Morgunblaðið - 16.06.1999, Blaðsíða 50

51 MIÐVIKUDAGUR 16. JÚNÍ 1999
MORGUNBLAÐIÐ
#
UMRÆÐAN
<4
>
Laugavegi 4, sími 551 4473
Erlendar rannsóknir
benda sterklega til
þess, segir Sigurður
Þór Guðjdnsson, að
efnahagsleg staða og
umhverfisþættir séu
fremur orsakavaldar í
líkamlegu ofbeldi gegn
börnum en persónuleg
geðheilsa.
hún fer svo saman við afneitun á
óþægilegum þjóðfélagsstaðreyndum,
eins og fátækt og stéttaskiptingu, er
hætt við því að okkur verði lítið
ágengt í baráttunni gegn líkamleg-
um meiðingum á bömum. Þá menn
og konur sem meiða bömin sín er yf-
irlett ekki að finna meðal geðsjúkra,
heldur upp og ofan foreldra, ekki síst
þeirra sem búa við erfíðar efnahags-
legar aðstæður. Útrýming niður-
lægjandi fátæktar, sem er meiri
háttar stressvaldur í fjölskyldulífí, er
sterkasta forvömin gegn líkamleg-
um meiðingum á bömum. Og það er
staðreynd, sem þó nær í rauninni
ekki til meðvitundar þeirra sem með
völdin fara, að samkvæmt rannsókn-
um lifa 10% þjóðarinnar undir fá-
tæktarmörkum. Þó er jaftivel enn
brýnna að ráðast gegn þeirri ósigr-
andi gosögn að foreldrar, burtséð frá
aðstæðum, séu langoftast voða góðir
við bömin sín, bemskan sé því ham-
ingjusamt æviskeið nema í algjöram
undantekningartilfellum. Þeir sem
þekkja til bamavemdarmála hafa
margoft sýnt fram á það að íslenskt
samfélag er á ýmsan hátt ákaflega
óhliðholt bömum. Hér verða fleiri
„slys“ á þeim en víðast hvar annars
staðar og bamaslys heima við eru
fímm sinnum algengari en bifreiða-
slys. Skyldu nú ekki allmörg þessara
„slysa“ vera afleiðingar hreinna
meiðinga? Það eru varla miklar ýkj-
ur þótt fullyrt sé að mörg böm eru
hér á landi brotin niður andlega og
jafnvel líkamlega áður en þau ná
fullorðinsaldri. Það er bara hefð að
ekki sé rætt um það. Kominn er tími
til að sannleikurinn víki goðsögnun-
um til hliðar.
Höfundur er rithöfundur.
Goðsagnir um
barnameiðingar
NYLEGA fór fram
ráðstefna um líkamlegt
ofbeldi gegn bömum á
vegum Bamavemdar-
stofu, Barnaspítala Hr-
ingsins og Félags ís-
lenskra bamalækna.
Þar kom fram að búast
megi við því að á milli
tíu og tuttugu böm hér
á landi verði árlega fyrir
alvarlegum áverkum
vegna hkamlegs ofbeld-
is og að meðaltali geti
eitt bam dáið af þeim
sökum á ári. Morgun-
blaðið ræddi þetta í
leiðara 21. maí sl. og
hvetur til þess að allir
þeir sem hafi minnsta grun um að illa
sé farið með böm geri bamavemdar-
yfirvöldum viðvart. Blaðið segir
einnig: „Þeir sem misþyrma Utlum og
ómálga bömum, ganga ekki heilir til
skógar. Þeir þurfa á aðstoð að
halda...“
Hver fjandinn gengur eiginlega
að þeim sem misþyrma bömum?
