Morgunblaðið - 03.06.1999, Side 62

62 FIMMTUDAGUR 3. JÚNÍ 1999
MORGUNBLAÐIÐ
GAUKALILJA - harðgerð en fáséð.
GAUKALILJA
Fritillaria pallidiflora
ÆTTKVISLIN Fritillaria hefur
aldeilis ekkert slornafn á ís-
lensku, hún kallast hvorki meira
né minna en keisaralilja. Nú er
oft reynt að draga íslenska heitið
af latneska nafninu
en svo er ekki í þetta
sinn. Latneska orðið
fritillus táknar ten-
ingabikar._ Þekktasta
jurt á Islandi úr
þessari ættkvísl kaO-
ast hins vegar
keisarakróna og það
er grunur minn að
þannig hafi nafnið
„smitast" yfir á ætt-
kvíslina í heild.
Keisaraliljur eru
laukblóm, náskyldar
venjulegum liljum en
þó með ýmsum sér-
einkennum, sem ég
ætla ekki að rekja
hér. I ættkvíslinni eru um eitt
hundrað tegundir og svo hafa
garðyrkjumenn brugðið á leik og
ræktað fram ýmis afbrigði sér til
gamans. Keisaraliljur vaxa á
norðurhveli jarðar, en einkum þó
í Suður-Evrópu og austur um
Mið-Asíu til Kína. Þó munu ein-
hverjar tegundir finnast í Norð-
ur-Ameríku. Sameiginlegt ein-
kenni er að blómin eru bjöllu-
laga, frekar stór og lútandi.
Blómlitirnir eru nokkuð óvenju-
legir, brúnrauðir eða blábrúnir
tónar og jafnvel er ein tegundin
svo dökk á litinn að við kennum
hana við krumma - krummalilja.
Eins hafa sumar keisaraliljur gul
eða grængul blóm og ýmiss kon-
ar munstur, æðar eða rákir, sem
BLOM
VIKUNMR
408. þáttur
minna á köflur, eru áberandi hjá
sumum þeirra. Hæð blómstöngl-
anna er líka breytileg, sú
minnsta sem ég á, lundalilja, er
aðeins 10 sm, en keisarakrónan
er um 100 sm í fullri
dýrð.
Það eru margir
áratugir síðan íyrst
var reynt að rækta
keisarakrónu á Is-
Igndi, enda er jurtin
einstaklega glæsileg,
með fjölmargar stór-
ar klukkur, oftast
rauðgular á lit, sem
mynda lútandi
blómakrans efst á
stönglinum, en upp
úr kransinum miðj-
um vex brúskur af
grænum blöðum.
Það er hins vegár
skemmst frá að segja
að fáir hafa erindi sem erfiði,
jafnvel þótt keisarakrónunni sé
valinn sólríkur og hlýr staður
fæst aðeins blómgun fyrsta sum-
arið eftir að laukurinn er gróður-
settur, þótt hann lifi vel árum
saman og komi upp með státna
stöngla. Það er helst ef keisara-
krónan stendur upp við illa ein-
angraðan útvegg og nýtur
þannig hlýju hússins sem hún
launar fyrir ylinn með blóm-
skrúði ár eftir ár.
Gaukaliljan - Fritillaria palli-
diflora, er ekki svona duttlunga-
full. Hún er fyllilega harðgerð á
íslandi og þarf ekki besta stað-
inn í garðinum, þótt hún vilji
kannske ekki harðan norðanvind
eða foraðsbleytu. Samkvæmt
«n Sigríð-
ur lljartar
mínum bókum er gaukaliljan
upprunnin í suðurhluta Síberíu
og það er sjálfsagt skýringin á
því hversu vel hún vex hér.
Gaukaliljan verður 30-50 sm á
hæð. Blöðin eru gulgræn og sitja
gjaman þrjú og þrjú saman upp
eftir stönglinum. Blómklukkum-
ar em stórar, allt að 5 sm,
grængular með bleik-brúnum
æðum en verða ljósgular þegar
þær eldast. Blómin em lútandi
eins og á öðram keisaraliljum og
standa fremur lengi, misjafnt er,
hversu mörg era á hverjum
blómstöngli, þau geta verið frá
tveimur til átta talsins.
Eins og kom fram hér á undan
era keisaraliljur laukblóm. Þær
hafa ekki utan um sig hlífðarhýði
eins og matarlaukurinn eða t.d.
túlipanar og forðablöðin em við-
kvæm fyrir hnjaski. Þess vegna
þarf að varast að laukamir
þorrni áður- en þeir komast í
moldu. Laukar keisaraliljuteg-
unda em í sölu á haustin og best
er að setja þá niður fljótt í sept-
ember. Þeir era settir alldjúpt
niður miðað við stærð. Fritill-
aria-tegundir fjölga sér með hlið-
arlaukum en líka má fjölga þeim
með sáningu. Tiltölulega fáar
tegundir þessara skemmtilegu
laukblóma fást í verslunum á Is-
landi og væri spennandi að prófa
sem flestar til að vita hvort ekki
séu fleiri jafnharðgerðar og
gaukaliljan, sem ég hef átt í
a.m.k. 10 ár og fjölgar sér smám
saman. I haust verður fálkalilja -
Fritillaria pontica á laukalista
Garðyrkjufélagsins. Hún er líka
harðgerð hérlendis, blómin era
græn með purpuralitum flekkj-
um 1-3 saman á nálægt 40 sm
stöngli. Bæði gaukalilju og
fálkalilju er óhætt að mæla með
við þá sem vilja prófa nýjar en
öraggar tegundir.
