Morgunblaðið - 15.09.1999, Blaðsíða 29

28 MIÐVIKUDAGUR 15. SEPTEMBER 1999
MORGUNBLAÐIÐ
+
MORGUNBLAÐIÐ
IMtogtuiIilftfeife
STOFNAÐ 1913
ÚTGEFANDI
FRAMKVÆMDASTJÓRI
RITSTJÓRAR
Árvakur hf., Reykjavík.
Hallgríraur B. Geirsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
HEIMSOKN MERIS
HEIMSÓKN forseta Eistlands hingað til lands hefur
sérstakt gildi í hugum íslendinga. Tengsl okkar við
Eystrasaltsríkin eru gömul og náin. Við studdum Eist-
lendinga, Letta og Litháa í sjálfstæðisbaráttu þeirri er
hófst er ríkin þrjú voru innlimuð í Sovétríkin árið 1940 í
samræmi við leynisáttmála Hitlers og Stalíns. íslending-
ar áttu auðvelt með að setja sig í spor smáþjóða er börð-
ust fyrir sjálfstæði og gegn erlendum yfírráðum.
Það var því engin tilviljun að íslendingar voru fyrstir
þjóða til að taka upp stjórnmálasamband við Eistland,
Lettland og Litháen í ágústmánuði árið 1991 heldur
fengum við þar kærkomið tækifæri til að sýna hug okkar
í verki. Eistneski utanríkisráðherrann er ritaði undir
samkomulagið um stjórnmálasamband árið 1991, Lenn-
art Meri, snýr nú aftur sem forseti landsins í opinberri
heimsókn.
Við undirritunina sagði Meri meðal annars í ræðu:
„Orðin sem við höfum sett á blað, eru stutt, en þetta
verður stórt skref fyrir Evrópu og vonandi alla menn,
sem búa við lýðræði."
A þeim árum sem síðan eru liðin hefur samstarf Is-
lands og Eystrasaltsríkjanna eflst og dafnað. Eistlend-
ingar sýndu einstakan hlýhug er íslensku forsetahjónin
heimsóttu Eistland sumarið 1998 og nýlega var ákveðið
að nefna torg það í Tallin, þar sem eistneska utanríkis-
ráðuneytið hefur aðsetur, íslandstorg.
Samstarf íslands og Eistlands fer ekki síst fram á
vettvangi Norðurlandaráðs en þátttaka Eystrasaltsríkj-
anna í starfi þess fer stöðugt vaxandi. Við höfum stutt
umsókn Eistlendinga um aðild að Atlantshafsbandalag-
inu og fögnum því að Eistland sé í hópi þeirra ríkja er
Evrópusambandið hefur ákveðið að hefja aðildarviðræð-
ur við.
Heimsókn Meris gefur okkur tækifæri til að endur-
gjalda þann hlýhug sem Eistlendingar hafa sýnt okkur á
síðustu árum og treysta enn þau bönd er tengja þjóðirn-
ar saman.
Morgunblaðið stóð alla tíð gegn innlimun Eystrasalts-
ríkja í Sovétríkin og hvarflaði aldrei að blaðinu að láta
undan í þeim efnum, hvorki á stalínstímanum né í kalda
stríðinu, þegar ýmsum var nóg boðið og lögðu árar í bát.
Þá áttu margir samleið með kommúnistunum sem
stjórnuðu ferðinni í Kreml. Af fyrrnefndum sökum ekki
sízt fagnar blaðið nú sérstaklega þessari heimsókn.
GLÆSILEGT FRAMTAK
Það glæsilega framtak sem útgerðarfyrirtæki Sigurð-
ar Ágústssonar ehf. í Stykkishólmi hefur sýnt við
varðveislu gamallar byggingar sem hýsir skrifstofur fyr-
irtækisins er til mikillar fyrirmyndar. Menningarlegt og
sögulegt mikilvægi þess að viðhalda gömlum húsum hef-
ur oftlega verið tíundað en eins og fram kom í umfjöllun
í síðustu Lesbók um framkvæmdir við hið 109 ára gamla
hús, sem um langan aldur var miðstöð verslunar í Stykk-
ishólmi, hefur öllum meginmarkmiðum varðveislunnar
verið náð þar; húsið er varðveitt í sem upphaflegustu
mynd auk þess sem gamli og nýi tíminn mætast þar af
stakri smekkvísi.
