Morgunblaðið - 16.06.1999, Blaðsíða 40

; 40 MIÐVIKUDAGUR 16. JÚNÍ 1999
MINNINGAR
MORGUNBLAÐIÐ
f
>
*
Siðmenntun
o g friðarást
Sjónvarp, ísskápur, brauðrist og eld-
flaug til tunglsins eru hæpnir mæli-
kvarðar á siðmenningu.
Eftir Hávar
Sigurjónsson
A þeirri öld sem senn
/% er á enda runnin
/% hafa fleiri tækni-
uppgötvanirverið
JLm. i^^gerðar, fleiri vís-
indaafrek verið unnin, fleiri að-
ferðir verið fundnar til að
lækna skæða sjúkdóma en
nokkru sinni áður; mannsand-
inn hefur teygt sig lengi-a á
þessari öld í eiginlegri og óeig-
inlegri merkingu en samanlagð-
ar allar fyrri aldir.
A þeirri öld sem senn er á
enda runnin hafa fleiri verið
drepnir í styrjöldum, fleiri börn
dáið úr hungri, fleirum verið
útrýmt með skipulögðum hætti
og fleiri verið beittir grimmi-
legra ofbeldi á svokölluðum
UinunDE friðartímum
viununr tuttugustu
aldarinnar en í
styrjaldará-
tökum fyrri
alda. Mannsandinn hefur lagst
lægra á þessari öld í eiginlegri
og óeiginlegri merkingu en
samanlagðar allar fyrri aldir.
Vafalaust finnst einhver nógu
bilaður til að setjast niður og
reyna að reikna dæmið til enda,
leggja saman og draga frá,
tuttugustu öldinni í hag eða
óhag.
A skólaárum lásum við
hræðilegar lýsingar á meðferð
á bömum í námum og verk-
smiðjum Evrópu í kjölfar iðn-
væðingar á 19. öld. Osjálfrátt
taldi maður sig heppinn að hafa
ekki verið uppi á þeim tímum.
Þrælasala og þrælahald í
Bandaríkjunum þykir einn ljót-
asti bletturinn á sögu þjóðar-
innar. Þrælahald, barnaþrælk-
un og barnavændi viðgengst
óátalið víða í veröldinni í dag.
Víkingar hentu börn á spjótum
og hrósuðum við happi yfir að
slík villimennska heyrði sög-
unni til. Kornabörn voru háls-
höggvin og skotin í Rúanda og
Kosovo. Konur og börn voru
brennd á báli fyrir galdra víða í
Evrópu á 16. og 17. öldinni í
Evrópu. Ungir karlmenn voru
brenndir til bana í Kosovo um
daginn. I þrjátíu ára stríðinu og
hundrað ára stríðinu lentu þús-
undir karla, kvenna og barna á
vergangi í Evrópu. Fjöldi
flóttamanna í veröldinni í dag
skiptir milljónum.
Jákvæða hliðin á þessari
sögulegu uppfræðslu í ofbeldi
og skelfingum fyrri alda fólst í
því að þetta heyrði sögunni til.
Okkur var kennt að drápsfýsn
forfeðranna stafaði af því
hversu frumstæðir og óupplýst-
ir þeir voru. Galdraofsóknirnar
t.d. hefðu aldrei átt sér stað ef
fáfræðinni hefði ekki verið til
að dreifa. Andsvarið við ofbeldi
og stríði hlaut því að felast í
menntun og upplýsingu. Mann-
kynið var einfaldlega ekki kom-
ið á það menningarstig sem það
er á núna. Menningarstig sem
sagt er einkennast af umburð-
arlyndi og yfirvegun, þar sem
leysa má öll deilumál með
skynsamlegum umræðum. Þeg-
ar horft var til fyrri hluta þess-
arar aldar voru ástæður fyrri
og seinni heimsstyi'jaldarinnar
hikstalaust skýrðar sem sögu-
legur misskilningur, röð at-
burða sem ekki varð ráðið við,
valdagræðgi og brjálæðingar
sem komust til valda, haldnir
kvalalosta og ofsóknaræði,
samanber Hitler og Stalín
ásamt fjölda dyggra lærisveina
út um víða veröld, ekki hvað
síst í löndum Suður-Ameríku
og Afríku og gildir þá einu
hvort morðæðið stafar frá
vinstri eða hægri. Svartur
sauður í Víetnam-stríðsrekstr-
inum var fundinn í Lyndon B.
