Morgunblaðið - 15.09.1999, Blaðsíða 26

26 MIÐVIKUDAGUR 15. SEPTEMBER 1999
MORGUNBLAÐIÐ
LISTIR
Verk eftir Tryggva Ólafsson.
Fjórir
íslending-
ar sýna í
Ebeltoft
FJÓRIR íslenskir
myndlistarmenn sýna nú verk
sín í Ebeltoft í Danmörku.
Listamennirnir eru Tryggvi
Ólafsson, Ólöf Einarsdóttir,
Bjarni Sigurðsson og Helga
Kristmundsdóttir. Allir eru þeir
búsettir í Danmörku nema Olöf.
Sýningin nefnist Island og er
áhersla lögð á sögueyna Island. I
tengslum við sýninguna verður
haldinn fyrirlestur um Egils sögu
og er það borgar-
fulltrúinn Hanne
Tylén í Ebeltoft
sem það gerir.
Sýningin er
haidin í
Kunstbygningen,
Jernbanegade 15 í
Ebeltoft og
stendur til 26. Leirlistarverk eftir
september. Bjarna Sigurðsson.
Veflistarverk eftir Ólöfu Einarsdóttur.
Islensk náttúra er viðfangsefni Helgu
Kristmundsdóttur.
Hefur þú áhuga? Komdu viðí dag!
VERÐBRÉFAMARKAÐUR ÍSLANDSBANKA HF.
Kirkjusandi, 155 Reykjavík. Sími 560 8900.
Myndsendir: 560-8910. Vefláng: www.vib.is
Nafnávöxtun sl. 6 mánuði!
Úrval innlendra hlutabréfa
Dæmi um félöa Markaðsverð Væqi
fslensk erfðagreining hf. 48.624.881 17,7%
fslandsbanki hf. 33.108.499 12,1%
Tryggingamiðstöðin hf. 29.263.700 10,7%
Opin kerfi hf. 26.678.900 9,7%
Eimskipafélag fslands hf. 19.565.715 7,1%
Marel hf. 15.302.813 5,6%
Önnur félöq oq laust fé 101.730.339 37,1%
Samtals eignir 274.274.847 100%
Sjóðurinn er fyrir þá sem vilja taka áhættu með hluta af sparifé sinu og líta á eign í sjóðnum sem langtimaeign.
Ávöxtun í fortíð er ekki vísbending um ávöxtun í framtíð.
Steinaríkið
BÆKUR
Náttúrufræðirit
ÍSLENSKA STEINABÓKIN
eftir Kristján Sæmundsson og Einar
Gunnlaugsson. Myndir tók Grétar Ei-
ríksson. 233 bls. lítgefandi er Mál og
menning. Verð kr. 4.480.
SÍFELLT fleiri leita sér hvíldar
og afþreyingar á gönguferðum um
fjöll og dali. A slíkum ferðum ber
margt fyrir sjónir og eðlislæg for-
vitni rekur menn til þess að velta
fyrir sér nöfnum á plöntum og stein-
um, sem á vegi verða. Avallt er það
því fagnaðarefni, þegar út koma
bækur, sem auka þekkingu almenn-
ings á náttúru landsins. Almenn
fræðsla um lifandi sem lífvana nátt-
úru er ein bezta trygging fyrir því,
að fólk læri að virða umhverfi sitt en
stuðlar jafnframt að fyllri skilningi á
stöðu manns í náttúrunni. Sennilegt
má telja, að umræða um Eyjabakka
væri öllu skynsamlegri, ef meiri
rækt hefði verið lögð við nám í nátt-
úrufræðum í skólum og almenn
þekking manna á náttúrunni væri
meiri en raun er á.
Áhugi fólks á steinum er ótvírætt
mikill, en fram til þessa hefur vantað
hentuga bók til þess að fræðast um
þennan heim náttúrufræðanna. Með
nýúkominni bók, íslensku steinabók-
inni, er stigið stórt skref í að auka al-
menningsfræðslu. Þar er fjallað um
berg- og steintegundir (steindir) á
auðskilinn hátt, sem flestar er auð-
velt að þekkja með hjálp góðra lit-
mynda.