Upphaflega var húsið, sem er auðkennt af stóru skilti
sem á stendur Tang & Riis, pakkhús Gramsverslunar,
síðar verslunarhús Tang & Riis, þá verslun Sigurðar
Ágústssonar og frá 1979 hefur það gegnt núverandi hlut-
verki. Upprunalegu útliti hefur verið haldið að utan-
verðu og lóðin við húsið er til fyrirmyndar. Innanstoks
eru vissulega öll nútímaáhöld sem snerta skrifstofu-
rekstur en einnig er þar geysimikið af gömlum munum,
auk þess sem innviðir hússins minna á uppruna þess. Sú
virðing sem húsinu hefur verið sýnd gerir það að verk-
um að það geymir mikla sögu, á vissan hátt er hægt að
líta á hvert hús sem varðveitt hefur verið á svo vandaðan
hátt sé menningarsögulegt safn í sjálfu sér.
Það er sérstök ástæða til þess að vekja athygli á fram-
taki sem þessu, ekki síst vegna þess að það hefur verið
drifið áfram af einurð og ræktarsemi einstaklinga. Fleiri
dæmi sem þetta má finna víðar um landið og eru þau
sannarlega til eftirbreytni.
Katla er mest vaktaða eldfjallasvæði landsins
Morgunblaðið/Jónas Erlendsson
Fyrirlesarar og fundarstjóri á borgarafundinum í Vík, f.v.: Guðrún Larsen, Helgi Björnsson, Páll Einarsson, Freysteinn Sigmundsson, Helga Þorbergs-
dóttir oddviti, Páll Halldórsson, Sigurður Gunnarsson, Magnús Tumi Guðmundsson og Árni Snorrason.
Ekki víst að fyrirvari
goss verði meiri en áður
Nágrannar Kötlu fengu ekki skýr svör um
það á fræðslufundi hvenær búast mætti við
næsta Kötlugosi. Vísindamenn sögðu að
einhvern tímann kæmi stórt gos, hvort sem
það yrði í framhaldi af þeirri umbrotahrinu
sem nú stendur yfir eða eftir nokkur ár.
Fram kemur í frásögn Helga Bjarnasonar
af fundinum að Katla gýs snögglega en
vísindamennirnir vonast til að fyrirvarinn
verði heldur meiri næst þótt þeir geti
ekkert um það fyllyrt.
FJÖLMENNI var á fræðslu-
fundinum sem almanna-
vamanefndir Mýrdals-
hrepps, Skaftárhrepps og
Rangárvallasýslu efndu til í félags-
heimilinu Leikskálum í Vík { fyrra-
kvöld, talið er að hátt í 200 manns
hafí setið fundinn. Boðað var til
fundarins til að skýra fyrir fólki eðli
Kötlu og hættur í eldgosi og al-
mannavarnir í tilefni af þeim um-
brotum sem verið hafa í eldstöðinni
frá því í júlí. Átta vísindamenn fluttu
fyrirlestra um Kötlu og vöktun
hennar auk þess sem sýslumaður
Vestur-Skaftafellssýslu sagði frá við-
búnaði almannavarna. íbúunum
gafst síðan kostur á að spyrja vís-
indamenn og almannavarnafólk út
úr. Stóð fundurinn í tæpa fjóra
klukkutíma.
Hlaup á Mýrdalssand
Páll Einarsson, Helgi Björnsson
og Guðrún Larsen frá Raunvísinda-
stofnun Háskóla íslands sögðu fund-
armönnum frá eldstöðinni Kötlu og
afleiðingum gosa. Fram kom hjá
Helga að Kötluaskjan er um 110 fer-
metrar að flatarmáli og 700 metra
djúp frá efstu fjallskollum. Þrjú
meginskörð eru í börmum öskjunnar
og er skarðið út Kötlujökul lægst og
þangað hallar jöklinum. Auk þess
fellur vatn af langstærsta hluta öskj-
unnar út Kötlujökul. Skipta má öskj-
unni í þrennt, af 70 ferkílómetrum
fellur vatn út Kötlujökul og á Mýr-
dalssand, af 20 ferkílómetrum fellur
vatn út Entujökul og af 20 ferkíló-
metrum fellur vatn út Sólheimajök-
ul. Saga Kötlugosa bendir til hins
sama, segir Helgi, að mestar líkur
séu á jökulhlaupum niður á Mýrdals-
sand.