Þjást þeir af gigt eða krabbameini í
maga? Er hjartað að bresta eða
gallblaðran að springa? Nei, ætli
það. Ekki er hægt að skilja orð
Morgunblaðsins öðruvísi en svo að
þeir sem beiti börn líkamlegu of-
beldi gangi andlega ekki heilir til
skógar, eigi með öðram orðum að
stríða við geðræna kvilla eða hreina
geðveiki. Blaðið setur því fram ein-
falt læknisfræðilegt módel: sjúk-
dómur-meðferð-lækning. En þetta
er algjör misskilningur. Erlendar
rannsóknir benda sterklega til þess
að efnahagsleg staða og umhverfis-
þættir séu fremur orsakavaldar í
líkamlegu ofbeldi gegn
bömum en persónleg
geðheilsa. Þótt líkam-
legt ofbeldi þekkist í
öllum stéttum virðist
það algengast meðal
þeirra sem búa við lök-
ust kjör. (Að þessu
leyti er líkamlegt of-
beldi gegn bömum
ólíkt kynferðislegri
misnotkun á þeim).
Þetta er auðvitað við-
kæmt mál sem erfítt er
að fjalla um. Það þýðir
ekki að fátækt fólk sé
verra að upplagi en
ríka fólkið og meiði
þess vegna bömin sín.
En það sýnir mikið stress í heimilis-
lífi, og þar er bágur efnahagur ákaf-
lega þungur á metunum, getur
stuðlað að því „stjórnleysi" sem
bamalæknirinn John Sterling segir
nýlega í Morgunblaðinu að séu
ástæður þess að foreldrar meiði
börnin sín.
Það er full ástæða til að ætla að
þeir sem meiða böm séu yfirleitt
með góðum sönsum. Þeir era vel
sakhæfir og kunna að greina milh
góðs og ills. Flest óhæfuverk í mann-
lífinu, jafnt í friði sem í stríði, eru
framin af slíku fólki. Sú hráa kenn-
ing að gerendur bamaofbeldis séu
fólk sem „gengur ekki heilt til skóg-
ar“, eigi því við geðræn vandkvæði
að stríða, elur mjög á fordómum í
garð þeirra sem eiga við þann vanda
að etja. Þótt ekki sé tóm til að ræða
það að sinni, tel ég að fordómar
gagnvart þeim sem kenna sér geð-
rænna meina, séu að aukast í seinni
tíð en ekki minnka eins og oftast er
af látið. Ein af ástæðunum íyrir því
er sú að hugtakið „geðræn vand-
kvæði“, eða önnur álíka, era oft not-
uð sem eins konar raslakista sem
öllu er í fleygt, sem er ofvaxið skiln-
ingi okkar á mannlegu atferh í sið-
ferðislegum skilningi. Við eigum
erfitt með að horfast í augu við það
að ósköp „venjulegt" fólk, sem ekki
er brjálað, geti mjög hæglega við
vissar aðstæður leiðst út í hin verstu
verk. Þetta er sérstök tegund af af-
neitun og er ákaflega algeng. Þegar
Sigurður Þór
Guðjönsson
í 7.-20
jtínl
Iðjuver
á Austurland?
í Morgunblaðinu 9.
júní sl. er haft eftir
James F. Hensel að-
stoðarforstjóra Col-
umbia Ventures Cor-
poration að fyrirtækið
hafi fullan hug á bygg-
ingu og rekstri nýs ál-
vers á Reyðarfirði. Af
þessu tilefni era hér
rifjuð upp nokkur at-
riði.
Fyrir meira en tutt-
ugu áram viðraði ég þá
hugmynd á vettvangi
Sambands sveitarfé-
laga á Austurlandi að Kristinn
austfirskir aðilar stofn- Pétursson
uðu eigið fyrirtæki til
þess að leita eftir samstarfsaðila
um orkufrekan iðanð á Austurlandi
með stuðningi og þátttöku stjórn-
valda en - framkvæmd heima-
manna. Það er allt of oft búið að
skapa falskar væntingar hjá Aust-
firðingum. Hefðu heimamenn haft
forystu um þetta sjálfir frá upphafi
væri staða málsins hugsanlega
betri.
