Morgunblaðið - 01.07.1999, Blaðsíða 34

34 FIMMTUDAGUR 1. JÚLÍ 1999
MORGUNBLAÐIÐ
ERLENT
Seðlabankar EMU-ríkjanna
Nýtt en
ekki minna
hlutverk
Líkt og aðrir seðlabankar EMU-ríkjanna
hefur fínnski seðlabankinn þurft að
endurskoða hlutverk sitt, eins og
Sigrún Davíðsdóttir heyrði er hún ræddi
við Esko Ollila bankastjóra.
Reuters
ÞESSAR finnsku konur klæddust þjóðbúningi í Brussel í gær, þar sem
þær stóðu undir regnhlíf með merki Evrópusambandsins.
VÍ heyrist oft fleygt í
Finnlandi núorðið að með
aðild Finna að Efnahags-
og myntbandalagi Evrópu,
EMU, sé finnski seðlabankinn að-
eins útibú frá Seðlabanka Evrópu,
ECB og vegi því ekki þungt. Esko
Ollila bankastjóri við finnska seðla-
bankann lítur stöðu bankans heima
og heiman öðrum augum. „Við eig-
um hlut í ECB, höfum eitt atkvæði í
stjórn hans líkt og stóru löndin.
Hver áhrif okkar eru er undir okk-
ur sjálfum komið,“ segir Ollila.
Hvort tekin verður upp einhvers
konar verkaskipting milli bankanna
er enn of snemmt að segja um, en á
Ollila má heyra að hann telur það
ekki útiiokað.
Þar stendur bankinn vel að vígi,
því það má heyra á ýmsum í finnska
stjómkerfinu að bankinn hafi ein-
staka þekkingu á rússnesku efna-
hagslífi og hefur því miklu að miðla.
Heima fyrir er bankinn orðinn virk-
ari þátttakandi í þjóðfélagsumræð-
unni, sem er mikil breyting frá því
sem áður var.
Finnland er í uppsveiflu líkt og
írland og fleiri af minni EMU-lönd-
unum, meðan Frakkland, Þýska-
land og Italía, þungavigtarlönd
EMU, eiga við erfiðleika að stríða
og lítinn hagvöxt. Hér gæti reynt á
pólitískan vilja í löndunum til að
gera þær breytingar, sem þörf er á
og eins skilning á að í EMU eru öll
löndin í sama báti.
Seðlabankarnir
gætu sérhæft sig
„Við metum það sem svo að staða
okkar nú sé önnur en áður, ekki
veikari," segir Esko Ollila, er talinu
víkur að breyttri stöðu bankans í
kjölfar finnskrar EMU-aðildar.
„Finnar eiga hlut í ECB. I stjórn
hans sitja aðalbankastjórar seðla-
banka þeirra ellefu landa, er eiga
aðild að EMU og sex stjómarmenn.
Jafnt fulltrúar stóm landanna sem
litlu fara með eitt atkvæði. Vægi
okkar hefur því vaxið við EMU-að-
ild miðað við það sem áður var, en
það er undir okkur komið hver áhrif
okkar em. Við verðum að vera vel
að okkur, svo við höfum einhverju
að miðla, séum ekki aðeins þiggj-
endur,“ bendir Ollila á. „Hugsan-
lega munu bankarnir á einhvern
hátt sérhæfa sig á ákveðnum svið-
um í framtíðinni.11
Um það hvort slík sérhæfing
verði tekin upp og þá hvemig, segir
Ollila að enn sé of snemmt að spá.
„Hér í bankanum búum við yfir
mikilli þekkingu á hagkerfum á
breytingaskeiði, sem helgast af ná-
lægð okkar við Rússland og Austur-
Evrópu og það er oft leitað til okkar
um upplýsingar og úttektir á því
sviði. Eins og er gera allir evrópsku
seðlabankamir eigin spár, en hvort
það á eftir að breytast kemur í ljós.“
Að sögn Ollila er finnski Seðla-
bankinn ánægður með upphaf evr-
unnar, þó Finnar fyrir því, sem
hann kallar „íslenskt vandamál",
það er fámenni. Það er ekki einfalt
að manna þrettán vinnuhópa á veg-
um ECB og aðrar tilfallandi nefnd-
ir. Bankinn hefur alla tíð verið
fremur sjálfstæður, svo aðlögunin
að nýjum aðstæðum í EMU var
auðveld, en nauðsynlegar laga-
breytingar vom gerðar til að upp-
fylla Maastricht-sáttmálann.