Fram kom hjá Guðrúnu að Katla
hefur gosið tíu sinnum síðustu 500
árin og að meðallengd á milli gosa er
um 47 ár. Síðast gaus 1918 og er því
liðið 81 ár frá síðasta gosi. Telur
Guðrún að ekki sé samhengi á milli
stærðar gosa og tímans sem þá hefur
liðið frá síðasta gosi. Oll hafa gosin
byrjað á tímabilinu frá maí til nóv-
ember, þar af þrjú í októbermánuði.
Kötlugos eru öflug þeytigos með
miklu gjóskufalli, eldingum, jökul-
hlaupum og jarðskjálftum. Getur
orðið algert myrkur í byggð í
klukkustundir. Gosin koma snöggt
upp úr jöklinum, eða einum til átta
klukkustundum frá því jarðskjálftai'
fínnast í Vík, og þau standa yfir í
mislangan tíma, allt frá tveimur vik-
um til meira en 100 daga. Sagði Guð-
rún að einu sinni hefðu menn farist í
Kötlugosi á þessum tíma, tveir menn
hefðu látist í eldingum í 30 kílómetra
fjarlægð frá eldstöðinni. Búfénaður
hefði stundum farist í eldingum, að-
allega hestar.
Ekkert bendir til vatnssöfnunar
Magnús Tumi Guðmundsson frá
Raunvísindastofnun, Freysteinn Sig-
mundsson frá Norrænu eldfjallastöð-
inni, Árni Snoirason frá Vatnamæl-
ingum Orkustofnunar og Páll Hall-
dórsson frá Veðurstofu íslands sögðu
frá vöktun Kötlu, meðal annars aukn-
um rannsóknum með sérstakri fjár-
veitingu ríkisstjórnarinnar.
Magnús Tumi sagði að flóðið í Jök-
ulsá á Sólheimasandi í júlí hefði kom-
ið vegna innskots kviku í Kötluöskj-
unni, jafnvel upp í jökulbotninn á
einum stað. Við það hafí jarðhiti
stóraukist og bráðnun út í árnar.
Hann sagði að ekkert benti til að
vatn væri að safnast fyrir í Kötlu-
öskjunni en mikilvægt væri að fylgj-
ast vel með jöklinum til sjá hvort það
gerðist. Ef jarðhiti færi að vaxa aftur
vegna nýs kvikuinnskots gæti það
verið fyrirboði eldgoss. Taldi Magn-
ús Tumi það ekki líklegt nú en sagði
nauðsynlegt að gera ráð fyrir að það
gæti gerst.
Freysteinn sagði að líta bæri á
breytingarnar á jöklinum í haust
sem hugsanlegan langtímaforboða
eldgoss. Hins vegar væri ekki hægt
að segja til um hvenær það kæmi,
hvort það yrði næstu mánuði eða ár.
Jarðskjálftar eru skammtímaforboði
goss. Sagði Freysteinn mikilvægt að
líta á aðra fyrirboða og sagði að Nor-
ræna eldfjallastöðin hygðist athuga
jarðskorpuhreyfingar og gasút-
streymi frá eldstöðinni í þeim til-
gangi að reyna að átta sig á hugsan-
legu eldgosi í tíma. Tók hann fram
að hallamælingar sem gerðar voru á
Höfðabrekkuheiði fyrr um daginn
sýndu litlar breytingar, ekki virtist
mikið af nýrri kviku vera að koma
upp. Þá sagði Freysteinn frá flúor-
mengun í öskunni en hann getur
mengað drykkjarvatn. Minnti Frey-
steinn fundarmenn á að Kötlugos
væri stór atburður sem hefði meiri
áhrif í byggð en flest eldgos hér á
landi. Á móti kæmi að jökulhlaupið
færði mikið af gosefnum út á sand-
inn og bætti við landið. Þannig hjálp-
aði Katla á sinn hátt við að halda við
byggðinni.
