Morgunblaðið - 15.09.1999, Blaðsíða 12

12 MIÐVIKUDAGUR 15. SEPTEMBER 1999
MORGUNBLAÐIÐ
FRÉTTIR
Rannsókn-
arnám eflt
Morgunblaðið/Golli
Jón Ólafsson segir rannsóknarnám forsendu góðs háskóla.
HUGVÍSINDASTOFNUN er ný
stofnun við Háskóla Islands, en
henni er m.a. ætlað að hafa umsjón
með rannsóknarnámi, þ.e. masters-
og doktorsnámij innan heimspeki-
deildar. Jón Olafsson er fram-
kvæmdarstjóri Hugvísindastofnun-
ar og er hann í þann mund að ljúka
doktorsritgerð við Columbia-há-
skóla í Bandaríkjunum.
Starfsemi Hugvísindastofnunar á
að vera fjölbreytileg, að því er Jón
segir, og mun hún t.d. samræma
það starf sem hefur farið fram á
vegum heimspekistofnunar, bók-
menntafræðistofnunar, sagnfræði-
stofnunar, stofnunar í erlendum
tungumálum og málvísindastofnun-
ar. Ætlunin er að sumar þessara
stofnana sameinist Hugvísinda-
stofnun þegar fram líða stundii’.
Þær stærri munu hins vegar starfa
áfram sjálfstætt, en njóta þjónustu
stofnunarinnar og hafa samvinnu
við hana s.s. um útgáfu bóka og ráð-
stefnuhald.
Öflugt doktorsnám
í framtíðinni
Töluverðan tíma tekur að byggja
upp starfsemi á borð við þá sem
Hugvísindastofnun á að bjóða upp
á. Hafist er þó handa og er t.d. nú
verið að koma upp vinnuaðstöðu
fyrir doktorsnema á efstu hæð
Nýja-Garðs, sem er aðsetur Hug-
vísindastofnunar. Nemai’nir deila
þar tveir og tveir skrifstofu og er
rými fyrir tíu doktorsnema, en und-
anfarinn áratug hefur rannsóknar-
nemum í heimspekideild fjölgað
mjög, ekki síst á sviði sagnfræði og
íslensku.
Að sögn Jóns er stefnt að því að
byggja upp öflugt doktorsnám í
nokkrum greinum við Háskólann og
á námið að vera sambærilegt því
sem nú þekkist bæði í Bandaríkjun-
um og Evrópu.
Jón segist stundum heyi'a því
fleygt að fólk eigi að fara utan í
doktorsnám, því smæð landsins geri
það óhagkvæmt að koma slíku námi
á fót við Háskólann. Hann er þessu
hins vegar ósammála. „Það er gífur-
legur munur á háskóla sem býður
eingöngu upp á BA-nám og háskóla
sem býður upp á rannsóknamám.
Ef háskólinn á að verða jafn öflug
rannsóknarstofnun og menn vilja að
hann sé, þá er það algjört grund-
vallaratriði að boðið sé upp á rann-
sóknarnám þar.“
Rannsóknarstarf heimspekideild-
ar þarf þó að styðja á annan máta.
Þegar eru starfandi innan Háskól-
ans Félagsvísinda-, Raunvísinda- og
Lagastofnun sem allar styðja rann-
sóknarstarfsemi sinna deilda. Hug-
vísindastofnun er ætlað svipað hlut-
verk og mun hún styðja við og halda
utan um rannsóknir og sjá um
stefnumótun þeirra. Ekki er fyrst
um sinn á dagskrá að ráða sérfræð-
inga til starfa líkt og þekkist á
Raunvísindastofnun.
Hugvísindastofnun mun einnig
aðstoða fræðimenn við að sækja um
styrki. Flókið styi'kjakerfi vefst fyr-
ir mörgum og viðurkennir Jón að
hugvísindamenn hafi þar e.t.v. að-
eins dregist aftur úr kollegum sín-
um í öðrum greinum. Þörf sé á að
bæta úr þessu, því sýnt hafi verið
fram á að styrkir fáist ekki síður til
húmanískra rannsókna en annarra,
sé þeim á annað borð fylgt vel eftir.