Sú gagnrýni heyrist í Finnlandi
líkt og í öðrum EMU-löndum að
með aðildinni glatist efnahagslegt
sjálfstæði, en því tekur Ollila fjarri.
„Við verðum að átta okkur á að
hvað peningastefnuna varðar þá er-
um við öðram háðir. Hér áður fyrr
var sjálfstæðið aðeins fólgið í
hversu margar mínútur eða klukku-
stundir finnski seðlabankinn beið
með að hækka vexti, eftir að þýski
Bundesbank hafði gert það. Nú eru
aðrar aðstæður og allt EMU-svæðið
tekið með í reikninginn."
Passar ein stærð öllum?
Hagvöxtur er ekki sá sami í öllum
EMU-löndunum og vaxandi munur
gæti valdið erfiðleikum og aukið
spennu milli landanna. Bent hefur
verið á írland sem hugsanlegt fórn-
arlamb þess að ein stærð eigi að
passa öllum, tii dæmis hvað vexti
varðar og Maurice O’Connel aðal-
bankastjóri írska seðlabankans hef-
ur verið skorinorður um þennan
vanda.
Ollila tekur undir að Finnar gætu
lent í sömu erfiðleikum. „Það er
meiri uppsveifla í Finnlandi en í
EMU-löndunum að meðaltali og al-
mennt má segja að útlánaaukning
sé meiri á útjöðranum, í Finnlandi,
á Irlandi, í Hollandi, Portúgal og á
Spáni, meðan það er kyrrstaða eða
samdráttur í Þýskalandi, Frakk-
landi og á Italíu. Finnar þurftu
sannarlega ekki á vaxtalækkun
ECB í aprílbyrjun að halda.“
Hér áður gátu einstakar stjómir
og seðlabankar spilað á vexti og
gengi til að hafa áhrif á efnahagsá-
standið heima fyrir, en þegar hvort
tveggja er á valdi ECB vaknar sú
spuming hvaða stjómtæki seðla-
bankar hafi. „Leiðin nú er að vinna
að því að koma finnskum sjónarmið-
um á framfæri innan ECB og heima
fyrir að skýra hlutverk og ákvarð-
anir ECB fyrir Finnum. Svo er að
vona að bæði finnska stjórnin og að-
Uar vinnumarkaðarins geri sér
grein fyrir nýjum aðstæðum. Aður
var hægt að hækka laun og láta
verðbólgu draga úr mætti launa-
hækkana. Þetta er liðin tíð. Nú geta
launahækkanir og meðfylgjandi
hækkun launakostnaðar einfaldlega
leitt til atvinnuleysis."
Nýjar aðstæður kalla á nýjan
skilning og það gætir víða kvíða um
hvort ríkisstjómir allra EMU-land-
anna átti sig á því. „Það er auðvitað
stóra spurningin,“ segir OUila, sem
situr í einni veigamestu nefnd ECB,
er sér um að undirbúa skýrslur fyr-
ir ECOFIN, ráð efnahags- og fjár-
málaráðherra ESB-landanna. „Yið
finnum glögglega fyrir að það ríkir
ákveðin stríðsþreyta, svo ekki sé nú
meira sagt, eftir að löndin tóku sig á
í EMU-samranaferlinu. Löndin
náðu takmarkinu og nú er erfitt að
halda áfram að feta hinn mjóa veg.“
OllUa er þó bjartsýnn á að skUn-
ingur á nýjum aðstæðum sé vax-
andi. „Samkvæmt fréttum fjölmiðl-
um var ECOFIN-fundurinn í Köln
tíðindalítUl, en þar gætti einmitt
skUnings á að án nauðsynlegra kerf-
isbreytinga í löndunum væri hætta
fyrir höndum. I EMU era allir í
sama báti. Það hafa allir einbeitt sér
ákaflega að sameiginlegu myntinni
og stofnun ECB, en EMU er ekki
takmark í sjálfu sér, heldur leið tU
að breyta og skapa hagkerfinu
trygga undirstöðu. Hér snýst allt
um pólitískan vUja.“
Eitt af því sem Finnar ætla að
einbeita sér að það hálfa ár, sem
þeir fara með formennsku í ESB er
að yfirfara ýmsar þær áætlanir,
sem era í gangi í ESB varðandi
efnahagsmál, svo sem hagvaxtará-
tak, átak til að skapa atvinnu og
fleira í þeim dúr. Að mati OllUa er
alltof margt í gangi á þessu sviði og
því brýnt að yfirfara bæði sjálf ferl-
in og hinn pólitíska vUja.