Mest vaktaða svæði landsins
Markmið mælinga Vatnamælinga
Orkustofnunar er að sögn Árna
Snorrasonar að fylgjast með vatns-
búskap jökulsins, að vara við minni
hlaupum, að vara við Kötluhlaupi og
fylgjast með útbreiðslu og fram-
gangi hlaups á sandinum. Notaðir
eru síritandi mælar til að fylgjast
með vatnsrennsli og efnainnihaldi
jökulvatnsins til að reyna að greina
hvort bærðsluvatn frá jarðhita í
jöklinum safnast fyrir undir honum
eða rennur jafnóðum frá. Sagði Árni
ólíklegt að breytingar á efnasam-
setningu jökulvatnsins sæjust með
nægum fyrirvara til þess að unnt
yrði að vara við Kötluhlaupi. Frekar
yrði hægt að segja fyrir um minni
hlaup. Bað hann fundai-menn að láta
vita um alla óvenjulega hegðum í
jöklinum og ánum undan honum,
ekki síst upplýsingar sem menn
kynnu að búa yfír um aðdraganda
fyrri gosa.
Páll Halldórsson sagði að lengi
hefðu menn átt von á gosi í Kötlu, án
þess að það kæmi, og því væri Mýr-
dalsjökull eitt best vaktaða jarð-
skjálftasvæði landsins. Sagði hann
frá því viðvörunarkerfi sem Veður-
stofan hefði komið sér upp. Sagði að
kerfið hefði gefíð viðvörun vegna
Kötlu í 73 skipti á síðustu tveimur
árum, síðast daginn fyrir fundinn.
Við þær aðstæður væri kallaður út
starfsmaður til að meta upplýsing-
arnar. Sagði Páll vitað að öflugir
jarðskjálftar, líklega 5 stiga skjálftar
eða stærri, væru forboðar gosa. Tím-
inn frá því skjálftar finnast og þar til
gosið brýst upp væri hins vegar
skammur, ein til átta klukkustundir.
Sagði Páll að vonast væri til að unnt
yrði að lengja þetta tímabil með því
að mæla minni skjálfta sem kæmu á
undan þeim stóru. Því þyrftu menn
að vera fljótir til að meta hvort eitt-
hvað væri að fara af stað og bera
saman við aðra forboða. Tók Páll
fram að litlir jarðskjálftar væru á
svæðinu og ef eingöngu væri litið á
þann þátt yrði að telja litlar líkur á
eldgosi nú. Hins vegar sýndu aðrar
vísbendingar að eitthvað gæti gerst
á næstu mánuðum eða árum.
Ógnvænlegur nágranni
Sigurður Gunnarsson, sýslumaður
í Vík, sagði frá skipulagi almanna-
varna almennt og séráætlun sem til
er fyrir Kötlusvæðið. Þá áætlun er
verið að uppfæra um þessar mund-
ir. Sagði sýslumaður að tvisvar
hefði reynt á viðbúnaðarstig áætl-
unarinnar á árinu 1992 og einnig í
Kötluæfingu árið eftir og í öllum til-
vikum hefði allt gengið eftir áætlun.
Sagði Sigurður að stjórnendur al-
mannavarna teldu sig vel í stakk
búna til að mæta afleiðingum Kötlu-
goss þannig að líf fólks yrði ekki í
hættu. Hvatti hann íbúana til að
taka Kötluhættunni af æðruleysi en
vera viðbúnir gosi og þeim hættum
sem því gætu fylgt. Hins vegar væri
ekki víst að nokkuð gerðist fyrr en
eftir nokkur ár.