Bókin skiptist í allmarga kafla.
Gott er þeim, sem safna steinum, að
kunna skil á frumatriðum í jarð-
fræði. I fyrstu er því gerð grein fyrir
jarðmyndunum landsins, ummyndun
og fyllingum í holum og sprungum.
Þar kemur ýmislegt fram, sem
mörgum mun þykja forvitnilegt. Þá
er sagt frá steindum og hvernig
standa skal að greiningu og söfnun
þeirra. Síðan er komið að meginmáli
bókarinnar, en það eru lýsingar á
frumsteindum, bergtegundum, mola-
bergi, steingervingum og hinum
margvíslegu steindum, eins og
seólítum (geislasteinum), kvarsstein-
um, karbónötum, málmsteindum, há-
hitasteindum, leirsteindum og útfell-
ingum við hveri og laugar. Þessi bók-
arkafli er ríkulega myndskreyttur.
Lýsingar á bergi og steindum eru
yfirleitt stuttar og hnitmiðaðar.
Greint er frá kísilsýrumagni bergs,
grunnmassa, brotsári og ýmsu öðru,
sem einkennir hverja tegund. Um
steindir gildir öðru máli, þar er sagt
frá hörku, kristallagerð, lit, kleyfni,
gljáa, gagnsæi og fjölmörgu öðru,
sem máli skiptir. Einnig er gerð
grein fyrir uppruna og útbreiðslu
bergtegunda, hvar steinda sé helzt
að leita og nöfn eru skýrð. Lesmáli
er skipt í þrjá hluta og er augljóst
hagræði af því, en skiptingin hefur
fallið niður á bls. 79 til 81.
Fjölmargar myndir skreyta bók-
ina, enda væri hún ekki svipur hjá
sjón án þeirra; að auki auðvelda
myndir mönnum að þekkja steinana.
Rétt er að geta þess, að auk Grétars
Eiríkssonar hefur Sigurður Sveinn
Jónsson tekið allnokkrar myndir. Nú
mun ljósmyndun steina vera mjög
vandasöm. I fyrsta lagi þarf að velja
góð sýni og í öðru lagi að koma fyrir
réttri lýsingu. Myndimar eru æði
misjafnar, sumar ágætar en aðrar
miður góðar. A sumum myndum
kemur réttur gljái fram en á öðrum
ekki. Þá hefði verið æskileg meiri
dýpt í sumum myndum og betri lýs-
ing. Bakgrunnur flestra mynda er
svartur og er það heldur leiðigjarnt.
Enda þótt tegundaauðgi íslenzka
steinaríkisins sé ekki ýkja mikil bor-
in saman við önnur lönd, er marga
gersemina að finna og fegurðin, sem
í steinum býr, lætur engan ósnort-
inn. Steinasöfnun er kjörin tóm-
stundaiðja, og lítil sem engin hætta
er á því, að hún valdi raski í náttúr-
unni. Þeir, sem hafa bókina til að
styðjast við, eru vel á vegi staddir.
Eg hygg, að flestir byrjendur komi
til með að hafa mest gagn af köflun-
um um frumsteindir og bergtegund-
ir.
