Morgunblaðið - 21.09.1999, Blaðsíða 28

28 ÞRIÐJUDAGUR 21. SEPTEMBER 1999
MORGUNBLAÐIÐ
ERLENT
Raísa Gorbatsjova, eiginkona síðasta leiðtoga Sovétríkjanna, látin
Dáð á Vesturlöndum
en umdeild heima fyrir
Raísa Gorbatsjova, sem lést á sjúkrahúsi í
Þýskalandi í gær, vakti mikla athygli og
aðdáun á Vesturlöndum og franski fata-
hönnuðurinn Pierre Cardin lýsti henni eitt
sem „einni af glæsilegustu konum heims“.
Hún var hins vegar umdeild heima fyrir og
margir Rússar höfðu andúð á henni, töldu
hana of áberandi og áhrifamikla, enda
höfðu þeir vanist því að konur leiðtoga
Sovétríkjanna héldu sig til hlés.
RAÍSU Gorbatsjovu - sem lést á
sjúkrahúsi í Múnster í Þýskalandi,
67 ára að aldri, eftir bai'áttu við hvít-
blæði - var ýmist líkt við Jacqueline
Kennedy, Eleanor Roosevelt eða
jafnvel Jósefínu keisaraynju, eigin-
konu Napóleons.
Eiginkona Míkhafls Gorbatsjovs,
síðasta leiðtoga Sovétríkjanna, var
þó að mörgu leyti sérstæð kona. Hún
var talin hafa haft mikil áhrif á um-
bótastefnu Gorbatsjovs og átt stóran
þátt í því að breyta gangi sögunnar
fyrir land sitt og allan heiminn.
Áður en Gorbatsjov-hjónin komu
til Kremlar höfðu eiginkonur leiðtoga
Sovétrfkjanna verið nánast ósýnileg-
ar. Svo virtist að litið væri á þær sem
ríkisleyndarmál. Eiginkona Júrís An-
dropovs kom til að mynda í fyrsta
sinn fram opinberlega við útför hans.
Þangað til höfðu erlendir sérfræðing-
ar í Kremlarfræðum aldrei verið
vissir um hvort hún væri til.
Gorbatsjova varð þekkt á Vestur-
löndum áður en eiginmaður hennar
komst til valda árið 1985. Árið áður
fóru hjónin til Bretlands og Gorbat-
sjova vakti þá mikla athygli blaða-
manna og ljósmyndara sem eltu
hana hvert sem hún fór og virtust
heillaðir af klæðaburði hennar, hár-
greiðslu og framkomu.
Eftir að þau héldu aftur til Rúss-
lands var í fyrsta sinn birt mynd af
Gorbatsjovu á forsíðu Prövdu.
Myndin var tekin í veislu til heiðurs
Rajiv Gandhi, þáverandi forsætisráð-
herra Indlands, og eiginkonu hans
og Moskvu-búar heyrðust spyrja:
„Hver er þessi kona við hlið frú
Gandhi?“
Þeir komust brátt að því hver
þessi kona var og ekki voru allir
ánægðir með hana. Þingmaður frá
Kharkov í Úkraínu hélt til að mynda
skammaræðu um Gorbatsjov-hjónin
í sjónvarpi árið 1989. „Napóleon varð
harðstjóri fyrir tilstilli smjaðrara og
eiginkonu sinnar. Ég tel að þú sért
ekki heldur fær um að forðast skjall
og áhrif eiginkonu þinnar," sagði
hann.
„Hvað heldur þessi
kona að hún sé?“
Á leiðtogafundum Gorbatsjovs og
Ronalds Reagans fékk spennan í
samskiptum Gorbatsjovu og Nancy
Reagan stundum jafn mikla umfjöll-
un og afvopnunarsamningar leiðtog-
anna. Bandaríska forsetafrúin gat
ekki leynt því að hermi líkaði ekki við
Gorbatsjovu.
„Hvað heldur þessi kona að hún
sé?“ á Nancy Reagan að hafa sagt
eftir að hafa hlustað á Gorbatsjovu
flytja langa ræðu í veislu á einum
fundanna.
Þegar Nancy var spurð hvort
henni fyndist Gorbatsjova dónaleg
svaraði hún: „Já, á okkar mæli-
kvarða.“
Samband Gorbatsjovu og Barböru
Bush var hins vegar vinsamlegra,
enda kepptu þær aldrei um athygli
fatahönnuða í París og Mflanó. Af
AP
Raisa Gorbatsjova heimsótti
fjölskylduna á Búrfelli í Gríms-
nesi og bauð Láru Böðvarsdótt-
ur, þá fimm ára, að ylja sér
undir pelsinum.