í lokaorðum sínum vöktu vísinda-
mennirnir athygli íbúanna á því að
Katla væri í gjörgæslu og nágrannar
hennar mættu eiga von á viðvörun-
um þegar vfsbendingar kæmu um
óróa, án þess að nokkuð meira gerð-
ist. Fólk yrði að búa við það. „Svo
kemur að því að lokum að hér verður
stórt gos, hvort sem það verður núna
eða næst,“ sagði Magnús Tumi Guð-
mundsson og tók fram að ekki væri
hægt að fullyrða að meiri fyrirvari
yrði á næsta gosi en því síðasta.
Páll Einarsson bað fundarmenn
að gera sér grein fyrir því að gos í
Kötlu væri alvarlegur atburður og
að hann gæti verið yfírvofandi.
Katla væri ógnvænlegur nági'anni.
Þrátt fyrir allt hefði þó aldrei orðið
verulegt manntjón í gosum þar.
Vissulega yrði tjón á eignum en það
ætti nútímaþjóðfélagið að ráða við.
Hvatti hann fólk til að haga sér í
samræmi við þessar aðstæður og
afla sér sem mestrar vitneskju um
hættuna. „Við sem stundum rann-
sóknir erum skammt á veg komnir.
Við erum að reyna að hjálpa til að
vara við gosi og reyna þannig að
draga úr tjóni. En við gerum það
ekki einir, allir verða að taka þátt í
því,“ sagði Páll.
MIÐVIKUDAGUR 15. SEPTEMBER 1999 29 '
Sérfræðingur um sýklalyfjaónæmi segir að fínna þurfí „undralyf ‘ og nota með gát
Ofnotkim sýklalyfja
verður ekki aftur tekin
Morgunblaðið/Jón Svavarsson
Julian Davies, prófessor við Háskólann í Bresku Kólumbíu, og Karl Krist-
insson, læknir við Landsspítalann, hafa báðir rannsakað sýklalyfjaónæmi.
Onæmi baktería fyrir sýklalyfjum færist
stöðugt í aukana og má meðal annars rekja
til óhóflegrar lyfjagjafar. Kannanir sýna að
lyfseðlar á sýklalyf eru óþarfir í helmingi til-
vika, en Julian Davies, sérfræðingur um
ónæmi fyrir sýklalyfjum, telur nær lagi að
þeir séu óþarfir í 70-80% tilvika.
Pensilín fengi
ekki að fara á
markað í dag
OÞRJÓTANDI bjartsýni ríkti
í baráttunni við smitsjúk-
dóma íyrir um hálfri öld og
virtust ný undralyf skjóta
upp kollinum á nokkurra vikna fresti.
Bjartsýnin vegna hinna nýju sýkla-
lyfja var slík að árið 1948 lýsti George
C. Marshall, utanríkisráðherra
Bandaríkjanna, því yfír á Fjórðu al-
þjóðlegu ráðstefnunni um hitabeltis-
sjúkdóma og malaríu að sigur á öllum
smitsjúkdómum blasti við. Nú er svo
komið að sumir vísindamenn óttast að
upp sé að koma sama staða og var fyr-
ir daga fúkalyfjanna vegna ónæmis
bakteríanna fyrir þeim. Julian Davies,
prófessor við háskólann í Bresku
Kólumbíu í Kanada, vill ekki ganga
svo langt, en hann ítrekar að aðgátar
sé þörf eigi ekki illa að fara. Davies
flutti í gær tvo fyrirlestra hér og
nefndist annar „Fúkalyfjaónæmi -
uppruni og þróun“.
Davies sagði að ónæmis baktería
fyrir sýklalyfjum hefði orðið vart nán-
ast um leið og farið var að nota lyfín
um miðjan fimmta áratuginn.
„í flestum tilfellum var það þannig
að þegar sýklalyf var notað gegn sjúk-
dómi í mönnum liðu ekki nema um tvö
ár þar til ónæm afbrigði komu í ljós,“
sagði hann. „I sumum tilfellum fund-
ust afbrigðin jafnvel áður en byrjað
var að nota sýklalyfin.“
Davies sagði að slíkt gæti gerst vegna
þess að efni, sem virka gegn bakteríum,
koma fyrir í náttúrunni. Sumar lífverur
hafi verið komnar með náttúrulegt mót-
vægi við bakteríum. Hins vegar sé ekki
hægt að líkja því saman þegar þessi efni
koma fyrir í náttmunni og þegar mað-
urinn notar þau.
