Morgunblaðið - 25.06.1999, Side 31

MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
FÖSTUDAGUR 25. JÚNÍ 1999 31
Hátíð í Reykholti í
tilefni aldarminningar
Jóns Helgasonar
NÚ LÍÐUR senn að
aldarafmæli Jóns
Helgasonar, prófessors
í Kaupmannahöfn, og af
því tilefni er fjölmargt á
döfinni til að heiðra
minningu þessa virta
fræðimanns og skálds.
Margir hafa lagt hönd á
plóginn við ýmis verk-
efni og hefur nú þegar
verið sett upp sýning
um Jón í Snorrastofu í
Reykholti. Þá er verið
að gefa út tvær bækur
með verkum Jóns og
einn hljómdisk með
upplestri skáldsins, út-
varpsþættir eru
framundan og síðast en ekki síst
vegleg hátíð, sem haldin verður í
Reykholtskirkju nú á laugardag.
Jón Helgason fæddist á Rauðsgili
í Hálsasveit hinn 30. júní 1899.
Haustið 1916 sigldi hann til Kaup-
mannahafnar að nema norræn
fræði og lauk magistersprófi 1923.
Sama ár gekk hann að eiga Þórunni
Ástríði Björnsdóttur. Hann varði
doktorsritgerð sína við Háskóla ís-
lands árið 1926 og var ári síðar skip-
aður forstöðumaður Árnasafns í
Höfn og gegndi þeirri stöðu til 1972.
Tlmamót
Á vegum Snorrastofu
og Stofnunar Arna
Magnússonar hefur
undirbúningur vegna
aldarafmælis Jóns
Helgasonar staðið yfir í
hartnær ár. Bergur
Þorgeirsson segir
þessa vinnu ná há-
punkti með hátíðinni
nú á laugardag.
Hann var alla sína starfsævi með af-
brigðum afkastamikill fræðimaður
og mikilsvirt ljóðskáld, en hann var
eitthvert dáðasta skáld tuttugustu
aldar á Islandi. Jón lést 19. janúar
1986 og er aska hans grafin í kirkju-
garðinum á Gilsbakka á Hvítársíðu.
Á vegum Snorrastofu, hinnar
nýju rannsóknarstofnunar í mið-
aldafræðum í Reykholti, og Stofn-
unar Áma Magnússonar hefur und-
h-búningur vegna hátíðar og sýning-
ar staðið yfir í hartnær ár. Þessi
vinna mun ná hápunkti með hátíð-
inni nú á laugardag, hátíð sem verð-
ur öllum opin. Auk Snorrastofu og
Stofnunar Árna Magnússonar
standa Vísindafélag Islendinga, Fé-
lag íslenskra fræða og Bókaútgáfa
Máls og menningar að veglegri dag-
skrá, þar sem blandað verður sam-
an tónlist og áhugaverðum erindum
um líf, störf og skáldskap Jóns.
Dagskrá þessarar hátíðar hefst kl.
11.00 fyrir hádegi, en þá verður
stund við leiði Jóns Helgasonar í
Gilsbakkakirkjugarði. Síðdegis
verður hátíðardagskrá í Reykholts-
kirkju milli kl. 14.00 og 18.00.
í tilefni aldarafmælis Jóns hefur
sýning um ævi hans og störf verið
sett upp í Snorrastofu. Þessi sýning
er í raun hluti sýningar sem ber
heitið „í skuggsjá nútímans? og sá
Snorrastofa um að koma henni upp
í byrjun mánaðarins. Meginþemað
er margvísleg úrvinnsla úr fornum
menningararfi okkar íslendinga.
Sjónum er beint að ýmsum formum
þessarar úrvinnslu, þó einna helst
rannsóknum í fornleifafræði og
handritafræði eða textafræði.
Markmiðið er að gefa innsýn í þau
vandamál sem fræðimenn standa
oft frammi fyrir við vinnu sína. Allir
þættir sýningarinnar tengjast
Borgarfirði, en þar er sérstaklega
átt við Jón Helgason og
Snorra Sturluson, um-
hverfi hans, híbýli og
verk. Þessir tveir jöfrar
eru auðvitað einnig ná-
tengdir í gegnum sígild
verk sín og það má vel
hugsa sér að það út-
sýni, sem blasir við
Rauðsgili, þ.e. Reyk-
holt, hafi einhver áhrif
haft á val Jóns á námi
og fyrstu stóru verk-
efnum, þ.e. rannsókn
og útgáfu á Ólafs sögu
helga hinnar sérstöku
eftir Snorra. Hinn sér-
staki sýningarhluti um
Jón, sem staðsettur er í
miðjum safnaðarsal Reykholts-
kirkju, er unninn í samvinnu við
Guðrúnu Ásu Grímsdóttur og Einar
Gunnar Pétursson á Amastofnun.
