Morgunblaðið - 08.10.1999, Qupperneq 51

MORGUNBLAÐIÐ
FRETTIR
FÖSTUDAGUR 8. OKTÓBER 1999 51-*
Jólalaukar -
goðaliljur, hátíða-
liljur, túlipanar
Bráðum koma blessuð jólin,
börnin fara að hlakka tíl.
Allir fá þá eitthvað fallegt,
í það minnsta kerti og spil.
EKKI veit ég hvort bömin á leik-
skólum landsins eru farin að rifja
upp jólalögin, en þess verður.ekki
langt að bíða. Ég
held að enginn árs-
tími líði jafnhratt í
mínum huga og
haustið. Ég er alltaf
að telja mér í trú um
að það sé ekki alveg
komið og svo er allt í
einu kominn harða-
vetur og jólaundir-
búningurinn á fullu.
Það er löngu liðinn sá
tími að maður miði
undirbúninginn við
jólasveininn í glugga
Rammagerðarinnar
eins og maður gerði
sem krakki. Þónokk-
uð langt er síðan ég
heyrði auglýst að jólahandavinn-
an væri komin, en ég hef ekki enn
tekið eftir auglýsingum um jóla-
blómin. En það er ekki seinna
vænna en fara að hugsa fyrir
ræktun jólablómanna, a.m.k.
sumra þeirra. Ef minnst er á jóla-
blóm dettur sjálfsagt flestum í
hug jólastjarnan, hún hefur unnið
sér öruggan sess og er fastur lið-
ur í jólaskreytingum margra
heimila. En það eru önnur jóla-
blóm sem eru búin að vera vinsæl
á íslandi miklu lengur er jóla-
stjarnan og lengst allra hefur lík-
lega goðaliljan verið ræktuð sem
jólablóm. Nú klórar líklega ein-
hver sér á bak við eyrað og hugs-
ar: bíddu nú við - goðalilja, aldrei
hef ég séð hana. En ef ég segði
jólahýjasinta, myndu líklega
flestir kinka kolli. Það að kalla
hýjasintu goðalilju er komið úr
gn'sku goðafræðinni eins og svo
mörg önnur plöntuheiti, en pilt-
urinn Hyacinthos lét lífíð í
íþróttaslysi, varð fyrir kringlu
guðsins Appolos, og upp af blóði
hans spruttu þessi fögru blóm.
Hýjasintur má auðvita líka
rækta úti í garði, en það er saga,
sem ekki verður sögð núna. Til
þess að fá hýjasintur í blóma á jól-
um gildir að hugsa fyrir málum
tímanlega, því þær þurfa a.m.k.
11 vikna ræktunartíma fyrir
blómgun og þessum tíma fylgja
dálitlar tilfæringar, þótt ræktunin
sé í sjálfu sér ósköp einföld.
Hýjasintur eru laukblóm og þá
lauka sem nota á til jólaræktunar
er búið að meðhöndla sérstaklega
til að þeir taki sem fyrst við sér.
Laukana má rækta hvort heldur
er í mold eða vatni, en einhvern
veginn fínnst mér vatnsræktunin
meira spennandi og eins og til-
heyra, líklega af því að þannig
ræktaði mamma vinkonu minnar
hýjasintur, þegar ég sá þær fyrst.
Og ekki má gleyma kramarhúsum
úr mislitum pappír, sem hún
hvolfdi yfír laukana, þau gáfu sinn
hluta af stemmingunni. Hér áður
fyiT voru notuð sérstök glös, víð
efst með mjóum hálsi, þar sem
laukurinn situr í, og vatnið er síð-
an látið ná uppundir laukkökuna,
neðsta hluta lauksins. Já uppund-
ir, ekki upp á. Að vísu hef ég ekki
reynt vatnsræktun sjálf, hef
aldrei rekist á glösin fallegu, en
auðvelt er að rækta
laukana í léttri, sand-
blandaðri gróður-
mold. Moldin er látin
ná upp á laukinn að
tveimur þriðju og svo
er potturinn geymd-
ur í svala, undir 10
gráðum, og myrkri í
8-10 vikur, eða þang-
að til að liðlega 2 sm
blaðspíra hefur vaxið
upp. Þá eru pottarnir
fluttir í góða birtu og
stofuhita og sjá, eftir
tæpar þrjár vikm-
stendur blómstöng-
ullinn í allri sinni
dýrð og fyllir her-
bergið af ljúfum ilmi. Þetta er
langur tími og stundum verður
maður dálítið seinn fytir að koma
laukunum af stað en eru áramóta-
hýjasintur nokkuð verri en jóla-
hýjasintur, ég bara spyr.