Áhugi á stofnun
miðaldastofu
Það fellur í hlut Hugvísindastofn-
unar að skipuleggja rannsóknar-
verkefni og segir Jón t.d. mikinn
þverfaglegan áhuga á að stofna
rannsóknarstofu í miðaldafræðum.
Fleiri slík verkefni eiga þó eftir að
líta dagsins ljós á næstunni að því
er Jón telur og til dæmis finnst hon-
um hugvísindamenn hafa mikið til
málanna að leggja um erfðavísindi.
„Margt sem nefnt er lífvísindi
kemur hugvísindum við og eru for-
sendur þar bæði heimspekilegar og
sögulegar. Fólk gleymir því oft þeg-
ar talað er um erfðavísindi að þetta
er ekki nýtt fyrirbæri. Mannkyn-
bætur voru til að mynda mikið
ræddar á fjórða áratugnum og þá
töldu menn sig geta gert stóra hluti.“
Ráðstefnuhald og bókaútgáfa
heimspekideildar fellur einnig undir
Hugvísindastofnun og verður til að
mynda haldið Hugvísindaþing dag-
ana 15. og 16. október. Um einskon-
ar opnun stofnunarinnar er að ræða
og verða hugvísindin sem slík þema
þingsins. Jón segir þingið þó ekki
síður vettvang þeirra fræðimanna
sem þar kynna rannsóknir sínar.
Auk Hugvísindastofnunar munu
taka þátt í þinginu Reykjavíkuraka-
demían, Guðfræðideild, Kennarahá-
skólinn og sjálfstætt starfandi
fræðimenn.
„Islendingar búa við þá sérstöðu
að fólkið í landinu hefur alltaf haft
mikinn áhuga á fræðum. Maður er
því ekki í þeirri aðstöðu að þurfa að
vinna gegn fordómum eða mæta
fullkominni fáfræði. Það er þó engu
að síður þörf á að fríska dálítið upp
á ímynd fræðanna og það er það
sem kynning Hugvísindastofnunar
snýst að vissu leyti um. Það að fólk
skilji hvað hugvísindi eru spenn-
andi.“
Álit samkeppnisráðs
á þungaskattslögum
Ráðherra
leiðrétti
mismuninn
SAMKEPPNISRÁÐ beinir því áliti
til fjármálaráðherra að hann beiti
sér fyrir því að leiðrétta þá sam-
keppnislegu mismunun sem felist í
gildandi ákvæðum þungaskattslaga
um fjáröflun til vegagerðai’.
I erindi Landssambands vörubif-
reiðastjóra vai' kvartað undan þeim
breytingum sem gerðar voru á
þungaskattslögum árið 1998 um að
ökutæki 14 þús. kg og þyngri skuli
jafnframt kflómetragjaldi greiða
100 þús. í fast gjald á ári og jafn-
framt síðari breytingum þar sem
gert er ráð fyrir að í upphafi gjalda-
árs megi velja um að greiða þunga-
skatt miðað við 95 þús. km akstur á
ári eða greiða samkvæmt mæli.
I áliti samkeppnisráðs segir að
umræddar breytingar á þunga-
skattslögum fari þvert gegn þeirri
hugsun sem fram komi í áliti ráðs-
ins frá 1997, um að afsláttur af
þungaskatti leiði til samkeppnis-
legrar mismununar og aðgangs-
hindrandi markaðar. Það fastagjald
sem lagt er á bifreiðar 14 þús. kg að
þyngd og þyngri valdi því að af bif-
reiðum sem þyngri eni og ekið er
meira væri greiddur lægri skattur á
tonnkílómetra en af þeim bifreiðum
sem léttari eru og ekið er minna.