Johnson og hefur verið gefið í
skyn á seinni árum að hann hafi
jafnvel verið dálítill pervert inn
við beinið. Bandaríkjamenn
hafa einnig séð óskaplega eftir
þátttöku sinni í Víetnam-stríð-
inu og samviskubitið verið svið-
sett og kvikmyndað hvað eftir
annað á snilldarlegan hátt og
svo hafa þeir meira að segja
verðlaunað sig æ oní æ fyrir
frábæra túlkun eigin eftirsjár
og samviskukvala. Hlýtur það
að teljast „almannatengsla“af-
rek aldarinnar, að þrátt fyrir
nær samfellda styrjaldaþátt-
töku Bandaríkjamanna ein-
hvers staðar í veröldinni um
nær 60 ára skeið hefur þeim
tekist að selja heimsbyggðinni
þá mynd af sér að vera helstu
boðberar friðar í veröldinni.
Réttlætið og Sannleikurinn
fylgja svo auðvitað með í pakk-
anum líka.
Vandinn við hina sögulegu
skýringu um frumstætt eðli
forfeðranna er auðvitað sá að
sagan er komin fast á hæla
okkar, gott ef hún hleypur
ekki samsíða og endurtekur
sig í sífellu. Reynslan virðist
ekki kenna okkur nokkurn
skapaðan hlut. I vissum tilfell-
um tekst hinum siðmenntaða
og friðelskandi vestræna heimi
þó að halda atburðum í hæfi-
legri fjarlægð og kenna frum-
stæðu eðli og fáfræði um at-
burðarásina. Þjóðarmorðið í
Rúanda fyrir þremur árum er
dæmi um þetta, enda þótti
vestrænum fjölmiðlum varla
taka því að grafast fyrir um
pólitískar skýringar þeirra at-
burða.
Erfiðara verður að beita
sömu skýringum þegar nær er
komið í landafræðinni, eins og
atburðir í löndum fytrum Jú-
góslavíu eru dæmi um. Þá verð-
ur geðveikiskýringin nærtæk-
ust, valdagræðgin og kvalalost-
inn. Sögulegar skýringar á
grimmdinni hafa einnig verið
tíndar til og serbneska þjóðin
nýtur núorðið sama orðstírs og
mongólar Djengis Khans gerðu
í sögubókunum forðum. Enn
erfiðara verður að finna skyn-
samlega skýringu á því hvers
vegna hinar siðmenntuðu og
friðelskandi þjóðir hafa tekið
sig saman um að svelta írösku
þjóðina í hel.
Og hver er þá niðurstaðan í
lok tuttugustu aldarinnar? Að
tækniframfarir og upplýsing
jafngildi ekki friði og öryggi til
handa jarðarinnar börnum. Að
sjónvarp, ísskápur, brauðrist
og eldflaug til tunglsins séu
hæpnir mælikvarðar á sið-
menningu. Hver er raunvei-uleg
merking hins fallega orðs „frið-
artímar“?
HÓLMFRÍÐ UR
JÓHANNA
ÞORBJÖRNSDÓTTIR
+ Hólmfríður Jó-
hanna Þor-
bjömsdóttir fæddist
að Skálatungu í
Melasveit hinn 16.
febrúar 1915. Hún
lést á Landakoti 3.
júní siðastliðinn.
Foreldrar hennar
voru þau hjónin Þor-
bjöm Halldórsson,
bóndi og smiður, f.
6. maí 1883, d. 3.
júní 1944, og Helga
Helgadóttir húsmóð-
ir, f. 29. september
1882, d. 13. október
1956. Hún var Qórða í röðinni af
sex systkinum en hún átti fimm
bræður: Halldór, f. 1.6. 1906, d.
6.5. 1981; Torfi, f. 11.11. 1909, d.
3.4. 1981; Helgi, f. 10.1. 1913, d.