Milljón tonn notuð af
sýklalyfjum frá 1950
„Maðurinn notar sýklalyf í miklu
meira magni en þau koma fyrir í nátt-
úrunni,“ sagði hann. „í náttúrunni ger-
um við ráð fyrir því að ónæmi fyrir
slíkum efnum verði mjög staðbundið
og slíkar bakteríur yrðu ekki stór hluti
baktería almennt. En frá 1950 hafa
verið notuð nímlega milljón tonn af
sýklalyfjum á jörðinni og það er gríðar-
lega mikið. Þetta hefur leitt til nýrra
afbrigða af ónæmi. Af þessum milljón
tonnum hefur helmingurinn sennilega
verið notaður fyrir menn og hinn helm-
ingurinn fyrir landbúnað og fleira.“
Hann kvaðst ekki vilja ganga svo
langt að kenna heimsku mannkyns
um þessa miklu notkun sýklalyfja í
ljósi þess að frá upphafi hafí verið vit-
að að ónæm afbrigði baktería myndu
óhjákvæmilega skjóta upp kollinum.
Menn hefðu einfaldlega haldið að
þetta yrði ekki alvarlegt vandamál.
„Ymsir þekktir sérfræðingar um
smitsjúkdóma hins vegar segja nú að
við séum að hverfa aftur til tímans
fyrir sýklalyfin vegna þess að komin
eru afbrigði, sem eru ónæm fyrir öll-
um fáanlegum sýklalyfjum," sagði
hann. „Sjálfur er ég svartsýnn að því
leyti að það vantar ný sýklalyf. En á
hinn bóginn er það tilefni til bjartsýni
að rannsóknir til að þróa sýklalyf hafa
verið efldar.“
Hann sagði að seint á áttunda ára-
tugnum hefði landlæknir í Bandaríkj-
unum lýst yfir því að náðst hefði
stjórn á smitsjúkdómum og um það
leyti hefðu mörg lyfjafyrirtæki hætt
rannsóknum og leit að nýjum sýkla-
lyfjum. Nú hefðu flest stærstu lyfja-
fyrh’tækin gert sér grein fyrir því að
nýrra lyfja væri þörf og því væru þau
fai’in að stunda rannsóknir á þessu
sviði. Það væri hins vegar sýnu meira
mál að koma nýju lyfi á markað nú en
fyrir hálfri öld.
Vandi lyfjafyrirtækjanna
„Tökum til dæmis streptómýsín,
sem var uppgötvað 1945 og 1948 var
farið að nota það,“ sagði hann. „Það
liðu aðeins þrjú ár. Þetta er ekki hægt
núna. Ef við fyndum nýtt sýklalyf í
dag myndu líða átta til tíu ár lágmark
þar til farið yrði að nota lyfið fyrir
menn. Ástæðan er sú að það eru svo
mörg skilyrði um tilraunir til að víst
sé að efnið sé ekki eitrað, hafí ekki
hliðarverkanir, hægt sé að gefa það í
langan tíma, það sé hægt að nota það
með öðrum lyfjum.
Það kaldhæðnislega er að uppruna-
legu sýklalyfin, sem voru notuð í lok
fímmta áratugarins og upphafi þess
sjötta, yrðu ekki samþykkt ef setja
ætti þau á markað í dag. Ástæðan er
sú að þau hafa ýmsar hliðarverkanir.
Eitt dæmi er eritrómýsín, sem er
mjög mikilvægt sýklalyf. Þeim fylgja
miklar aukaverkanir í maga hjá sumu
fólki. Það var ekki vitað þegar lyfið
var uppgötvað. Nú vita menn þetta og
vita fyrir hverju þeir þurfa að vera
vakandi. En eins og ástandið er núna
fer helmingurinn af kostnaðinum við
að þróa lyf í tryggingar vegna þess að
komi fram aukaverkanir er hætta á
málaferlum.“
Almenningur afvegaleiddur
Hann sagði að í raun hefði almenn-
ingur verið afvegaleiddur því í árdaga
undralyfjanna hefðu hlutirnir gerst
mjög hratt og fólk spyrði nú hvers
vegna ekki væri hægt að finna lyfin
jafn hratt nú. „Svarið er að það er
hægt, en vandinn er sá að það þarf að
fylgja öllum reglum áður en hægt er
að nota lyfin,“ sagði hann. „Síðan eru
mörg lyf, sem ekki hefðu staðist kröf-
umar, og það á við um mörg fyrstu
lyfin. Streptómýsín hefði ekki staðist
kröfur, tetrasyklín ekki heldur og
ekki einu sinni pensilín hefði verið
samþykkt."
