
SKS nr. 41/1997 segir
að óheimilt sé að tvinna
saman viðskipti fjar-
skiptaþjónustu og aðra
þjónustu félagsins.
Landssíminn bauð í
kjölfarið viðskiptavin-
um í GSM-þjónustu
upp á sk. „Vinh' og
vandamenn“ þjónustu-
flokk, þar sem hægt er
að hringja á lægra
verði í þrjá viðmælend-
ur sem geta verið í al-
menna talsímakerfinu
eða NMT-farsímakerfinu. SKS hafð-
ist ekki að þrátt fyrir að þetta væri
klárt lögbrot og í svari við fsp. Lúð-
Einokunaraðstaða
Stjórnendur Landssím-
ans, segir Björn
Davíðsson, leyfa sér
hvað sem er í krafti
ósnertanleika síns.
víks Bergvinssonar til viðskiptaráð-
herra var svarið að ,,[það] hefur ekki
reynt á það hvort tilvik það sem
nefnt er í fyrirspuminni sé samþýð-
anlegt samkeppnislögum."
I svari sem unnið er af LI við fsp.
til samgönguráðherra frá Lúðvík
Bergvinssyni kemur fram að LÍ telur
sig ekki lengui' bundinn af 11. gr laga
um starfsemi sína. Þar segir að
óheimilt sé að nota fjármagn frá
rekstri, sem grundvallast á rekstrar-
leyfi, til þess að lækka verð á búnaði
eða þjónustu sem_ seld er í sam-
keppni. Þá neitar LÍ þinginu um upp-
lýsingar um sölu bandvíddar til og
frá landinu en segir einungis að ónýtt
bandvídd hafi verið seld „öðrum aðil-
um“. Engin umræða varð um þetta á
þinginu og verður að álíta að LÍ hafi
nú fengið frjálsar hendur um þetta.
Nú um sl. mánaðamót skyldi enn
hunsa gildandi fyrirmæli SKS. Far-
símaþjónusta er almennt lækkuð um
18-21% og því borið við að hagnaður-
inn af farsímaþjónustunni sé orðinn
800 milljónh' og mál komið til að
staldra við. Það væri fróðlegt að sjá
og hefur margoft verið um beðið að
LÍ birti niðurstöðutölur úr rekstrar-
reikningum fyrir þessar deildir. En,
nei takk. Það kemur ekki til greina
að fá að sjá hve mikill hluti þessa
hagnaðar myndaðist í NMT-farsíma-
kerfinu, þar sem tekjur LÍ eru það
miklar að nú eru notendum sem eru
með yfir 300.000 kr. reikninga á
mánuði boðinn 5% stórnotendaaf-
sláttur (hugtakið magnafsláttur
þekkist ekki hjá LÍ).
Gjald fyrir flutning á allt að 512
kbit/s Isafjörður/Reykjavík
Flutningsaðferð Kr./mán.
Leigð lína 512 kbit/s 460.798,-
ISDN - 8 rásir 512 kbit/s 396.655,-
ISDN - álagsstýrt 50% 277.284,-
ISDN - álagsstýrt 40% 245.967,-
ISDN - álagsstýrt 34% 196.145,-
ISDN - álagsstýrt 27% _ 164.828,-
Skv. reglum EES skal LÍ selja að-
gang að grunnkerfí sínu og skal
gjaldtakan taka mið af kostnaði. Til
að sýna fram á hrópandi ósamræmi
vil ég taka eftirfarandi dæmi. Fyrir
að leigja .512 kbit/s gagnaflutnings-
línu frá ísafirði til Reykjavíkur vill
LÍ fá kr. 460.798,- á mánuði. Að
flytja hefðbundið magn gagna mv.
línu af þessam bandvídd með ISDN
um talsímakerfið kostar hinsvegar á
bilinu kr. 164.828,- til kr. 245.697,-
Hér er ekkert samræmi á milli og
skýringar engar. Að segja að band-
víddin sé frátekin sem leigð lína en
ekki sem ISDN-rás er marklaust
bull, enda þarf LÍ að leggja til
ISDN-rás hvenær sem óskað er eftir
sambandi um hana. Auk þess er
burðargeta ljósleiðarans út á land
ekki nýtt nema að mjög litlum hluta
og langt í það að sjái fyrir því að
hann verði fullnýttur.
