Morgunblaðið - 28.07.1999, Blaðsíða 28

28 MIÐVIKUDAGUR 28. JÚLÍ 1999
MORGUNBLAÐIÐ
MORGUNBLAÐIÐ
MIÐVIKUDAGUR 28. JÚLÍ 1999 29
STOFNAÐ 1913
ÚTGEFANDI: Árvakur hf., Reykjavík.
FRAMKVÆMDASTJÓRI: Hallgrímur B. Geirsson.
RITSTJÓRAR: Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
FRIÐARGÆZLA
í KOSOVO
FRIÐARGÆZLULIÐ Sameinuðu þjóðanna og Atlants-
hafsbandalagsins í Kosovo á mikið undir því komið að
geta sýnt fram á að það geri ekki greinarmun á þjóðernis-
hópum í héraðinu. Gæzluliðið þarf að vera trúverðugt í
störfum sínum og gera íbúunum ljóst að það hafi burði til
að vernda þá fyrir hryðjuverkahópum, jafnt Serba sem Al-
bana. Morðin á fjórtán Serbum fyrir helgina í þorpinu
Graeko eru vísbending um það ógnarástand sem blossað
getur upp í Kosovo taki gæzluliðið ekki af festu í taumana.
Morðin á Serbunum eru vatn á myllu harðlínuaflanna í
kringum Slobodan Milosovic. Hann notaði þau strax sem
átyllu til að krefjast þess að serbneska hernum yrði leyft
að halda aftur til Kosovo til að vernda Serbana þar. Miðað
við framferði Milosevic í Bosníu og Kosovo er alls ekki úti-
lokað að hann beini her sínum gegn friðargæzluliðinu, ekki
sízt blasi það við að hann verði hrakinn frá völdum. Milos-
evic hefur haft stuðning yfirmanna hersins enda hafa sí-
felldar hreinsanir tryggt það. Honum hefur ítrekað tekizt
að halda völdum með því að blása í glæður þjóðernisof-
stækis. Hryðjuverk gegn Serbum í Kosovo þjóna því hags-
munum Milosevics.
Ljóst er að ástandið í Kosovo verður eldfimt um langa
hríð. Albönsku flóttamennirnir streyma nú heim tugþús-
undum saman og koma að heimkynnum sínum í rúst. Þeir
leita ættingja sinna í örvæntingu og horfa á fjöldagrafir
opnaðar um allt héraðið. Það má því búast við að átök og
illindi blossi upp öðru hverju. Gæzluliðið á því ekki auðvelt
verk fyrir höndum og því er mikilvægt að það fái þann
styrk sem nauðsynlegur er til að halda uppi lögum og
reglu. Annars verður engin von um það að þjóðarbrotin
geti búið saman í Kosovo til frambúðar.
Viðbrögð friðargæzluliðsins undir forustu brezka hers-
höfðingjans Michaels Jacksons við morðunum í Gracko
benda til þess að það muni ekki láta hryðuverkahópum
haldast uppi slík óhæfuverk. Það er fagnaðarefni og
ástæða er fyrir alþjóðasamfélagið að veita gæzluliðinu
stuðning til þess verks.
HÁMARKSHRAÐI
Á ÞJÓÐVEGUM
NORSKA vegamálastofnunin hefur í hyggju að leggja
formlega til að hámarkshraði verði minnkaður alls
staðar í Noregi úr'80 km í 70 km á klukkustund. Er þetta
gert í framhaldi af tilraun sem gerð var á ákveðnum þjóð-
vegi í Noregi. Tilgangurinn með þessu er að draga úr um-
ferðarslysum en kannanir og rannsóknir sýna að slysatíðni
eykst með auknum hraða og þarf kannski engar rannsókn-
ir til að komast að þeirri niðurstöðu.
I Morgunblaðinu í gær kom fram hjá talsmanni Umferð-
arráðs að engar formlegar kannanir hafi verið gerðar á því
hvort slysatíðni hefur aukizt eftir að hámarkshraði var
aukinn á þjóðvegum fyrir nokkrum árum. Hins vegar eru
þessi áform Norðmanna umhugsunarverð fyrir okkur.