Þar sem Snorrastofa hefur • fyrir
milligöngu Máls og menningar ný-
verið fengið að gjöf bókasafn Jak-
obs heitins Benediktssonar prófess-
ors eru flestar þær bækur, sem til
sýnis eru í sýningarþættinum um
Jón Helgason, úr fórum Snorra-
stofu. Þessi þáttur ásamt þeim
hluta sem fjallar um fomleifarann-
sóknir á bæ Snorra er hannaður af
Sigríði Kristinsdóttur hjá hönnun-
arstofunni Handbragði í Reykholti.
Sýningin er að öðru leyti sett upp í
samvinnu við Þjóðminjasafnið og
Safnahúsið í Borgamesi, en ferða-
þjónustan Heimskringla annast
vörslu hennar. Er hún opin frá kl.
10 til 18 alla daga vikunnar yfir
sumarmánuðina og eftir samkomu-
lagi á vetmm. Þess ber að geta að
norsk-íslenski menningarsjóðurinn
hefur nýlega ákveðið að styrkja
sýningarhald í Snorrastofu með
veglegum hætti.
Mjög myndarlega verður staðið
að bókaútgáfu í tilefni aldaraftnælis
Jóns Helgasonar, en verið er að
gefa út tvær bækur með verkum
Jóns og munu þær fyrst koma fyrir
almenningssjónir á hátíðinni í Reyk-
holti nú á laugardag. Mál og menn-
ing er að gefa út bókina Úr
landsuðri og fleiri kvæði eftir Jón.
Þegar bók hans, Úr landsuðri, kom
fyrst út árið 1939 varð hún í skjótri
svipan ein vinsælasta kvæðabók
sem út hefrn- komið hérlendis og
margir em þeir sem skipa kvæða-
flokki hans, Áföngum, á bekk með
því sem best hefur verið kveðið á ís-
lenska tungu. Hér birtast í einu
safni fyrri bækur; Úr landsuðri,
Tuttugu erlend kvæði og einu betur
og Kver með útlendum kvæðum.
Auk þess em hér prentuð önnur
kvæði Jóns af ýmsum skeiðum ævi
hans, bæði gamankveðskapur frá
stúdentsárunum og alvarlegri kvæði
ort undir ævilok. Sum þeirra hafa
aldrei fyrr birst á prenti. Páll Vals-
son annaðist útgáfu bókarinnar og
Kristján Árnason, skáld og bók-
menntafræðingur, ritar fróðlegan
eftirmála þar sem hann ræðir um
frumsamin verk Jóns og þýðingar. I
tengslum við þessa bók verður gef-
inn út hljómdiskur, Áfangar og fleiri
kvæði, þar sem Jón Helgason les
mörg af þekktustu kvæðum sínum.
Hin bókin er hins vegar gott
dæmi um rannsóknir Jóns. Málvís-
indastofnun Háskóla Islands gefur
út bók hans, Málið á Nýja testa-
menti Odds Gottskálkssonar, en um
er að ræða fjórða bindið í ritröðinni
Rit um íslenska málfræði. Sjötíu ár
em liðin frá því bókin kom út og
hefur þetta gmndvallarrit um ís-
lenska málsögu síðari alda lengi
verið ófáanlegt. Bókin er Ijósprent-
uð eftir fmmútgáfunni frá 1929.
Eftirtaldir aðilar hafa styrkt há-
tíðardagskrána í Reykholti með sér-
stöku fjárframlagi: Sáttmálasjóður,
Bókaútgáfa Máls og menningar,
Vísindafélag Islendinga og Félag ís-
lenskra fræða.
Höfundur er bókmenntafræðingur
og forstððumaður Snorrastofu.
Bergur
Þorgeirsson
Fleiri 100
ára en KFUM &
Kog KR
ÁRIÐ 1899 var
merkilegt ár fyrir
margra hluta sakir. Á
því ári var lagt af stað
af hugsjón tO framtíðar
á mörgum sviðum. Á
því ári var grannur að
mikilvægu æskulýðs- og
forvamarstarfi lagður
sem hefur orðið mörg-
um til blessunar. Starf
sem hefur orðið samofið
íslensku þjóðlífi og sett
sterkan svip á það.
Tónskáldið Jón Leifs
var fæddur árið 1899,
Knattspymufélag
Reykjavíkur, KR, var
stofnað það ár, sem og
æskulýðsfélögin síungu, KFUM og
KFUK svo eitthvað sé nefnt.
Tveir menn hittust fyrir „tilvilj-
un“ á hóteli
Um svipað leyti og sr. Friðrik
Friðriksson átti í baráttu um hvort
hann ætti að koma til Islands og
hefja hér æskulýðsstarf á þeim nót-
um KFUM sem hann hafði kynnst í
Danmörku gerðust undarlegir at-
burðir vestur í Bandaríkjunum sem
síðar áttu eftir að tengjast Islandi
með ófyrirséðum hætti fjömtíu og
sex ámm síðar eða 1945.