Þannig skattur komi illa niður á
þeim sem lítil umsvif hafa þar sem
þeir greiði hlutfallslega hærri gjöld
en aðrir. Samkeppnisi'áð álítur að
með lagabreytingu í des. sl. hafi
verið tekið upp nýtt afsláttarkerfi.
Hagfræðingar WTO í heimsókn á Islandi
Uppskriftin að lang-
tímahagvexti fundin?
Tveir hagfræðingar frá Heimsviðskipta-
stofnuninni hafa undanfarna mánuði unnið
að skýrslu um íslenskan efnahag. Annar
þeirra vann að sams konar skýrslu fyrir
sex árum og segir hann að efnahagurinn
og hugarfarið hafí tekið miklum breyting-
um, sem mikið til sé stjórnvöldum að
þakka en jafnframt segir hann að líklega
verði íslenskum stjórnvöldum ráðlagt að
koma á veiðileyfagjöldum í sjávarútvegi.
Morgunblaðið/Ámi Sæberg
Hagfræðingamh' Angelo Silvy og Raymundo Valdes. Valdes kom til
íslands fyrir sex ámm á vegum GATT.
RAYMUNDO Valdes, hagfræðing-
ur hjá Heimsviðskiptastofnuninni,
segir að mikill munur sé á efna-
hagsástandinu og hugarfarinu á Is-
landi nú og þegar hann kom hingað
fyrir sex árum til að vinna að sam-
bærilegri skýrslu vegna GATT-
samningsins um afnám tolla og við-
skiptahindrana. „Þá var mikil svart-
sýni um framtíðina. Nú, á fjórða ári
mikils hagvaxtarskeiðs, eru aðstæð-
ur allt aðrar. Atvinnuleysi er nánast
horfið. Erlendar skuldir, sem menn
höfðu miklar áhyggjur af þá, eru að
vísu ekki horfnar, en ekki er litið á
þær sem mikið vandamál lengur.
Tekjur fólks hafa aukist. Það er at-
hyglisvert hvei'nig nýr kraftur hef-
ur komið í allt efnahagslífíð. Breyt-
inguna er líka að merkja í hugarfari
fólksins. Ég held að menn séu mun
bjartsýnni á framtíðina.“
Valdes og Angelo Silvy, sem
einnig er hagfræðingur, hafa und-
anfarna mánuði unnið að athugun á
íslenskum efnahagsmálum til undir-
búnings skýrslu fyrir Heimsvið-
skiptastofnunina, WTO. Þeir voru
staddir hér á landi í síðustu viku og
heimsóttu embættismenn, háskóla-
menn, Verslunarráð Islands og aðra
þá sem gátu aðstoðað við að fá
heildarmynd af íslenskum efnahag.
Á næstu vikum munu þeir vinna
uppkast að skýrslunni, sem verður
lögð fyrir íslensk stjórnvöld. Loks
verður endanlegri gerð skýrslunnar
dreift til aðildarlanda WTO, ásamt
skýrslu íslensku ríkisstjórnarinnar
um stefnumörkun hennar í efna-
hagsmálum. í febrúar á næsta ári
verða skýrslumar til umræðu hjá
fulltrúum aðildarlanda WTO.
Valdes segir að rannsóknin sé
nokkru viðameiri nú en fyrir sex ár-
um, því að þjónustugreinar, sem
ekki vom á verksviði GATT, verða
einnig kannaðar í þetta sinn. Þar á
meðal er fjarskiptamarkaðurinn og
fjármálakerfið, til dæmis.
Sfjórnarstefnan meginástæða
hagvaxtarins
Aðspurður segist Valdes telja að
uppganginn í íslenska efnahagslíf-
inu megi að miklu leyti þakka
stjómarstefnunni á undanförnum
árum, en jafnframt kerfisbreyting-
um sem gerðar voru fyrr. „Ymsar
ytri aðstæður hafa vissulega verið
hagstæðar, en aðalástæðan fyrir
þeim framförum sem orðið hafa
held ég að séu breytingar þær sem
stjómvöld hafa gert á efnahagsum-
hverfinu. Það var ákvörðun stjórn-
valda að opna hagkerfið, að taka
upp frjálslyndari verslunar- og fjár-
festingarstefnu. Án þessara breyt-
inga held ég að íslenski efnahagur-
inn hefði ekki getað hagnýtt sér
hagstætt ytra umhverfi.“ Valdes
segir að þátttaka í Evrópska efna-
hagssvæðinu sé greiniiega mikil-
vægur þáttur í þessu sambandi.