Agaleysi í umferð hefur lengi verið mikið vandamál. Nú
hafa lögregluyfirvöld hins vegar tekið upp ný og ákveðnari
vinnubrögð sem hafa áreiðanlega orðið til þess að auka
mjög aga í umferðinni. Ökumenn hugsa sig um tvisvar áð-
ur en þeir taka áhættuna af því að missa ökuskírteini eða
greiða háar fjársektir vegna kæruleysis í umferðinni,
hvort sem er vegna of hraðs aksturs, að bílbelti séu ekki
notuð eða af öðrum ástæðum.
Þegar hámarkshraði var aukinn úti á þjóðvegum fannst
flestum það skynsamleg leið á þeirri forsendu m.a. að
hraðinn væri hvort sem er nálægt 90 km á klukkustund og
jafnvel meiri. Á hinn bóginn er ljóst að þjóðvegir eru víða
svo mjóir að bílar geta alls ekki mætzt á þeim hraða án
þess að mikil hætta sé á ferðum. Frumkvæði Norðmanna
hlýtur að vekja til umhugsunar um það hvort ekki sé nauð-
synlegt að bera saman slysatíðni fyrir og eftir ákvörðunina
um að auka hraðann til þess að við vitum hvar við stöndum
í þessum efnum.
S
Kannanir sýna að viðhorf almennings á Islandi til verslunar á Netinu eru neikvæð en netviðskipti hafa þó aukist
Ekki hvort, heldur hvenær
að fyrir síðustu jól hafi farið að bera veru-
lega á vaxandi efth-spurn eftir þjónustu
okkar vegna netverslana en í mörgum til-
fellum virtist sem verslunareigendur
hefðu ekki áttað sig á því að það er ekki
nóg að selja vöruna heldur þarf líka að sjá
tii þess að kaupandinn fái hana í hendur.
Við lítum annars á hverskyns heimaversl-
un sem vaxandi hluta af þeirrí starfsemi
sem þjónusta okkar nær tíl,
hvort sem um er að ræða póst-
verslanir, sjónvarpsverslanir,
eða netverslun. Við viljum auð-
velda verslunareigendum að
fara út í netverslun með tvenn-
um hætti. í fyrsta lagi kynntum við íyrir
í-úmu ári bláa bögglalínu sem er heim-
sendingarþjónusta á bögglum. Og í öðru
lagi höfum við tekið þátt í að hanna hluta
af hugbúnaði fyrir netverslanir, sérstaka
einingu sem reiknar út flutningskostnað.
Viðskiptavinur getur þannig fengið upp-
gefið hve mikið það kostar að færa honum
vöruna, allt eftir þyngd hennar og hvar á
Allir þeir sem Morgunblaðið hefur rætt
við í tengslum við netverslun voru sam-
mála um að netverslun ætti eftir að bylta
viðskiptaháttum hér á landi eins og annars
staðar í heiminum í framtíðinni.
„Þetta á eftir að breytast með þeirri
kynslóð sem er að vaxa úr grasi núna og
elst upp við Netið,“ segir Júlíus Óskarsson
hjá Visa Island. Sigurður Ragnarsson hjá
Gæðamiðlun tekur í sama streng og bætir
við. „Framtíð og arðsemi íyrirtækja mun í
auknum mæli hvíla á hvernig til tekst með
vefverslun. Þetta er í mörgum tilvikum
ekki lengur spurning um hvort íyrii*tækið
eigi að opna vefverslun, heldur hvenær,
því hvaða áhrif hefur það t.d. þegar sam-
keppnisaðilar opna vefverslun? Vefurinn
býður upp á nýtt samskipta-
kerfi við viðskiptavini og fyrir-
tæki stjórna því vissulega sjálf
hvernig til tekst,“ segir Sigurð-
ur.