öllum forsetafrúm Bandaríkjanna
þótti Gorbatsjova einna líkust Hill-
ary Clinton. Hún þótti fróð og vel
gefin, hafði mikil áhrif á stefnu og
hugmyndafræði eiginmanns síns,
ávann sér hylli margra þótt margir
aðrir hefðu haft andúð á henni.
Kenndi marxíska
heimspeki
Gorbatsjova fæddist 5. janúar
1932 í Altaj-fjöllum í Síberíu og í
æsku var hún frædd um grimmd
sovésku alræðisstefnunnar. Hún
sagði í æviminningum sínum að móð-
ir sín hefði sagt að afi hennar hefði
verið „sakaður um trotskíisma“.
Hann var handtekinn og hvarf spor-
laust.
„Mamma veit ekki enn hver Trot-
skí var og afi vissi það örugglega
ekki heldur,“ skrifaði hún.
Gorbatsjova kynntist eiginmanni
sínum þegar þau stunduðu háskóla-
nám í Moskvu, hún í félagsfræði og
hann í Iögum. Þau gengu í hjóna-
band í september 1953 og fluttu bú-
ferlum til heimaborgar Gorbatsjovs,
Stavropol í suðurhluta Rússlands,
þegar hann útskrifaðist 1955.
Hún kenndi marxísk-leníníska
heimspeki í Stavropol og varð síðan
háskólakennari í Moskvu þegar Gor-
batsjov hóf störf fyrir kommúnista-
flokkinn í höfuðborginni. í háskólan-
um starfaði hún með hópi „nýrra
hugsuða" - umbótasinnaðra mennta-
manna sem reyndu að finna leiðir til
að bjarga sovéska kerfinu og margir
þeirra voru á meðal helstu sam-
starfsmanna Gorbatsjovs eftir að
hann komst til valda 1985.
Gorbatsjova lét af störfum þegar
eiginmaður hennar varð leiðtogi
kommúnistaflokksins og hún vandist
aldrei lífmu í Kreml. „Henni leið
aldrei vel meðal „eiginkvenna
Kremlar“,“ skrifaði Gorbatsjov.
Margh' Rússar voru óánægðir
Morgunblaðið/Ragnar Axelsson
MIKHAIL Gorbatsjov og eiginkona hans, Raísa, ganga út úr flugvél-
inni við komuna til Keflavíkurflugvallar fyrir leiðtogafundinn i
Reykjavík í október 1986.
með hversu áberandi og áhrifamikil
Gorbatsjova var í Kreml en hún lét
þær óánægjuraddir ekki hafa áhrif á
sig og hélt sínu striki sem einn af
helstu ráðgjöfum leiðtogans. „Ég er
fullviss um að hún hefur haft gífur-
leg áhrif á hann og til góðs,“ sagði
Dev Murarka, indverskur blaðamað-
m- sem hefur starfað í Moskvu í 25 ár
og skrifaði eina af fyrstu ævisögum
Gorbatsjovs.
Gorbatsjova var spurð árið 1990
hvort hún teldi að konur væru betur
settar sem húsmæður eða sem
stjórnmálamenn. „Hvort tveggja,"
svaraði hún. „Ég tel að allar konur
dreymi um eigin frama í stjórnmál-
um og eigin sess í lífinu.“
Gorbatsjov-hjónin eignuðust eina
dóttur, írínu, sem er læknir.
Sýndi áhuga á íslenskum
landbúnaði
Gorbatsjova kom til Reykjavíkur
með eiginmanni sínum vegna leið-
togafundarins 11.-12. október 1986.
Hún fór í skoðunarferð um Reykja-
vík, kom við í sundlaugunum í Laug-
ardal og Stofnun Árna MagnúRsonar
þar sem hún sýndi mikinn áhuga á
handritunum og Islendingasögunum.
Hún fór einnig í Þjóðminjasafnið og
bað fyi'st og fremst um að sjá hann-
yrðir og hafði mikinn áhuga á út-
skurði og vefnaði, fornum klæðnaði
Islendinga og þjóðbúningum.
Gorbatsjova mun hafa óskað eftir
því sérstaklega að fá að sjá íslenskan
bóndabæ og fór í heimsókn að Búr-
felli í Grímsnesi. Böðvar Pálsson,
bóndi á Búrfelli, sagði í samtali við
Morgunblaðið að hún hefði spurt
mikið um landbúnað á Islandi og
sagt frá ýmsu varðandi landbúnað í
Sovétríkjunum. „Hún er geðug og al-
þýðleg og þægilegt við hana að tala,“
hafði blaðið eftir bóndanum.
Gorbatsjova heimsótti einnig 9.
bekk unglinga í Æfingadeild Kenn-
araháskóla íslands og bað nemend-
urna að halda áfram að undirbúa
framtíðina með bjartsýni að leiðar-
ljósi.