Þá vekur einnig athygli að þjón-
ustan umdeilda, „Vinir og vanda-
menn“ sem LÍ telur sjálfsagða í
GSM-kerfinu hefur enn ekki litið
dagsins ljós í almenna talsímakerf-
inu sem rekið er í virkri einokun.
T.d. hafa samtök netverja margít-
rekað óskað eftir slíkum þjónustu-
flokki, sem gerði þeim kleift að nota
Internetið án þess að stofna til tug-
þúsundakróna símreikninga um leið.
LÍ virðist ekki bera hag neytenda
fyrh' brjósti í sama mæli þarna og í
GSM-kerfinu. Ekki sér LÍ heldur
ástæðu til að hagga við neinu í þeim
hluta rekstursins þar sem 2/3 hlutar
hagnaðarins myndast.
Nú stendur fyrir dyrum að einka-
vinavæða LÍ. Um þetta atriði skulu
hinir raunverulegu eigendur þessar-
ar samfélagsþjónustu engu fá að
ráða. Það væri mikið glapræði ef
nýtt þing mun samþykkja sölu á LI í
óbreyttri mynd. Ef menn vilja selja
er hinsvegar ekkert að því að selja
þá þætti sem eru í samkeppni á al-
mennum markaði, eins og t.d. Inter-
netþjónustuna og GSM-kerfið.
NMT-farsímakerfið, almenna síma-
kerfið og grunnnetið eru hinsvegar
rekin í virkii einokun og væri enn
einn glæpurinn að selja þessa starf-
semi til „fagfjárfestanna" fyrir gjaf-
verð eins og stefnt er að.
Höfundur er kerfissljóri (Intemet-
þjónustu Snerpu á Isafirði.
Heilsugæsla í alla
framhaldsskóla? v
I LOGUM um fram-
haldsskóla stendur m.a.:
I öllum framhaldsskól-
um skal rækja heilsu-
vemd. Sé heilsugæslu-
stöð starfandi í nágrenni
skólans skal fela henni
að annast heilsuvernd-
ina (Lög um framhalds-
skóla 1996).
I grunnskólum eru
það skólahjúkrunar-
fræðingar sem sjá um
stærstan þátt heilsu-
vemdar skólans. Það
kom því hjúkrunar-
fræðinemum sem gerðu
rannsókn á þörf skóla-
hjúkrunar í framhalds-
skólum á Akureyri
(Dagmar Hlín Valgeirsdóttir,
Rós Jóhannesdóttir, Iris Björg Jóns-
dóttir og Margrét Elísabet Knúts-
dóttir 1998) nokkuð á óvart að af 45
framhaldsskólum á Islandi vom á
vorönn 1998 starfandi skólahjúkmn-
arfræðingar við einungis fjóra fram-
haldsskóla.
Nú hefur a.m.k. einn framhalds-
skóli bæst í hópinn en undirrituð hef-
ur starfað sem skólahjúkrunar- fræð-
ingur við Menntaskólann við Hamra-
hlíð frá haustönn 1998 í 40% starfi.
Um er að ræða tilraunaverkefni í
samvinnu skólans og Heilsugæslu-
stöðvar Hlíðasvæðis.
I ofangreindri rannsókn hjúkrun-
arfræðinemanna sem gerð var í
framhaldsskólum á Akureyri kom
fram að alls fannst 62% nemenda
þörf fyrir hjúkrunarfræðing við
framhaldsskólann sinn en 10% töldu
þörfina ekki fyrir hendi. Um 28%
nemenda tóku ekki afstöðu. Af þeim
sem óskuðu eftir skólahjúkrunar-
fræðingi töldu flestir æskilega við-
veru hans vera 2-5 daga í viku.
Einnig er athyglisverð rannsókn
sem gerð var árið 1997, einnig af
hjúkrunarfræðinemum (Bryndís B.
Þórhallsdóttir, Inga V. Jónsdóttir,
María Egilsdóttir og Málfríður S.
Þórðardóttir 1997), sem sýndi að
þörfin fyrir skólahjúkrunarfræðing
fer vaxandi með hækkandi aldri nem-
enda í grunnskólum. Af því má leiða
líkur að þjónusta hjúkrunarfræðings
í framhaldsskólum sé æskilegt eða
jafnvel sjálfsagt framhald þeirrai'
þjónustu sem í boði er í grunnskólum
landsins.