Fjalar Sigurðarson horfiry
enn lengra fram í tímann. „Til framtíðar
er Netið hins vegar ekki bundið við einka-
tölvur. I framtíðinni munu heimilistæki,
jafnvel bíllinn þinn, vera nettengd. Hins
vegar munum við á næstu árum verða
talsvert bundin af skjánum og mótaldinu
og meðan það ástand varir mun vefurinn
ekki koma í staðinn fyrir það líf sem við^
lifum nú nema að takmörkuðu leyti.“
Hjálpar fólki
að „þrengja
hringinn“
Munur milli aldurshópa
Þeir sem fróðir eru um málefni Netsins
hér á landi taka undir að netverslun sé
enn sem komið er ekki útbreidd hér en
leggja þó áherslu á að munur sé milli hópa
í samfélaginu að þessu leyti. „Sérstaklega
er munur milli aldurshópa á því hvaða af-
stöðu menn hafa til þess að versla á Net-
inu,“ segir Sigurður Ragnarsson, fram-
kvæmdastjóri Gæðamiðlunar hf. „Eg er
viss um að önnur niðurstaða fengist ef við
skoðuðum aldurshópinn 16-35 ára.“
Aðrir benda á að þótt verslun á Netinu
sé ef til vill ekki mjög útbreidd hafi mikið
breyst frá því Netið var að myndast sem
vettvangur samskipta í heiminum. Gestur
Gestsson hjá Margmiðlun hf. er einn
þeirra sem hefur fylgst með þróun net-
verslunar á Islandi frá því að fyrst var far-
ið að gera tilraunir á því sviði. „Það sem
hefur staðið verslun á Netinu íyrir þrifum
hingað til er að það vantar hvatann. Ef
fólk hefur ekki ástæðu til að versla frekar
á Netinu en á hefðbundinn hátt, gerir fólk
það ekki. Þetta vandamál hefur íylgt net-
viðskiptum frá upphafi. Margmiðlun er
fyrirtæki sem var stofnað árið 1993 í
kringum rafræna verslun sem kallaðist
Heimakringlan og var ein fyrsta netversl-
unin hér á landi. I tengslum við
Heimakringluna var þróað netverslunar-
kerfi en þessi tilraun var langt á undan
sinni samtíð, ef svo má segja. Reyndar var
netverslun farin að glæðast nokkuð í
Bandaríkjunum á þessum tíma en hér á
landi var ekki sama uppi á teningnum. Til-
raunin bar ekki árangur og Heimakringl-
an lognaðist út af á skömmum tíma. I raun
var engu einu um að kenna en ég held að
almennt áhugaleysi sé meginskýringin,
bæði af hálfu verslunareigenda og við-
skiptavina. Þetta var einfaldlega alltof
snemmt."
Þeir sem til þekkja segja að allar að-
stæður hafi gjörbreyst á örskömmum
tíma. Bæði hafi aðgangur fólks og áhugi á
Netinu stórlega aukist á síðustu árum og
sérstaklega er á það bent að vefverslan-
irnar sjálfar hafi orðið fullkomnai’i og not-
endavænni en þær voru í upp-
hafi. Ekki eru þó allir sammála
þessu mati.
„Ég verð að viðurkenna það
að þó svo að ég sé á Netínu _____________
næstum allan daginn, er það
alltof sjaldan sem ég get gert það sem ég
vil gera á Netinu,“ segir Fjalar Sigurðar-
son ráðgjafi hjá Hugviti hf. „Það stendur
allt og fellur með því hvernig netsvæðið
hefur verið hugsað og, í tilviki netverslun-
ar, hvernig verslunin er hönnuð. Það er
svo sem ekkert sem hindrar það tækni-
lega að fólk geti keypt hvaða vöru sem er
á Netinu en umhverfið er í mörgum tilfell-
Aðstæður gjör-
breyst á stutt-
um tíma
sem láta þeim í té kreditkortanúmer sín
og einnig getur þriðji aðOi komist yfir
kortnúmer og þannig haft fé af fólki. Á
síðustu árum hafa kortasvik á Netinu vax-
ið gríðarlega í takt við að notendum Nets-
ins hefur fjölgað. Kreditkortaíyrirtækin
hér á landi hafa orðið óþyrmilega vör við
þessa þróun en í flestum tilfellum verða
verslanir að taka á sig skakkaföll sem
korthafar verða fyrir af völdum
svika á Netinu. Hjá Visa ísland
hefur til dæmis bakfærslum,
þ.e. ógildum færslum af kort-
_____ um, vegna viðskipta á Netinu
fjölgað úr 839 á árinu 1997 í
3645 í fyrra. Um er að ræða tilvik þar sem
íslendingar hafa átt í viðskiptum við er-
lendar vefsíður af ýmsu tagi en kortasvik
vegna netviðskipta hér innanlands eru fá-
tíð.