Hann sagði að þótt í sumum tilfell-
um væri komin upp sú staða að lyf
hefðu ekkert að segja vegna þess að
allar þær bakteríur, sem lyfið ætti að
vinna á, væru orðnar ónæmar. Það
ætti til dæmis við um vankómýsín á
ýmsum sjúkrahúsum í Evrópu, Norð-
ur-Ameríku og Ástralíu. En hingað til
hefði ekki komið upp sú staða að ekk-
ert lyf virkaði. Það væri alltaf eitt lyf,
sem dygði.
„En finnum við ekki ný sýklalyf og
hefjum notkun þein’a á næstu fimm til
tíu árum má búast við því að eftir tíu
til tuttugu ár stöndum við í sömu
sporum og fyrir tíma sýklalvfjanna,"
sagði hann. „Við erum í vanda ef við
hættum að leita. En það eru mörg fyr-
irtæki að leita og það er hægt að leita
á nýjum stöðum og gera ný próf.
Erfðagreining gerla opnar nýjar leiðir
og hægt er að búa til ný sýklalyf út frá
því. Ekkert hefur komið út úr þessu
enn, en möguleikarnir eru miklir. Á
meðan þarf að nota sýklalyf með gát
til að ástandið versni ekki.“
Hann sagði að einu gilti hvaða
undralyf kæmi fram á morgun, sýkl-
arnir myndu alltaf finna svar. Bakter-
íur væru elstu lífverur jarðarinnar og
hefðu verið hér í 3,7 milljarða ára. Á
þeim tíma hefðu þeir oft mætt mótlæti
og sýklalyf væru þar ekki efst á lista.
Sýklalyf verði aðeins notuð
til að lækna, ekki fyrirbyggja
„Framtíð sýklalyfja er ekki að hægt
verði að koma í veg fyrir að örverur
verði ónæmar, heldur að hægt sé að
tefja að ónæmið komi fram,“ sagði
hann. „Eigi það að ganga þarf að nota
lyfin varlega, aðeins fyrir menn og
ekki til að koma í veg fyrir sjúkdóma
heldur til að lækna sjúkdóma. Sýkla-
lyf á aðeins að gefa þegar sjúkdómur-
inn hefur verið greindur og vitað er að
meðferðin mun hafa áhrif. Og það á að
hætta að nota sýklalyf í dýrafóður og t<
•sprauta þeim á ávaxtatré."
Hann sagði að miklir hagsmunir
væru í húfi og erfitt yrði að koma
þessu í kring. Að baki nýju lyfí gæti
verið tvö til þrjú hundruð milljóna
króna fjárfesting og lyfjafyrirtæki
væri nokkurn tíma að ná því fé til baka.
En það yrðu að vera strangari reglur
um notkun sýklalyfja. Norðurlönd
væru framarlega hvað varðaði notkun
sýklalyfja í landbúnaði og fiskeldi.
„Ónæmi er nú til fyrir hverju sýkla-
lyfi í boði og því verður ekki snúið við,
en það er hægt að vinna gegn þessu
með því að draga úr lyfjagjöf,“ sagði
hann. „Þetta hefur verið gert á sjúkra-
húsum og víðar með góðum árangri.
Það dregur úr ónæmi þótt það hverfi
aldrei alveg og aukist á ný ef lyfjagjöf -
er aukin. En þetta sýnir að meira að
segja í landi eins og Spáni þar sem
hægt er að kaupa sýklalyf án lyfseðils
og þau hafa verið notuð óspart er hægt
að ná árangri með þvi að draga úr
notkun sýklalyfja á sjúkrahúsum.