Maður að nafni John H. Nichol-
son sem verið hafði í söluferð kemur
kvöld nokkurt að hóteli í Wisconsin
sem hann hafði oft gist á á ferðum
sínum og biður hótelstjórann, sem
hann kannaðist vel við, um gistingu
um nóttina. Var honum tjáð að allt
væri fullbókað um nóttina en þar
sem hótelstjórinn gat ekki hugsað
sér að senda John út í nóttina fór
hann yfir gestalistann að nýju. Kom
þá í ljós að í einu tveggja manna
herberginu var aðeins einn maður
bókaður. Að fengnu samþykki
mannsins sem reyndist heita Samu-
el varð úr að þeir deildu umræddu
herbergi um nóttina.
Hafði gefíð móður sinni loforð
Þegar þeir John og Samuel ætl-
uðu að fara að sofa tók
John Biblíu upp úr
töskunni sinni og sagði
við Samuel: „Heyrðu,
þannig er að ég er
kristinn og er vanur að
lesa alltaf í Biblíunni
minni áður en ég fer að
sofa á kvöldin."
„Það er ánægjulegt
að heyra,“ svaraði
Samuel. „Ég er nefni-
lega líka kristinn og
þetta hefur einnig verið
mín venja lengi.“
Eftir að hafa lesið
saman úr Biblíunni um
stund ákváðu þeir að
biðja saman.
Tilefni þess að John fór að lesa í
Biblíunni á kvöldin var það að þegar
hann var 13 ára lofaði hann móður
sinni því að hann skyldi lesa dag-
Tímamót
Árið 1899 var merki-
legt ár fyrir margra
hluta sakir, segir Sig-
urbjörn Þorkclsson, en
þá var t.d. lagður
grunnur að mikilvægu
æskulýðs- og forvarn-
arstarfí sem hefur orð-
ið mörgum til
blessunar
lega í orði Guðs áður en hann færi
að sofa og hafði hann staðið við
þetta loforð.
Eftir bænina tóku þeir tal saman
og fór vel á með þeim. Reyndust
þeir báðir vera sölumenn á sölu-
ferðalagi. Ferðuðust þeir báðir víða
til að markaðssetja vömr sínar og
voru hótelherbergi þeim því lítt
framandi.
Sigurbjörn
Þorkelsson
Þeir spjölluðu lengi saman og
þegar liðið var á nóttina vaknaði
með þeim sú hugmynd að snjallt
væri að koma Biblíunni/Nýja testa-
mentinu eða einstökum ritum þess
fyrir á svo fjölförnum stöðum eins
og á hótelherbergjum. Þannig gætu
lúnir ferðamenn leitað sér hug-
hreystingar og svölunai- í Guðs orð
og þannig endurnærst til áfram-
haldandi verka og ferðalaga um leið
og þeir uppbyggðust í Guðs orði og
gætu þannig tileinkað sér blessun
hans og kærleika.
Hugmynd verður að veruleika
Þeir félagar John og Samuel
ákváðu að hittast aftur. Hugmyndin
var of góð til að ræða hana ekki
frekar.
Nokkmm mánuðum síðar hittust
þeir reyndar óvænt úti á götu.
Akváðu þeir þá að gera eitthvað í
málinu og koma á formlegum fundi.
Fundur þeirra var síðan haldinn
laugardaginn 1. júlí 1899, kl. 14.00 í
húsi KFUM í Janesville í Wiscons-
in. Höfðu þeir jafnframt ákveðið að
reyna að bjóða fleiram að vera á
fundinum sem gætu haft áhuga á
þvi að leggja hugmynd þeirra lið og
vinna að framgangi áhugaverðs
máls.
Fundinn sátu þrír menn. Auk
þeirra Johns og Samuels var maður
að nafni William J. Knights á fund-
inum. Þrátt fyrir fámennið dró það
ekki kjarkinn úr mannskapnum og
ákváðu þeir að stofna félag sem
hefði útbreiðslu Guðs orðs að mark-
miði.
Gídeon var ákveðið nafn félags-
ins eftir að einn þeirra hafði lesið
um Gídeon úr Dómarabók Gamla
testamentisins, 6. og 7. kafla. Gíd-
eon var maður sem Guð kallaði til
ákveðinna verka þótt honum fynd-
ist sjálfum hann vera ósköp lítil-
mótlegur.
Þar með var félagið Gídeon orðið
að vemleika. Stofnað af þremur
mönnum fyrir 100 ámm og kannski
ekki líklegt til afreka eða langlífis,
eða hvað? Framhald síðar.
Höfundur er er fv. framkvæmda-
stjóri Gfdeonfélagsins á Islandi og
núverandi framkvæmdastjóri
KFVM og KFVK i Reykjavík.
mbl.is
Kringlukast
25%
afsláttur af
undirfafnaði
Spennandi leynitilboð

cS
Kringlunni, 1. hæð,
sími 553 7355.