Ýmislegt hefur verið gert í því augnamiði
að auka öryggi í viðskiptum á Netinu. Árið
1994 kynnti fyrirtækið Netscape Commun-
ications öiyggisstaðal til nota í viðskiptum
Talað er' um að það geti hafa hamlað
viðskiptum gegnum Netið að ekki skuli
boðið upp á fjölbreyttari greiðslumáta í
slíkum viðskiptum, t.d. debetkort eða
millifærslur beint af bankareikningum.
Samkvæmt upplýsingum frá bönkum og
sparisjóðum er stefnt að því að opna fyrir
viðskipti með debetkort á Netinu þegar
sýnt þykir að öryggi í viðskiptum á Netinu
sé orðið fullnægjandi. Hins vegar krefjast
aðrir greiðslumiðlar en greiðslukort
tæknilegra lausna sem enn sem komið er
hafa ekki verið útfærðar hér á landi vegna
þess að ekki hefur verið talið hægt að
tryggja nægjanlegt öryggi samfara notk-
un þeirra.
Allur gangur á hvernig
dreifingu er háttað
Til að verslun með vörur á Netinu geti
farið fram þurfa að vera fyrir hendi ör-
uggir og fljótvirkir miðlar sem dreifa þeim
vörum sem keyptar eru. Hér á landi hefur
verið allur gangur á því hvemig netversl-
anir dreifa vörum sínum, sumar hafa
starfrækt eigin dreifikerfi en aðrar hafa
samið við póst- og flutningafyrirtæki um
dreifingu. Islandspóstur er eitt þeirra.
„Við höfum fylgst mjög náið með þróun-
inni undanfarið því vörudreifing er auðvit-
að mikilvægur þáttur í verslun gegnum
Netið,“ segir Helgi Már Björgvinsson,
markaðsstjóri hjá Islandspósti. „Segja má
landinu hann er. Flutningaeiningin var
upphaflega hönnuð í samstarfi við Marg-
miðlun hf. en fleiri hugbúnaðarhús hafa
verið að skoða þann möguleika að tengjast*
henni,“ segir Helgi Már.
Hvar liggja mörkin?
Ætli einhver takmörk séu fyrir því
hvaða vöru eða þjónustu er hægt að
versla með á Netinu? „Fyrirfram er ekki
hægt að segja um neina vöm að hún henti
ekki vefnum að einu eða neinu leyti,“ seg-
ir Fjalar Sigurðarson. „Ég get svo sem
fallist á það sjónarmið að myndbandavæð-
ingin hafi ekki gengið af kvikmyndahús-
unum dauðum vegna þess að kvikmynda-
húsin uppfylla félagslega þörf sem mynd-
bönd í heimahúsum geta ekki gert. En -
kvikmyndahúsamenningin er að nokkru
leyti bundin ákveðnum aldurshópi og það
er ekki sami aldurshópur og verslar í
stórmörkuðum. Það uppfyllir enga félags-
lega þörf hjá mér að standa í kassabiðröð
í Bónusi eða Nýkaupi og ég held að sá
sem er þannig komið fyrir ætti að leita
sér aðstoðar af einhverju tagi! Þess vegna
held ég að menn þurfi að fara varlega í
þvf að útiloka Netið fyrirfram, a.m.k. á
þessum forsendum. Það geta hins vegar
verið aðrir hlutir sem skipta máli í þessu
sambandi, til dæmis þekkja allir það að
hugmyndin að kvöldmatnum kviknar í
búðinni, þegar fólk finnur lykt og þreifar
á matvörunni. Þetta getur auðvitað ekki
gerst á Netinu. Fólk er mjög raunsætt í
því hvernig það notar Netið og þótt marg-
ar frumlegar hugmyndir um viðskipti á
Netinu verði til er ekki þar með sagt að
þær gangi upp, vegna þess að mannlegt
eðli er ekki að breytast. Menn mega ekki
hætta að vera raunsæir. Fólk kaupir síður
matvöru á Netinu því í flestum tilfellum
fylgja því meiri kostir að fara út í búð og
kaupa í matinn. Og ef þú getur hringt
stutt símtal til að panta pitsu, er þá nokk-
ur ástæða til að panta hana á Netinu? Það
tekur tíma og útheimtir fyrirhöfn að
tengja mótaldið, hringja, opna vefskoðar-
ann, o.s.fi-v. Viðskipti á Netinu eru bundin
af því að skjárinn er af tiltekinni stærð og
vélbúnaðurinn og hugbúnaðurinn eru enn
þröskuldur. Þetta má ekki gleymast,“
segir Fjalar.