Vandinn er sá að ofnotkun lyfjanna
verður ekki tekin aftur.“
Davies sagði að fyndist nýtt undra-
lyf yrði að setja strangar reglur um
notkun þeirra. Það mætti ekki nota
fyrir dýr, ekki til að koma í veg fyrir
sjúkdóma, heldur aðeins til að vinna á
sjúkdómum.
„Kannanir í Bandaríkjunum og á
Bretlandi sýna að í helmingi tilvika
eru lyfseðlar á sýklalyf óþarfir,“ sagði
hann. „Ég held að þeir séu óþarfir í 70
til 80 prósentum tilvika.“
Onæmi fyrir sýklalyfjum
lítill vandi á sjúkrahúsum
ÓNÆMI fyrir sýklalyfjum er einnig
vandamál á íslandi og sagði Karl
Kristinsson, sérfræðingur á sýkla-
rannsóknadeild Landsspítalans, að
hér væri vandinn mestur í sýkingum
utan sjúkrahúsa. Allt fram á síðustu
ár hefðu vandamál í heiminum verið
mest vegna spítalasýkinga hvað
varðaði sýklalyfjaónæmi, en þar
stæðu íslendingar vel að vígi.
Karl sagði að sem dæmi mætti
nefna að ónæmur Staphylococcus
aureus, sem væri mikið vandamál er-
lendis, fyndist ekki hér á landi og
sama mætti segja um vankómýsín
ónæma enterókokka, sem ekki hefðu
heldur náð fótfestu hér á landi.
„í heild stöndum við fslendingar
vel hvað varðar sýklalyfjaónæmi á
sjúkrahúsum," sagði Karl. „Því mið-
ur get ég ekki sagt það sama um
sýkingar utan sjúkrahúsa."
Hann sagði að hröð aukning hefði
orðið hér á landi á pensilmónæmum
pneumokokkum, sem náð hefði há-
marki 1993. Síðan hefði verið unnið
að því að draga úr sýklalyfjanotkun
hjá börnum. Tíðnin hefði lækkað
jafnt og þétt síðan og væri komin
niður í um 12%. Bæði hefði verið
minnkuð heildarnotkun lyfja hjá
börnum og eins hvaða lyf var valið.
Hæsta tíðni ónæmra
keðjukokka f heimi
„Við náðum tökum á þessum
vanda, sem var þó og er meiri en á
hinum Norðurlöndunum," sagði
hann. „Þetta er hins vegar orðið
meira mál í Bandaríkjunum vegna
þess að ekki var tekið á málunum
eins og hér var gert. Síðan gerðist
annað. Á síðasta ári fór að koma
fram ónæmi hjá bakteríu, sem heit-
ir Streptococcus piogenes, keðju-
kokkum, sem valda margs konar
sýkingum, allt frá hálsbólgu til
barnsfararsóttar, fyrir lyfínu
eritrómýsíni. Það þýðir yfirleitt
einnig ónæmi fyrir skyldum lyfjum.
Fyrstu ónæmisstofnarnir fundust á
sfðasta ári og í vor var tíðni þessara
stofna á sýkladeild Landsspítalans
komin yfír 50%. Það er hæsta tíðni,
sem fundist hefur í heiminum í
langan tfma. Um 1980 komst þetta
hærra í Japan en datt niður aftur
þar. I Finnlandi varð þetta einnig
vandamál fyrir nokkrum árum, þótt
ekki næði svona hátt, og þeir náðu
að minnka notkun eritrómýsíns og
skyldra lyfja og lækka tíðni ónæm-
isins.“
Karl sagði að dregið hefði verið úr f
gjöf eritrómýsíns og skyldra lyfja
eftir að þetta kom fram, en árangur
af því væri ekki enn kominn í ljós.
Reyndar taldi hann að þótt dregið
hefði verið úr sýklalyfjagjöf almennt
hefði aukning á notkun ákveðinnar
tegundar eritrómýsíns, sem er lengi
að hverfa úr líkamanum, aukist og
gætu verið tengsl á milli þess og <’
aukins ónæmis.