í fylgiriti heilbrigðisskýrslna 1998
er sagt frá könnun sem Landlæknis-
embættið lét gera árið 1992 á kyn-
hegðun og þekkingu á alnæmi. M.a.
var spurt um hvort fólk hefði rætt
við lækna eða hjúkrunarfræðinga á
heilsugæslustöð um kynferðismál. í
orðalista sem fylgdi spurningalista
var hugtakið „kyn- ferðismál" skil-
greint sem: „Víðari
merking en felst í orð-
inu kynlíf. Með kyn-
ferðismálum er m.a. átt
við kynhlutverk, kyn-
hneigð, siðfræði kyn-
lífsins, frjósemi, kyn-
þroska, kynferðislegar
tilfinningar, viðhorf í
kynlífi, getnaðarvamir,
kynlíf efri áranna, - allt
það sem skilgreinir ein-
stakling sem konu eða
karl“ (Jóna Ingibjörg
Jónsdóttir, 1994, a).
Enginn af ungu karl-
mönnunum sem tóku
Sigríður þátt í könnuninni segist
Haraldsdóttir hafa rætt þessa hluti
við áðurnefnt starfsfólk
eða eins og segir m. a. í niðurstöðu
fylgiritsins bls. 51 orðrétt: „Umræð-
ur um kynferðismál eru veigamikill
þáttur í fræðslu um kynferðismál.
ína
Varasamir löggiltir rafverktakar
MIKIÐ varð ég glöð
að sjá grein Asbjöms R.
Jóhannessonar, fram-
kvæmdastjóra Lands-
sambands íslenskra raf-
verktaka, um viðhald og
viðgerðir á eldri raflögn-
um, í Morgunblaðinu 24.
mars síðastliðinn. Um
leið þótti mér einkenni-
legt að formaður LIR,
Ómar Hannesson, væri
á öndverðum meiði
varðandi tilboð í endur-
nýjun raflagna og tíma-
vinnu. Góð samstaða
þar!
Ég bý í húsi þar sem
elsti hlutinn er frá 1923.
Raflagnir voru orðnar
gamlar og tími kominn til að endur-
nýja þær. Fyrirtækið Rafsól ehf.
auglýsti í Morgunblaðinu að það tæki
að sér að gera tilboð í endurnýjun
raflagna í eldri húsum og fékk ég
fulltrúa þess til að koma og gera til-
boð í verkið. Ég fékk skriflegt tilboð
og var sundurliðun þess í tveimur lín-
um; efni og vinna. Tilboðið virtist
ásættanlegt og hófst nú
verkið. Fljótlega kom í
Ijós að raflögn að elda-
vél var stífluð, en það
ætti ekki að koma á
óvai’t í 75 ára gömlu
húsi. Því þurfti óvænt
að leggja stokk, um 4
metra langan og annan
um þriggja metra lang-
an gegnum eldhússkáp
að eldavél. Mér var
ekki tilkynnt að þessi
aðgerð myndi breyta
tilboðinu, en fram-
kvæmdastjóri LÍR
bendir á, í grein sinni,
Hildur að brýnt sé að semja
Mósesdóttir um slíkt áður en fram-
kvæmdir hefjist.
Viti menn. Reikningurinn hækkaði
um 65% frá skriflegu tilboði.
Ég hafði einnig beðið um tilboð í
verk í kjallara hússins, í þvottahúsf
og geymslu. Hinn löggilti rafverktaki
treysti sér ekki til þess þar sem áður-
nefnd vandamál höfðu komið upp á
efri hæð. Við ákváðum því að láta
endurnýja raflagnir í kjallara í tíma-
Raflagnir
Reikninfflir var 65%
hærri en tilboð frá lög-
giltum rafverktaka,
segir Hildur Mósesdótt-
ir, sem lét endurnýja
raflagnir í gömlu húsi.
vinnu. Á reikningi fyrir verkið voru
tilteknir dagvinnutímai' miðað við
viðveru á staðnum og auk þess yfir-
vinnutímar sem við höfðum aldrei
samþykkt. Enn og aftur er hróplegt
ósamræmi milli greinar fram-
kvæmdastjóra LIR í Morgunblaðinu
og skoðana formanns LÍR, sem er
talsmaður Rafsólar ehf. í þessu máli.
Sættir voru reyndar með milli-
göngu Neytendasamtakanna og
Uppmælingastofu sem einnig tók
verkið út. Formaðurinn hafði áður
sett það skilyrði að ef Uppmælinga-
stofa tæki verkið út yrðum við að
sætta okkur við niðurstöðu hennar.