Sumir hafa bent á að ef til vill sé ekki
rétt að tala um að annaðhvort verði alfarið
verslað með vörur á Netinu eða alfarið á
hefðbundinn máta.
„Það er stundum sagt að vörur og
þjónusta henti misvel sem verslunai’varn-
ingur í netviðskiptum. Upplýsingar eru
til dæmis vara sem hentar Netinu mjög
vel,“ segir Fjalar. „Ég held að aðalatriðið
sé að menn átti sig á því að í mörgum til-
vikum geta viðskipti átt sér stað bæði um
Netið og í raunheimum, sem ég kalla svo.
Netið getur hjálpað fólki að „þrengja
hringinn", ef svo má segja, þegar það er
t.d. að leita sér að fasteign eða bíl. En
auðvitað verður fólk að prufukeyra bílinn
á einhverjum tímapunkti og fara inn í
húsið sem það ætlar að kaupa til að kom-
ast að því hvort það getur hugsað sér að
búa þar.“
BÚIST er við því að í Bandaríkj-
unum muni viðskipti um Netið
meira en tvöfaldast á þessu ári
frá því í fyrra. Spáð er að heild-
arverðmæti þeirra fari úr tæpum 15 millj-
örðum Bandaríkjadala í 36 mUljarða, sem
samsvarar um 2.700 milljörðum íslenskra
króna. Þetta kemur fram á vefsíðunni
nua.ie sem birtir upplýsingar um ýmislegt
sem við kemur Netinu.
Ibúar Vestur-Evrópu eru enn langt á
eftir Bandaríkjamönnum að þessu leyti
þótt netverslun hafí færst mjög í vöxt í álf-
unni á síðustu árum. Búist er við því að
Evrópubúar muni versla fyrir um 775
milljónir dollara á Netinu í ár, jafnvirði
rúmlega 57 milljarða króna, sem er marg-
falt meira en undanfarin ár. Sem dæmi um
þá breytingu sem er að verða í Evrópu,
má nefna að talið er að netverslun muni
aukast um meira en helming í Þýskalandi
á þessu ári, samanborðið við árið í fyrra,
gangi spár eftir. Fjöldi kannana bendir
ennfremur til þess að í mörgum löndum
álfunnar séu neytendur að verða viljugri
en hingað til að versla gegnum Netið.
íslendingar eru ein þeirra þjóða þar
sem netvæðing hefur gengið hvað lengst,
að því er kannanir sýna. Samkvæmt ný-
legri könnun Gallup hafa ríflega 67%
landsmanna á aldrinum 16-75 ára aðgang
að Netinu en aðrar kannanir hafa gefið til
kynna að þetta hlutfall sé allt að 80%. Það
kann því að koma nokkuð á óvart að net-
verslun skuli ekki vera almennari hér en
raun ber vitni. Samkvæmt könnun Gallup
hafa einungis um 23% fólks á aldrinum
16-75 ára keypt vörur eða þjónustu á Net-
inu. Könnunin leiðir einnig í ljós neikvæð
viðhorf landsmanna til verslunar á Netinu,
þannig segja næstum 60% aðspurðra að
það höfði lítið tO sín að versla á Netinu.
um ekki nógu notendavænt eða þá, sem er
enn algengara, það er ekki gengið nógu
langt í möguleikum. Ef ég til dæmis vil
undirbúa ferðalagið mitt, dugir mér ekki
að fá almennan fyrirlestur um stöðu ferða-
mála í því landi sem ég vil ferðast tíl. Það
dugir mér ekki að vita að það sé bændag-
isting úti um allt í landinu. Ég vil finna
staðinn, mynd af húsinu, vil geta bókað og
gengið frá greiðslu. Ég er miðpunktur al-
heimsins þegar ég er á Netinu og geri þá
kröfu að það sé talað tfl mín sem einstak-
lings. Fyrirtækin eru hins vegar alltaf að
tala við viðskiptavininn eins og hann sé
hópur og þess vegna fara þau á mis við
þau tækifæri sem annars liggja í netvið-
skiptum," segir Fjalar.