Finnski seðlabankinn
virkur þátttakandi
í samfélagsumræðunni
Seðlabankar hafa löngum verið
lokaðir gagnvart almenningi og
þetta hefur að sögn Esko Ollila
einnig gUt um finnska seðlabank-
ann. „Það eru gerðar auknar kröfur
um gagnsæi í stjórnkerfinu, það era
ný lög um opinbert aðgengi og það
snýr þá einnig að okkur. Nú birtum
við spár okkar opinberlega, en slíkt
var óhugsandi fyrir áratug eða svo,“
segir OllUa og bætir við með glettn-
isglampa í augum að menn hafi vís-
ast verið hræddir um að spámar
rættust ef þær yrðu birtar.
Fyrir skömmu setti finnski fjár-
málaráðherrann ofan í við finnska
seðlabankann. Matti Vanhala aðal-
bankastjóri hafði komið með at-
hugasemdir um nauðsyn aukins að-
halds af hálfu ríkisstjómarinnar og
fékk þá það svar að bankinn gæti
ekki verið að setja sig á háan hest,
heldur ætti að líta í eigin barm, þar
sem of margir væra í vinnu við
bankann miðað við minnkandi um-
svif eftir tilkomu ECB.
„Það er meðvituð stefna bankans
nú að taka virkari þátt í samfélags-
umræðunni og því hefur verið vel
tekið í fjölmiðlum," segir Esko
OllUa í tUefni af þessum orðaskipt-
um. „Þetta er ný stefna og stórt
skref frá því sem áður var, þegar
viðvaranir bankans, til dæmis vegna
hugsanlegrar ofþenslu, vora svo
varlega orðaðar að það var aðeins á
færi sérfræðinga að skUja viðvaran-
imar.“
OUUa bendir á að gagnsæi og að-
gengi einkenni Norðurlöndin al-
mennt í ríkari mæli en tU dæmis
lönd Mið-Evrópu. Þessari norrænu
afstöðu væri æskUegt að halda á
lofti innan ECB og reyndar innan
ESB almennt.
Augnn á hættumerkjum
Efnahagslíf Finna stendur með
blóma og þeir hafa náð sér vel upp
úr kreppunni sem reið yfir í byrjun
þessa áratugar meðal annars vegna
samdráttar í verslun við Rússa. í
fyrra jukust lán tU heimUanna um
þrettán prósent, éinkum í takt við
hækkandi fasteignaverð. En það
var ekki fyrr en í vor að skuldir
heimilanna náðu hlutfallslega aftur
sama stigi og 1989, áður en krepp-
unnar fór að gæta. Hagvöxtur í
Finnlandi hefur verið tæp fimm
prósent undanfarin þrjú ár, var 4,7
prósent í fyrra, þegai’ ESB-meðal-
lagið var tvö prósent. Um leið bein-
ist athyglin að því hvort hætta sé á
þenslu.
„Við höfum augun á þáttum eins
og verði nýbygginga og fasteigna,
sem gæti hugsanlega gefið tUefni til
smá áhyggna," segir Ollila. „Al-
mennt virðist þó ekki liggja við of-
hitnun í efnahagslífinu, því launa-
hækkanir hafa verið hóflegar. Aðal-
bankastjóri bankans hefur þó komið
með vamaðarorð og bent á nauðsyn
þess að gripið verði til aðgerða fyrr
en seinna, svo hugsanlegur niður-
skurður komi nú í byrjun kjörtíma-
bUsins, ekki að beðið verði með
hann þar tU síðar, þegar það verður
pólitískt erfiðara að koma honum
við.
A tímum velgengni er hætta á að
launakröfur aukist og þá reynir á
skUning á nýjum aðstæðum, því
launahækkunum verður ekki lengur
mætt með gengislækkun. Það er því
fyllsta ástæða til aðhalds."
Aðspurður um ástæðurnar fyrir
velgengni Finna vitnar OUUa í aðal-
bankastjóra norska seðlabankans,
sem hafi nefnt að norska kreppan í
byrjun áratugarins hafi stafað af
óskynsamlegri stefnu og óheppni.
„Öfugt má segja að ástæðan fyrir
finnskri velgengni sé skynsamleg
stefna og heppni. Það hefur verið
gætt mikUs aðhalds í ríkisútgjöldum
og það hefur vissulega verið sárs-
aukafullt. Finnsk fyrirtæki hafa
einnig lært sína lexíu og aukið fram-
leiðni."
Finnskur iðnaður byggði áður
fyrr á skógariðnaði og þungavéla-
iðnaði, en nú hefur hátæknnðnaður
bæst við. Nokia er heimsþekkt, en
OlIUa bendir á að Finnar eigi mörg
hátæknifyrirtæki. Kjarasamningar
hafa ýtt undir sveigjanleika og allt
þetta hefur ýtt undii- velgengni
Finna. „Svo höfum við Finnar verið
heppnir og heppni skaðar aldrei,“
bætir Ollila við.