11.1. 1985; Guðlaugur, f. 13.4.
1917, d. 24.6. 1937; Guðmundur,
f. 28.10. 1922.
Hinn 4. ágúst 1935 giftist
Hólmfríður Sveini Óskari Ólafs-
syni frá Butru í
Fljótshlíð, f. 26.3.
1913, d. 21.5. 1995.
Barn þeirra er Ólöf
Helga, f. 17.10.
1935, maki hennar
er Stefán Stefáns-
son, f. 9.1. 1936, og
eiga þau sex börn,
álján bamabörn og
tvö barnabarna-
börn.
_ Hólmfríður og
Óskar tóku í fóstur
Jófríði Ragnarsdótt-
ur, f. 1.12. 1943, og
á hún fimm börn og
átta barnabörn.
Hólmfríður og Óskar bjuggu í
Kópavogi, 40 ár í Lyngbrekku 7
ásamt dóttur og tengdasyni.
Síðustu 3 árin bjó hún á sambýli
aldraðra að Gullsmára 11 í
Kópavogi.
Utför Hólmfríðar fer fram frá
Kópavogskirkju í dag og hefst
athöfnin klukkan 13.30.
Elsku mamma mín, þá er komið
að kveðjustundinni okkar. Nú veit
ég að þér líður vel eftir löng og
ströng veikindi í gegnum árin.
Aldrei kvartaðir þú þótt þú sæir illa,
ættir erfitt um gang og værir slæm
af verkjum. Þú hafðir alltaf meiri
áhyggjur af þeim bak- og fótarverkj-
um sem ég hafði heldur en hvernig
þú sjálf værir til heilsunnar. Fengi
ég kvef vildir þú að ég héldi mig inn-
andyra og væri ekki að koma til þín í
heimsókn á sambýlið þar sem þú
bjóst sl. 3 ár.
Tveimur vikum fyrir andlát þitt
sagði ég þér að nú ætti að gera smá
aðgerð á hnénu á mér og jafn veik og
þú varst hafðir þú áhyggjur af því
hvernig til tækist. Þann dag er þú
kvaddir þennan heim var svo að-
gerðarstundin runnin upp og ég veit
að þú hefðir ekki viljað að ég hefði
frestað henni en því miður, elsku
mamma mín, gat ég aldrei sagt þér
hvernig til tókst því einni og hálfri
klukkustund áður kvaddir þú. En ég
veit að þú veist nú þegar að þetta
gekk allt vel og það er ekki síður þér
að þakka því væntumþykja þín í
minn garð var slík að þú hefiir ör-
ugglega lagt þitt af mörkum.
Þú hefur án efa viljað senda sam-
býliskonum þeim er bjuggu með þér
á sambýlinu að Gullsmára 11 og
starfsfólki kærar kveðjur með þakk-
læti fyrir ánægjuleg kynni. Þið vin-
konurnar, Ólöf og þú, áttuð góðar
stundir saman í herberginu ykkar í
Gullsmáranum sl. 3 ár og svo skrítið
sem það er voru ekki margar vikur
sem liðu á milli ykkar að þið yfirgáf-
uð þessa jarðvist, enda hefur kætin
örugglega verið mikil þegar þið hitt-
ust á ný.
Elsku mamma mín, ég þakka þér
allt sem þú gerðir fyrir mig, Stefán
og börnin og ég er sannfærð um að
þið pabbi eruð nú sameinuð í eilífð-
inni. Ég bið þér Guðs blessunar í
nýjum heimkynnum og ég veit að vel
verður tekið á móti þér.
Við sjáum, að dýrð á djúpið slær,
þó degi sé tekið að halla.
Það er eins og festingin færist nær
og faðmi jörðina alla.
ir að hafa búið í sama húsi og þú allt
síðan 1955. Lífið er ekki endalaust
og finnast mér allar þær stundir sem
við áttum saman mjög ánægjulegar.
Þá ríkti alltaf gleði hjá þér, bæði í
erfiðleikum sem og á góðum degi. A
öllum þeim stundum er við töluðum
saman, hvort heldur var í sumarbú-
staðnum eða hér heima í Lyng-
brekkunni, þar sem við bjuggum
lengstan hluta búskapar okkar hjón-
anna, voru ólýsanlega góð tengsl á
milli okkar og nutu börnin okkai'
Ólafar þinnar góðs af því.