í ljósi þessa kom það á óvart, að
kaflinn um bergtegundir er mjög
ágripskenndur og hlýtur að vera
erfitt fyrir marga að átta sig á ólík-
um gerðum. I kafla um granófyr er
minnzt á granít og sagt, að »jafnvel
eiginlegt granít« sé til á einum stað
hérlendis. Engin mynd er þó af því
og er það miður. Þá er heldur ekki
getið um, að granófyr getur verið
rauðleitur af kalífeldspati. Eins og
gefur að skilja er kaflinn um basalt
langur og er fjallað um hinar ýmsu
gerðir þess. Hins vegar vekur það
nokkra furðu að taka þar með
bólstraberg, sem fáir steinasafnarar
bera með sér heim, nema þeir standi
í húsbyggingu, því að það er eftirsótt
sem fyllingarefni í grunna. Til aukins
skilnings á basalti hefði á hinn bóg-
inn verið þörf á að greina frá
þóleiítröðinni, alkali-ólivínröð og
millibasaltröðinni. Ankaramít er
sagt vera undir Hvammsmúla, sem
er rangt, því að hann heitir
Hvammsnúpur. Kaflinn um ísúrar
og súrar bergtegundir er greina-
betri. Helzt sakna ég þess, að ekki
eru tekin með nöfnin baulusteinn, lit-
grýti og ljósgrýti um líparít. Kaflinn
um molaberg og steingervinga er í
styttra lagi, enda kannski engin þörf
á að gera frekari grein fyrir þeim í
bók sem þessari.
Síðari helmingur bókar fjallar síð-
an um hinar ýmsu steindir. Þar er
sagt frá því, sem flestu fólki þykir
eftirsóknaverðast og fallegast, en
jafnframt er vandfundnast. Einkum
er ítarlegur kaflinn um seólíta eða
stjörnusteina, en það nafn er ekki í
bókinni. Enginn vafi er á því, að með
hjálp bókarinnar geta menn náð
langt í því að þekkja allmargar stein-
dir hér á landi.
Verst af öllu er, að engan greining-
arlykil er að finna í bókirmi, hvorki yf-
ir bergtegundir né steindir. Þó að
menntaðir steinafræðingar þurfi
aldrei á slíkum lyklum að halda, er
það víst, að þeir sem skemmra eru
komnir í iræðunum, geta haft af þeim
hin mestu not. Aftast í bókinni er svo
nefnd greiningartafla, en hún er að-
eins yfirlit yfir steindirnar og ekki til
þess fallin að greina eftir henni. Letr-
ið í töflunni er æði smátt, en þó er
þrengt svo að henni, að hvorki hafa
komizt fyrir blaðsíðutöl né fyrirsögn;
einn dálkurinn er þar að auki auður.
Bókin er skrifuð á þokkalegu máli
og er alls ekki of fræðileg fyrir
þorra fólks. Vart verður hjá því
komizt, að málfar verði eilítið ein-
hæft, þegar hver lýsingin tekur við
af annarri. Með svolítið meiri nost-
ursemi hefði mátt slípa texta; til
dæmis er sögnin finnast notuð úr
hófi; í texta fer betur á að skrifa
sentímetri en nota táknið cm aðeins
á eftir tölustöfum. Höfundar kjósa
að beygja nafnorðið kristallur eins
og stóll en ekki stallur, en halda í
ellin tvö (11) í sagnorðinu (kristallað-
ur). Sagt er, að draugasteinsnafnið
sé dregið af hálfgagnsæju útliti, en
ekki er getið hinnar fornu skýring-
ar, að draugasteinar lýsi séu þeir
bornir inn í hús að kveldi sólskins-
daga. Þá hefur mér alltaf fundizt
heldur ankannalegt að tala um jarð-
fræði Islands eða lýsa jarðfræði
landsins (bls. 6); enginn tekur svo til
orða að lýsa dýrafræði eða grasa-
fræði landsins. Hér er miklu fremur
átt við jarðfræðilega lýsingu eða út-
listun á jarðmyndunum íslands.
Gaman væri að heyra álit jarðfræð-
inga á þessu.
Bókin er í handhægu broti og
áferðarfalleg. Hins vegar er óþarft
að hafa myndatexta með mjög smáu
letri og sumir litstafir eru mjög
óskýrir, einkum á síðum 206 til 219.
Hönnun kápu er fremur þyngslaleg
og lítt til þess fallin að draga að sér
athygli.
Hvað sem öllum aðfinnslum líður,
er því ekki að neita, að Islenska
steinabókin er kjörgripur og kær-
komin bók handa öllum, sem unna
útiveru. Hér hefur verið bætt úr
brýnni þörf með góðri bók, sem
verðskuldar lof.
Ágúst H. Bjarnason