Þegar á reyndi var það hann sjálfur
sem gat ekki samþykkt neina mála-
miðlun. Fyrir tilstuðlan formanns
LÍR er þetta mál nú komið fyrir
dómstóla. Okkur hefur verið stefnt
og er okkur nú gert að mæta fyrir
Héraðsdóm Reykjavíkur síðar í þess-
um mánuði.
Eftir lestur áðurnefndrar greinar
framkvæmdastjóra LIR um viðhald
og viðgerðir á eldri raflögnum verður
afar athyglisvert að sjá hvernig dóm-
stólar taka á þessu máli. Vonandi eru
þeir löggiltu rafverktakar, sem LÍR
mælir með, áreiðanlegri en þeir sem
vinna hjá Rafsól ehf.
Mér finnst varhugavert að ginna
saklaust fólk til að kaupa þjónustu
með gylliboðum um fóst verðtilboð,
þegar reikningar eru síðan miklu
hærri þegar á reynir. Auk þess er
sakleysingjanum stefnt fyrir að
sætta sig ekki við hækkunina.
Ef þessi grein mín getur orðið öðr-
um til varnaðar, er það vel.
Höfundur er íbúðareigandi sem bíð-
ur þess að mæta fyrir Hóraðsdóm
Reykjavíkur.
Heilsugæsla
Af þeim, sem óskuðu
eftir skólahjúkrunar-
fræðingi, segir Sigríð-
ur Haraldsdóttir, töldu
flestir æskilega viðveru
hans vera 2 til 5 daga.
Sérstaka athygli vekur að enginn
karlmaður á aldrinum 16 - 19 ára
segist hafa rætt við lækna eða hjúkr-
unarfræðinga á heilsugæslustöð. <
Þetta er ef til vill vísbending um að
fræðsla um kynsjúkdóma fari ein-
göngu fram í skólum og/eða að
heilsugæslan hafi ekki nægileg
tengsl við þennan aldurshóp hvað
snertir kynsjúkdómavarnir." Þetta
kemur e.t.v. ekki á óvart því það er
reynsla þeirra sem starfa með ungu
fólki að flestir á þessum aldri vilja
hafa gott aðgengi að heilbrigðisþjón-
ustunni bæði hvað varðar kynheil-
brigði og heilbrigði almennt. Þau eru
fljóthuga og vilja geta leitað eftir
þjónustunni strax og þau þurfa á að
halda.
Skólahjúkrunarfræðingur í fram-
haldsskóla ætti að geta bætt við þá
fræðslu sem nemendur fá í skólanum
og aukið þannig þekkingu þeirra á
kynsjúkdómavömum og öðrum þátt-
um tengdum kynheilbrigði. Það er
margt á döfinni í framhaldsskólum
landsins. Nú hefur sjálfræðisaldur
verið hækkaður úr 16 ára aldri upp í
18 ára aldur. Skólamir bera því meiri
ábyrgð á samstarfi við foreldra en
áður. I flestum framhaldsskólum er
verið að vinna að forvörnum og sum-
staðar hefur verið skipaður forvarn-
arfulltrúi og/eða skipað forvarn-
arteymi. Þama má vel nýta þekkingu
hjúkrunarfræðings, að sjálfsögðu í
samvinnu við aðra starfsmenn skól-
ans sem vinna að þessum málum.
Að lokum vil ég benda á hvert ég
tel hlutverk hjúkrunarfræðings í
framhaldsskóla:
1. Að sinna heilbrigðisfræðslu.
Hafa þannig jákvæð áhrif á viðhorf
nemenda til þess að tileinka sér heil-
brigt lífemi og auka þekkingu þeirra
á leiðum til þess.
2. Að hafa ákveðna viðtalstíma þar
sem nemendur geta gengið að þvi
visu að fá einstaklingsbundna með-
ferð, ráðgjöf, stuðning og/eða leið-
beiningar um þá þjónustu sem í boði
er hjá öðrum aðilum.
3. Að bjóða upp á fræðslu og
stuðning fyrir þá nemendur sem vilja
breyta lífsháttum sínum til aukins
heilbrigðis (hóptímar). ^
4. Að vera virkur þátttakandi í að
framfylgja forvarnarstefnu skólans.
Vera í forvamai-teymi ásamt öðram
ráðgjöfum.
5. Að hafa eftirlit með aðbúnaði
nemenda, kennara og annars starfs-
fólks og vera starfsfólki innan handai-
með sín heilsufarsmál.
Höfundur er Itjúkrunarfræðingur ^
við Menntaskólann í Hamrahlíð.