„Fyrirboði einhvers
sem dýpra ristir“
Jóhanna Kristjónsdóttir fjallaði
um Gorbatsjovu í grein sem birt var
í Morgunblaðinu fyrir leiðtogafund-
inn. „Raisa hefur komið ft'am á sjón-
arsviðið og safnað að sér eftirtekt,
forvitni og aðdáun hvert sem hún
fer,“ skrifaði Jóhanna. „í fyrstu
vegna þess að hún er ólík þeim hug-
myndum sem menn á Vesturlöndum
hafa gert sér, og með réttu um eigin-
konur sovézkra leiðtoga. Þær hafa
einatt verið kauðalega klæddar og
lítt mannblendnar og hafa þá aðeins
sézt á almannafæri að þær væru
nánast tilneyddar.
Raisa hefur augsýnilega gaman af
því að vera innan um fólk og nýtur
þeirrar athygli sem hún vekur. Hún
er vel klædd, glaðleg í fasi en þó
virðuleg."
Á þessum tíma vissu menn lítið
um stefnu Gorbatsjovs og fáir gerðu
sér fulla grein fyi'ir þeim öru breyt-
ingum sem voru í vændum í Sovét-
ríkjunum. Jóhanna skrifaði að fljót-
lega eftir að Gorbatsjov tók við starfi
flokksleiðtoga hefðu menn séð þess
merki „að ýmsar breytingar væru í
vændum. Framkoma og talsmáti
Gorbatsjovs er nútímalegur og laus
við þá stirfni og alvöru sem hefur
einkennt Ki-emlarbændur... En
hann er ólíkur þeim í samskiptum og
diplómatai' segja, að hann sé ótví-
ræður nútímamaður. Að vísu sovézk-
ur nútímamaður. En yfirbragðið hef-
ur óneitanlega breytzt. Það eitt að
láta konu sína vera stöðugt í fylgd
með honum, og taka af henni mynd-
ir, er engin smáræðis breyting. Og
kann að vera fyrirboði einhvers sem
dýpra ristir.“
Engar vís-
bendingar
um pen-
ingaþvætti
VLADÍMÍR Pútín, forsætisráð-
heiTa Rússlands, sagði í gær að
rússneskir rannsóknarlögreglu-
menn, sem
sendir voru til
Washington í
síðustu viku til
að rannsaka
meint pen-
ingaþvætti
Rússa í gegn-
um bandaríska
bankann Bank
of New York,
hefðu snúið til baka án þess að
hafa fundið nokkrar vísbending-
ar um að ásakanir þess efnis
ættu við rök að styðjast. Sagði
Pútín að rannsóknarlögreglu-
mennirnir hefðu komist að þess-
ari niðurstöðu eftir viðræður við
fulltrúa bandaríska dómsmála-
ráðuneytisins og bandarísku al-
ríkislögreglunnar (FBI).
Engin niður-
staða um
genabreytt
matvæli
VIÐRÆÐUM á vegum Samein-
uðu þjóðanna um setningu al-
þjóðlegi-a reglugerða um gena-
breytt matvæli lauk í Vínarborg
á sunnudag án þess að komist
væri að niðurstöðu. Fulltrúar
náttúruverndarsamtaka og
framleiðenda genabreyttra mat-
væla fullyrtu þó í gær að nokk-
ur árangur hefði náðst.
Meðlimir Vís-
indakirkjunn-
ar fyrir rétt
SJÖ háttsettir meðlimir Vís-
indakh’kjunnar komu fyrir rétt í
borginni Marseille í Frakklandi
í gær, sakaðir um fjársvik. Er
þeim meðal annars gefið að sök
að hafa haft fé af öðrum með-
limum safnaðarins með því að
taka gjald fyrir „andlega
hreinsun". Rétturinn hafnaði
kröfu verjenda um að fresta yf-
irheyrslum vegna hvarfs máls-
skjala.
Reynir að
koma í veg
fyrir mótmæli
TONY Blair, forsætisráðherra
Bretlands, reyndi í gær að
koma í veg fyrir að andstæðing-
ar banns við refaveiðum gerðu
alvöru úr áætlunum um að
standa fyrir mótmælum við
flokksþing Verkamannaflokks-
ins í Bournemouth í næstu viku.
Hét Blair því að bann yrði ekki
lagt við skotveiðum og stang-
veiði. Fulltrúar Landsbyggðar-
sambandsins sögðu þó í gær að
mótmælin myndu fara fram
samkvæmt áætlun, en áformað
er að um 16 þúsund manns
verði með.
Flóttamanna-
vandi í Angóla
FLÓTTAMENN streyma nú til
borgarinnar Kuito í miðhluta
Angóla vegna borgarastríðsins í
landinu. Um 205 þúsund flótta-
menn eru í borginni, en það er
nær tvöföld íbúatalan, og ríkir
þar matvælaskortur vegna
ástandsins.
Pútín