Túlipana má hafa í blómgun á
jólum, a.m.k. túlipana, sem hafa
verið forræktaðir. Algengast er
að jafa á jólum tegund, sem heitir
Brilliant star og er lágvaxin og
faguirauð. Túlipanarnir þurfa
ívið styttri ræktunartíma en
hýjasinturnar, en aðferðin er sú
sama, hafðir í myrki-i 8-10 vikur,
en blómstra 10-14 dögum eftir að
þeir eru teknir í herbergishita og
góða birtu.
Ekki má gleyma jóla-páskalilj-
unum, þetta er nú ljóta klúðurs-
nafnið, þá er betra að rifja upp ís-
lenska heitið á ættkvíslinni, hátíð-
arliljur, eða tala bara um jólalilj-
ur, sbr. páska- og hvítasunnulilj-
ur. Jólaliljurnar eru mjög auð-
veldar í ræktun og miklu einfald-
ara og fljótlegra að fá þær í
blóma en túlipana eða hýjasintur.
Þær hátíðaliljur sem eru ræktað-
ar svona inni, eru fjölblóma, til-
tölulega mörg en lítil blóm á
sama blómstöngli. Sú tegund sem
er vinsælust í ræktun heitir Pa-
perwhite. Blómin eru rjómahvít
að lit með dekkri miðju og ilma
mikið. Algegnast er að rækta há-
tíðaliljurnar í vatni, þ.e. skorða
laukana nokki’a saman í íláti
(glerknis) með möl eða smástein-
um á botninum og fylla með vatni
uppundir laukana. Ilátið er haft í
birtu allan tímann, en best er að
staðurinn sé frekar svalur til að
byrja með, en setja laukana í full-
an herbergishita þegar blöðin eru
orðin nálægt 10 sm löng. Venju-
lega blómstra jólaliljur 4-6 vikum
eftir að ræktun þeirra er sett af
stað. Fleiri laukblóm má rækta
inni, en nú er mál að linni. Á
haustlaukalista Garðyi-kjufélags-
ins í ár eru bæði jólahýjasintur,
túlipaninn Brilliant star og Pap-
erwhite-jólaliljan.
BLOM
VIKUNMR
422. þáttur
llmsjoii Si|rilur
Hjarlar
Uthlutað úr Styrktarsjóði Greiningar
og ráðgjafarstöðvar ríkisins
Frá styrkveitingunni: F.v.: Þóra Leósdóttir iðjuþjálfi, Ásgeir Þorsteins-
son, formaður sjóðsstjórnar, og Maggý Magnúsdóttir félagsráðgjafi.
NÝVERIÐ var í fjórða sinn úthlutað
úr styrktarsjóði Greiningar- og ráð-
gjafarstöðvar ríkisins til minningar
um Þorstein Helga Ásgeirsson.
Styrk hlutu að þessu sinni Maggý
Magnúsdóttir félagsráðgjafí, til
námsdvalar í Utah í Bandaríkjunum
þar sem hún mun kynna sér þjón-
ustu við ung, fötluð börn og fjöl-
skyldur þeirra, svo og iðjuþjálfarnir
Þóra Leósdóttir og Snæfríður Þ.
Egilson til úi-vinnslu gagna um skyn-
og hreyfiþroska úr samanburðar-
rannsókn á íslenskum fyrirburum og
viðmiðunarhópi.
Styrktarsjóðurinn var stofnaður
1995. Tilgangur hans er að veita
styrki til símenntunar og fræðilegra
rannsókna á sviði fatlana barna, með
það að leiðarljósi að efia fræðilega
þekkingu og faglega þjónustu við
fötluð börn og fjölskyldur þeirra.