Síðustu árin þín reyndist mér oft
erfitt að skilja veikindi þín, vegna
þess hvernig þér tókst alltaf að leiða
þau hjá þér með góðlátlegu brosi.
Undir lokin, þar sem þú varst rúm-
liggjandi, ræddum við saman af
þeim skilningi og heilindum sem ég
held að gleymist mér aldrei, ég tal-
aði við þig um allt sem kom upp í
huga mér og framtíðina, svarið frá
þér var fallegt, veikt bros og orð sem
ég held að enginn hafi skilið nema ég
og þú.
Ég vil kveðja þig, elsku Fríða mín,
með þeim orðum einum sem ég
kann: Megi ljósið vísa þér veginn
alla leið.
Þinn tengdasonur,
Stefán.
Kæra Fríða amma, nú hittumst
við ekki oftar í þessari jarðvist. Þótt
11 ár séu ekki hár aldur gerðist
margt skemmtilegt hjá okkur þessi
ár sem við áttum saman. Við fórum
oft í Fljótshlíðina og höfðum gaman
af. Einu sinni fórum við til Spánar
þegar Óskar afi var á lífi en nú ertu
komin til hans og ég veit að þið eruð
ánægð núna. Ég þakka þér fyrir all-
ar góðu stundirnar sem við áttum
saman.
Vertu yfir og allt um kring,
með eilífri blessun þinni.
Sitji guðs englar saman í hring,
sænginni yfir minni.
(Sig. Jónsson frá Presthólum.)
Kær kveðja,
Hólmfríður Jóhanna yngri.
Svo djúp er þögnin við þína sæng,
að þar heyrast englar tala.
Og einn þeirra blakar bleikum væng,
svo brjóstið þitt fái svala.
Nú strýkur hann barm þinn blítt og hljótt,
svo blaktir síðasti loginn.
En svo kemur dagur og sumarnótt
og svanur á bláan voginn.
(Davíð Stef.)
Þín dóttir,
Ólöf.
Kæra tengdamamma, ég á ekki
mörg orð til að lýsa þeim tilfinning-
um sem bærast með mér núna en því
að aðskilnaður okkar sé orðinn að
veruleika á ég erfitt með að trúa eft-
Nú er hún amma farin frá okkur.
Loks fékk hún langþráða hvfld eftir
erfiða baráttu sem hófst haustið
1997. Þó að þetta sé búið að vera
erfitt tímabil þá var alltaf stutt í
brosið hjá henni því hún var ekki sú
manneskja að kvarta eða kveina yfir
hlutunum. Hún tók lífínu af slíku
æðruleysi að við sem eftir erum vild-
um svo gjarnan geta líkt eftir henni
en það er ekki svo auðvelt því slíkan
mann hafði amma að geyma. Þeir
sjúkdómar sem herjað hafa á ömmu
undanfarin ár hefðu orðið þess vald-
andi að margur hefði gefist upp en
ekki amma og oft rifjaðist upp fyrir
okkur sagan um hana Pollýönnu sem
sá alltaf það góða í öllum og eins var
hún viss um að einhver annar ætti
mun erfiðara en hún sjálf, þó að við
leyfum okkur að efast um það.
Haustið 1997 hófst þetta stríð
hennar ömmu en þá fór heilsu henn-
ar virkilega að hraka, þó svo að hún
hafi sl. 40 ár verið lögblind og síð-
ustu 10-11 árin þurfti hún að notast
við göngugrind. Það kom þó ekki í
veg fyrir að hún lifði lífinu lifandi því
meðan heilsa og kraftur leyfði
stundaði hún spilamennsku með fé-
lögum sínum í Gullsmára 11, en þar
var spilað einu sinni í viku og tók
hún fullan þátt í því á meðan hún
gat. Amma var rólegheita mann-
eskja sem allir unnu sem kynntust
henni enda var ætíð stutt í brosið og
hún hafði alveg einstakan húmor
sem við systkinin kunnum vel að
meta enda þekktum við ekkert ann-
að því við ólumst upp í sama húsi og
amma og afi bjuggu í, en hann lést
fyrir fjórum árum. Foreldrar okkar
og afi og amma byggðu sér saman
hús í Kópavogi fyrir rúmum 40 árum
og því var alltaf stutt fyrir okkur
systkinin að fara upp til þeirra.