Við eigum að kanna þann mögu-
leika að fá erlendan samstarfsaðila
til að fjárfesta í virkjun samhliða
fjárfestingu í iðjuveri. Hugsanlega
mætti semja um að austfirskir aðil-
ar myndu smám saman eignast
meirihluta í orkuverinu (t.d. á 50
áram) gegn því að fyrirtækið fengi
leyfi til að virkja sjálft á hagkvæm-
an hátt. Umsömdum hluta orkunn-
ar yrði ráðstafað til okkar. Væri
slíkur samningur mögulegur gætu
Austfirðingar með tímanum eign-
ast öflugt orkuframleiðslufyrirtæki
sem síðar gæti jafnvel keppt við
Landsvirkjun um raforkusölu.
Samningsstaða okkar gerir þetta
mögulegt, því hér fyrir austan era
miklir virkjunarmöguleikar sem
við eigum að nýta í eigin þágu og
hafa fúlla stjórn á. Það er lífsnauð-
synlegt að Landsvirkjun fái sam-
keppni. Forsvarsmenn þess fyrir-
tækis lofuðu fyrir 2-3 árum að með
frekari virkjunum og aukinni raf-
orkusölu til stóriðju myndi raf-
orkuverð lækka til okkar íslend-
inga. Er þetta ekki rétt? Nýlega
Ólceypis
ÍMVÓU
fengum við svo loforð-
in efnd með boðaðar
hækkanir á raforku -
þvert ofan í loforðin.
Var ekki nóg að fyrir-
tæki í sjávarútvegi og
iðnaði og greiða í dag
500-800% hærra raf-
orkuverð en stóriðj?.
Af hverju? Landsvirkj-
un virkjaði Blöndu-
virkjun út í loftið án
þess að hafa selt raf-
magn í svo mikið sem
Ijósapera. Virkjunin
kostaði 13 milljarða á
eldgömlu verðlagi.
Fj ármagnskostnaðin-
um af í Blöndu frá
1981-1997 var hent í hausinn á ís-
lenskum fyrirtækjum og heimilum
í stað þess að bókfæra fjármagns-
kostnaðinn á virkjunina sjálfa. Eg
ætla ekki að vera neikvæður í
þessu greinarkorni - en manni get-
ur nú sárnað. Eg hef aldrei skilið
Stóriðja
Það er lífsnauðsynlegt,
segir Kristinn Péturs-
son, að Landsvirkjun
fái samkeppni.
til hvers Landsvirkjun þurfti að
sprengja „stjórnstöð" ofan í Öskju-
hlíðina! Var von á loftárás? Sem
Austfirðingur vil ég ekkert með
einokunarfyrirtæki með forsögu
eins og Landsvirkjun hafa á aust-
firsku hálendi. Við erum fullfær
um að bjarga okkur sjálf. Til að
styrkja samkeppnisstöðu aust-
ftrskra fyrirtækja við framkvæmd-
ir sem þessar væri góð byrjun að
kanna hið bráðasta hver kostnaður
sé við malbikaðan veg frá virkjun-
arsvæðunum á hálendi sunnan-
lands austur á virkjunarsvæði fyrir
austan (með tengingu við Norður-
land) áður en framkvæmdir verða
boðnar út við virkjun og iðjuver.
Hraðbraut á hálendinu sem byrjun
á svo umfangsmiklum framkvæmd-
um myndi lækka byggingarkostn-
að veralega og jafnvel borga
stærstan hluta hálendisvegar.
Flutningur á starfsfólki á bygging-
artíma orku- og iðjuvers yrði langt-
um auðveldari og röskun á vinnu-
markaði hér fyrir austan minni.
Samkeppnishæfni fyrirtækja á
Austurlandi myndi styrkjast og
neysluvöruverð lækka með bættum
samgöngum. Eðlilegt væri að ný
áætlun um jarðgangagerð hæfist
þegar framkvæmdir við orku og
iðjuver væra komnar á lokastig.
Hristum af okkur þá hlutverka-
skipan að spila endalausa vörn í
þessum mikilvægu málum og fór-
um að spila sókn (með hraðaupp-
hlaupi?). Biðjum stjórnvöld um
stuðning við okkar eigin stefnu í
virkjunarmálum.
Höfundur er frumkvæmdnsijóri.
Ofbeldi