„Auðvitað er ekki allt fullkomið í
íslenskum efnahag núna. Menn
hljóta líka að spyrja um framhaldið:
Hafa Islendingar fundið uppskrift-
ina að sjálfbæmm langtímahag-
vexti, og um það verður án efa rætt
í Genf í febrúar.“
Valdes segir að honum virðist af
samtölum þeirra Silvy við embætt-
ismenn í stjórnkerfinu að ráðamenn
geri sér grein fyrir þeim vanda sem
þarf að takast á við, og hvað þurfi
að gera. „Eitt áhyggjuefni er við-
skiptahallinn, sem er verulegur.
Innflutningur hefur vaxið hraðar en
útflutningur, líklega bæði hvað
varðar vömr og þjónustu. Efnahag-
urinn nálgast nú að ná hámarksaf-
köstum og hætta er á þenslu ef ekk-
ert er að gert. En eins og áður sagði
held ég að ráðamenn geri sér fulla
grein fyrir þessu og gripið hefur
verið til ýmissa ráða gegn þessum
vanda að undanfömu."
Miklar breytingar orðið
á landbúnaðarkerfinu
Sérstök áhersla verður að sögn
Valdes lögð á að skoða landbúnað-
inn. .Ástæðan er ekki sú að hlutur
landbúnaðurins í þjóðarframleiðsl-
unni sé mikill, heldur það hversu
miklar breytingar hafa orðið í kerf-
inu á þessum sex ámm, margar
þeirra sennilega í kjölfar Umguay-
umferðar GATT-viðræðnanna. Sam-
keppnishamlandi reglur sem vom í
gildi þá em nú horfnar og við hefur
tekið kerfi gjalda og kvóta, sem er í
samræmi við niðurstöður Uruguay-
viðræðnanna. Beingi’eiðslur hafa
tekið við af niðurgreiðslum, sem er í
samræmi við þá stefnu sem sam-
þykkt var að framfylgja til að koma í
veg fyrir að bændur væru hvattir til
framleiðslu með styrkjum. I heild
má segja að allt landbúnaðai'kerfið
sé orðið mun skilvirkara."
Meðal þess sem bent var á í
skýrslu GATT fyrir sex ámm var að
miklir kostir væm við það að taka
upp veiðileyfagjald í sjávarútvegi.
Valdes segir að þar sem litlar breyt-
ingar hafi orðið á gmndvallaratrið-
um fiskveiðistjómunarkerfisins og í
úthlutun fiskveiðiheimilda síðan
megi búast við að niðurstaðan verði
sú sama.
Leggja líklega til veiðileyfagjald
„Ég tel að íslenska fiskveiði-
stjórnunarkerfið sé gott. Ljóst er að
það hefur stuðlað að því að fiski-
stofnar verði sjálfbærir. En núver-
andi kerfi styðst við ófullkominn
eignarrétt. Ég býst við því að flestir
íslendingar þekki betur en við
vandann sem fylgir þessu, en hann
snýr bæði að spurningum um rétt-
læti og hagkvæmni. Hvatinn til fjár-
festinga í greininni er ekki byggður
á eðlilegum gmndvelli. Einnig má
benda á það að veiðileyfagjald
myndi auka tekjur ríkisins, og við
núverandi aðstæður væri gott að fá
aukinn afgang á fjárlögum."
Valdes segir að þegar þessi sjón-
armið hafi komið fram fyrir sex ár-
um hafi sjávarútvegsfyrirtæki á Is-
landi verið algerlega ósammála mati
GATT, og hann segir að ekki sé við
öðm að búast nú.