Fræg varð hún amma fyrir flat-
kökurnar, kleinurnar og jólakökurn-
ar sínar því þó að slumpað væri í
uppskriftirnar finnast enn í dag ekki
jafn góðar kökur og þó víða væri
leitað.
Amma gerði aldrei kröfur á einn
eða neinn enda voru þau hjón svo
sæl og ánægð með samveruna og af-
komendur sína að annað þurftu þau
ekki.
Nú í júní eru 3 ár síðan amma
flutti í sambýli fyrir aldraða í Gull-
smára 11 í Kópavogi og þar leið
henni vel innan um sína jafnaldra og
félaga en oft var gert góðlátlegt grín
að því að herbergi það er hún og
sambýliskona hennar bjuggu í væri
eins og gamaldags baðstofa því
þarna komu margar aðrar konur er
bjuggu á sambýlinu saman og
ræddu um allt og ekkert. Sýnir þetta
vel hvernig amma kom fyrir enda er
leitun að jafn jákvæðri manneskju
og hún amma okkar var. Því er
söknuðurinn mikill en um leið gleði
yfir því að loksins hafi hún fengið
hvíldina því það er víst að baráttan
er búin að vera löng og ströng.
Elsku amma, þín er sárt saknað
en við gleðjumst yfir því að nú eruð
þið afi saman á ný, því skilnaðurinn
var erfiður. Takk fyrir allt og megi
góður Guð geyma þig.
Þín barnabörn,
Stefán Óskar, Þorbjörn Helgi,
Kristín Anna, Hanna Dóra, Árný
Jóna og Hólmar Þór.
Mig langar að minnast Hólmfríðai'
vinkonu minnar og fyrrverandi mág-
konu með nokkrum orðum. Fríða,
eins og hún var oftast kölluð, reynd-
ist mér ákaflega góður vinur á lífs-
leiðinni. Mér er minnisstætt er ég sá
þessa glæsilegu konu fyrst en það
var á balli í Iðnó. Ég hafði kynnst
Helga, bróður Fríðu, í sveit sem
barn en hann giftist seinna Júllu
systur minni. Við Helgi og Júlla
brugðum okkur einhverju sinni í
Iðnó og eftir skamma stund kom
systir mín til mín og sagði: „Unnur,
komdu og sjáðu hvað hann Helgi á
fallega systur." Og stuttu síðar áttu
leiðir okkar Fríðu eftir að liggja
saman með öðrum hætti er ég trú-
lofaðist bróður hennar, Guðlaugi,
sem lést af slysförum aðeins tvítug-
ur að aldri en við eignuðumst einn
son.
Fríða var mikil mannkostakona.
Hún hafði létta lund og var ávallt
stutt í hláturinn. Hún hallaði aldrei
orði á nokkurn mann heldur tók
málstað þeirra sem henni fannst
vegið að. Hún reyndist mér ómetan-
leg stoð og stytta í lífinu en þegar
erfiðleikar steðjuðu að var hún ævin-
lega boðin og búin að rétta mér hálp-
arhönd með börnin. Raunar ól hún
upp dóttur mína og hálfnöfnu sína,
Jófríði, frá 4 ára aldri. Hún var
þannig alltaf tilbúin til að veita öðr-
um aðstoð og tók stundum börnin
mín í skamman tíma í fóstur. Oftar
en ekki líkaði þeim vistin svo vel að
þau vildu helst ekki fara aftur heim.
Að leiðarlokum er mér efst í huga
þakklæti fyrir þá ómetanlegu vin-
áttu og hjálpsemi sem hún sýndi
sýndi mér og ég fæ seint fullþakkað.
Ég votta ættingjum Fríðu mína
innilegustu samúð.
Unnur Júliusdóttir.