Oryggismálin hafa
verið fiöskuháls
Kunnugir segja að það sem helst hafi
staðið í vegi fyrir auknum viðskiptum á
Netinu sé ótti almennings um að öryggi sé
ábótavant í slíkum viðskiptum. Hingað tfl
hefur þessi ótti ekki reynst tilhæfulaus því
um allan heim hefur mikið borið á svikum
í netviðskiptum. Þetta á einkum við
vandamál í tengslum við kreditkort, sem
eru í raun eini greiðslumátinn sem notað-
ur er í netviðskiptum hér á landi. Bæði er
um það að ræða að þeir sem bjóða vöru
eða þjónustu á Netinu eru afbrotamenn
sem svíkja fjárhæðir af viðskiptavinum
Úr könnunum Gallup á netverslun
Hversu vel höfðar til fólks
að versla á Netinu?
Hvorki
vel né
illa
Könnun í april 1999. Urtakið var 1.200 manna,
16-75 ára, landið allt. Svartilutfall var 70,5%.
iivciau iiiaiyn iii
verslað á Netinu
síðastliðna
12 mán.?
1998 1998 1999
á Netinu sem nefnist SSL.
Þessi staðall er nú mest not-
aði öryggisbúnaðurinn sem
notaður er í viðskiptum á
Netinu en nýlega kynntu
nokkur stærstu kortafyrir-
tæki heims ásamt
Microsoft, IBM, Netscape
og fleiri aðilum, nýjan ör-
yggisstaðal fyrir netvið-
skipti. Hinn nýi öryggisbún-
aður nefnist SET sem
stendur fyrir Secure Elect-
ronic Transactions. „Það
sem SET hefur fram yfir
eldri gerðir af öryggisstöðl-
um er að kerfið tryggir að
bæði viðskiptavmur og
verslun séu áreiðanlegir að-
flar,“ segir Júlíus Óskarsson
hjá Visa ísland. „Kortafyr-
irtækin gefa út sérstök rafi’æn skírteini
sem bæði verslun og viðskiptavinur nota í
viðskiptum á Netinu og með þvi móti geta
+
kortafyrirtækin ábyrgst viðskiptin." Hann
bætir við að kortafyrirtækin muni í fram-
tíðinni beita sér fyrir því að öll viðskiptí
með greiðslukort á Netinu
fari fram í gegnum SET
kerfið.
Nýherji hf. hefur hannað
netverslanir fyrir þrjú fyr-
irtæki hér á landi þar sem
SET greiðslukerfið er not-
að. Að sögn Geirs S. Jóns-
sonar, sérfræðings hjá Ný-
herja, er kerfið öruggara
en hingað tfl hefur þekkst í
netviðskiptum því gegnum
það þarf fólk ekki að gefa
upp kortnúmer sín þegar
það verslar á Netinu. „Til
að nýta SET verður fólk að
ná sér í svokallað skjáveski,
sem er hugbúnaður sem
heldur utanum allar færsl-
ur af kortum þess. Þessi
hugbúnaður fæst endur-
gjaldslaust og þegar lokið hefur verið við
að hlaða honum inn á tölvuna verða við-
skiptin 100% örugg,“ segir Geir.
Breytingar meö
betri vefjum og
auknu öryggi
Viðskipti á Netinu hafa aukist um kunnugra á það eftir að breytast með
heim allan að undanförnu og spáð er tilkomu öflugri hugbúnaðarlausna, ör-
að mikill vöxtur muni hlaupa í slík uggari greiðslukerfa og fjölbreyttari
viðskipti á næstu árum. Hér á landi dreifíngarleiða. Oli Jón Jónsson kann-
hefur verslun á Netinu ekki verið um- aði stöðuna og ræddi við sérfræðinga
-------------------- -------------------
___fangsmikil hingað til en að mati um framtíð netverslunar á Islandi.