Kynslóðabyrðar - dreifbýlisflótti
Þrátt íyrir góða_ stöðu nú leynast
hættumar víða. í úttekt Alþjóða
gjaldeyrissjóðsins frá í júní á efna-
hag Finna er sterklega varað við að
brátt komi að því að stóra árgang-
amir frá miðri öldinni nái eftirlauna-
aldri, sem minni kynslóðir þurfi þá
að sjá fyrir. Því sé brýnt að hækka
hinn raunveralega eftirlaunaaldur.
Þó opinber eftirlaunaaldur í Finn-
landi sé 65 ár eins og víðar, þá hefur
atvinnuleysi gert það að verkum að
fólki hefur verið gert kleift að fara
mun fyrr á eftirlaun. Meðaleftir-
launaaldur er 59 ár og sjóðurinn
bendir á að þessari tölu þurfi að
hnika upp um 2-3 ár. Stjómin hefur
þegar byrjað að undirbúa slíka
breytingu, en varlega, því þetta er
mikið hitamál hjá stóram hópi fólks
á sextugsaldri, sem þegar hefur
augun á að fara á eftirlaun 59 ára.
Um tíu prósenta atvinnuleysi er
óskaplegt í íslenskum augum, en
hafa ber í huga að atvinnuleysið var
tvöfalt fyrir nokkram áram. En hin
þversagnakennda hlið atvinnuleysis-
ins er að sögn Ollila skortur á vinnu-
afli, það er skortur á vinnuafli með
menntun.
Vinnuafl fyFinnlandi færir sig til
eftir vinnu. I upphafi áttunda ára-
tugsins fluttust um 300 þúsund
Finnar til Svíþjóðar í atvinnuleit.
Slíkt gerist þó ekki lengur, því þar
hefur ekkert verið að hafa undanfar-
in ár. Nú liggur leiðin ekki aðeins úr
dreifbýli í þéttbýli, heldur frá litlum
og meðalstóram borgum í þríhym-
inginn Helsinki, Ábo og Tampere.
„Þessir flutningar eru meiri en
fólksflutningamir í ki'ingum 1970,“
segir Ollila „og skapa bæði vanda
fyrir þau byggðarlög, sem verða af
fólki og þau svæði, sem straumurinn
liggur til. Innviðir á yfirgefnum
svæðum verða umframir, svo sem
íbúðarhúsnæði og skólar, en á svæð-
um, sem straumurinn liggur til dug-
ir innviðauppbyggingin ekki til. En
það er ekki hægt að taka á þessu
með lögum, ekki hægt að banna
fólki að flytja.“
Ráðstafanir á þessu sviði í gegn-
um árin era Ollila vel kunnungar,
því hann starfaði um árabil í finnskri
hliðstæðu Iðnþróunarsjóðs. „Ráð-
stafanir af því tagi, sem slíkir sjóðir
stóðu fyrir í eina tíð era aflagðar og
um það er full samstaða, en þá er
spumingin hvað sé til ráða.“
Velheppnað finnskt dæmi að mati
Ollila er Öulu. Þar var stofnaður há-
skóli 1959, sem hefur sérhæft sig í
rafmagnsfræði og annarri hátækni,
sem sér fyrir vinnuafli á því sviði.
Þar er símafyrirtækið Nokia með
verksmiðju, sem starfar á sviði þró-
unar og rannsókna. „Þetta hefur
stöðvað fólksflutninga frá þessu
svæði og er gott dæmi um hvemig
haga má byggðastefhu í framtíð-
inni,“ segir Óllila.
Það er erfitt að halda um hag-
stjóm á tímum samdráttar og
kreppu, ekki síður erfitt að finna
skynsamlegar leiðir á tímum vaxtar,
halda góðærinu stöðugu í stað svigs
milli þenslu og samdráttar. Þó vöxt-
urinn hafi undanfarið grundvallast á
eftirspumaraukningu innanlands,
ekki á útflutningsaukningu er Ollila
bjartsýnn á að vöxturinn í Finnlandi
beri sig. „Það er eðlilegt að eftir-
spumaraukning fylgi löngu tímabili
vaxandi útflutnings. I finnskum iðn-
aði ríkir trú á framtíðina og þar má
rnerkja vaxandi útflutning undan-
farna mánuði. Þriggja prósenta hag-
vöxtur ætti að geta vera nokkuð
stöðugt ástand.“