Þátttaka í happdrætti Krabbameinsfélagsins
er stuðningur við mikilvægt forvarnastarf
http:',ww\v

MIÐI NR.
Dregi’ó
17.J
ingar
3-999 1 HondaHR-V,5port4x4.
Verðmæti 1.900.000 kr.
1 Bifreið eða greiðsla
upp i íbúð.
Verðmæti 1.000.000 kr.
' 168 Úttektir hjá ferðaskrifstofu
eðaverslun.
Hver að verðmæti
100.000 kr.
Veittu stuðning - vertu með!
Dregið 17.júní
Borðið kartöflu-
salat með
grillmatnum
Kristínu Gestsdóttur fínnst að lands-
menn ættu að breyta til og borða oftar
kartöflusalat með grillmatnum í stað
þess að hafa bakaðar kartöflur.
Á ÞESSUM árstíma era kartöfl-
urnar famar að gefa sig, bæði
hvað vítamíninnihald og bragð-
gæði snertir. Þessu getum við
bætt úr með því að búa til salat
úr kartöflunum og bæta saman
við þær vítamínríkum ferskum
kryddjurtum, grænmeti og
ávöxtum. Möguleikarnir era
endalausir. Oftast er kartöflu-
salat haft kalt og því mjög þægi-
legt að eiga það tilbúið þegar
grillið er fullt af öðram mat, en
langan tíma tekur að baka kart-
öflur á grillinu. Oft þarf að grilla
þær á undan öðrum mat og þær
batna ekki af að bíða. Þegar
gestum er boðið í grillmat er
þægilegt að vera búinn að sjóða
kartöflur í salat. Þá era þær
orðnar kaldar og ekki annað eft-
ir en að brytja eða rífa ávexti og
grænmeti, búa til sósu á kart-
öflusalatið og blanda saman. Við
getum búið til einfalt fyrirhafn-
arlítið salat eða fyrirhafnar-
meira lúxussalat. Karöflusalat
er gott með öllum grillmat en þó
einkum grilluðum fiski og pyls-
um. Oft er salatið betra ef það
hefur staðið um stund í kæliskáp
áður en það er borðað. Karöflu-
salat getum við tekið með okkur
í sumarbústaðinn eða tjaldferð-
ina.
wm ■ .i 'nauKiv. mm s mm
Einfalt kartöflusalat
1 kg kartöflur, helst smáar
Vi dl matarolía
2 msk, ferskur sítrónusafi__
____________'A tsk. salt________
2 skvettur úr tabaskósósuflösku
nýmalaður pipar________
nokkur strá graslaukur (nota má
vorlauk eða púrrulauk)
talsvert af ferskri steinselju
1. Sjóðið kartöflurnar og af-
hýðið, skerið í meðalstóra bita.
2. Setjið matarolíu, sítrónu-
safa, salt og tabaskósósu í hristi-
glas og hristið saman.
3. Klippið graslaukinn smátt
eða skerið annan lauk í þunnar
sneiðar. Setjið steinseljuna í
bolla og klippið með skærisodd-
um. Blandið hvora tveggja sam-
an við kartöflurnar. Malið pipar
yfir. Hellið sósunni í hristiglas-
inu yfir og blandið saman með
tveimur göfflum. Setjið lok, disk
eða filmu yfir skálina og látið
standa í kæliskáp þangað til sal-
atið er notað.
Lúxus-karlöflusalat
2 kg soðnar kartöflur
2 sellerístönglar
2 græn eða gul epli
1 meðalstór silfurlaukur (hvítur lauk-
_______________ur)______________
3 harðsoðin egg
1 dós sýrður rjómi
2 msk. mæjonsósa
1 dl rjómi
’/2 dl nýmjólk
3 skvettur úr tabaskósósuflösku
1. Sjóðið kartöflurnar, afhýðið
og kælið. Skerið í meðalstóra
bita. Setjið í stóra skál.
2. Þvoið sellerístönglana,
skerið þvers í þunnar sneiðar og
setjið í kartöfluskálina.
3. Afhýðið eplin og skerið í
mjög litla teninga og bætið út í
ásamt smátt söxuðum lauk.
4. Harðsjóðið eggin, kæhð og
takið af þeim skumina. Saxið
smátt og setjið saman við.
5. Blandið saman sýrðum
rjóma, mæjonsósu, óþeyttum
rjóma, nýmjólk og tabaskósósu.
6. Hellið sósunni yfir það sem
er í skálinni og blandið saman
með tveimur göfflum.
7. Setjið lok, disk eða filmu yf-
ir skálina og látið standa í kæli-
skáp í 2-3 tíma fyrir notkun.