Hefur starfsfólk Greiningarstöðvar-
innar að jafnaði forgang við styrk-
veitingar úr sjóðnum, sem fara fram
árlega.
Sjóðnum hefur borist fjöldi fram-
laga, bæði frá félögum og einstak-
lingum, en tekna er einnig aflað með
sölu minningarkorta. Þeim sem vilja
styrkja sjóðinn, með minningargjöf-
um eða öðrum hætti, er bent á að
snúa sér til Greiningarstöðvarinnar,
Digranesvegi 5, Kópavogi, eða
Breiðholtsapóteks, Mjóddinni. Finna
má frekari upplýsingar um sjóðinn
og panta minningarkort á heimasíðu
Greiningarstöðvarinnar: www.grein-
ing.is.
Hópur fullorðinna sem keppir í þetta sinn.
Keppendur í samkvæmis-
dansi á leið til Englands
Doktorsvörn
við tann-
læknadeild
ÞÓRARINN Sigurðsson tannlæknir
ver laugardaginn 9. október dokt-
orsritgerð sína, „Endurnýjun stoð-
vefja tanna og tannplanta“ (Regner-
ation in periodontal and peri-implant
defects) við tannlæknadeild Háskóla
Islands. Vörnin mun fara fram í sal
3 í Háskólabíói og hefjast kl. 13:15.
Þetta er fyrsta doktorsvörnin við
deildina síðan 1979.
Fyrsti andmælandi verður dr.
Thorkild Karring, prófessor í tann-
holdsfræði og deildarforseti tann-
læknadeildar við Háskólann í Árós-
um. Annar andmælandi verður dr.
Anders Linde, prófessor í lífefna-
fræði við tannlæknadeild Háskólans
í Gautaborg. Forseti tannlækna-
deildar, Peter Holbrook prófessor,
mun stjórna athöfninni.
Stoðvefír tanna og tannplanta
brotna oft niður vegna bólgusjúk-
dóma í munni sem leitt geta til tann-
missis. Rannsóknh-nar að baki rit-
gerðinni beindust að því að endur-
bæta þær aðferðir sem þekktar eru
til þess að endurnýja kjálkabein og
tannhold sem skemmt er vegna
tannholdsbólgu. Ritgerðin lýsir
rannsóknum, þar sem beinmyndandi
prótein voru notuð til þess að líkja
eftir aðferðum náttúrunnar til þess
að mynda vefi, í þessu tilfelli stoðvefi
tanna og tannplanta. Beinmyndandi
prótein tilheyra fjölskyldu náttúru-
legra próteina sem stjórna vefja-
myndun á fósturstigi en hafa nýlega
sýnt sig að hafa margvísleg hlutverk
fyrir viðhald og endurnýjun vefja.
Éinnig beindust rannsóknirnar að
því að bæta áður þekktar aðferðir til
þess að styrkja náttúrulega hæfni
kjákabeins og tannholds til endur-
nýjunar. Þetta var gert með því að
stýra ferli þeiiTa fruma sem taka
þátt í sáragræðslu eftir tannholdsað-
gerðir. Enda þótt notkun beinmynd-
andi próteina sé enn á rannsókna-
stigi munu þau geta valdið byltingu í
meðferð sjúkdóma þar sem endur-
nýjunar vefja er þörf, er fram líða
stundir.
Þórarinn J. Sigurðsson er Isfirð-
ingur, fæddur 1948. Hann er stúdent
frá Menntaskólanum á Akureyri
1968, lauk tannlæknaprófí frá tann-
læknadeild HÍ 1974 og framhalds-
námi í tannholdslækningum frá Há-
skólanum í Lundi í Svíþjóð 1974.
Þórarinn starfaði sem sérfræðingur
í tannholdslækningum á Akureyri til
ársins 1991. Þá réð hann sig til
starfa við Háskólann í Loma linda í
Kaliforníu, fyi-st sem aðstoðarpró-
fessor og síðan sem prófessor í tann-
holdslækningum. Á liðnu sumri tók
Þórarinn við stöðu dósents við tann-
læknaskólann í Bergen í Noregi, þar
sem hann starfar um þessar mundir.
Þórarinn er kvæntur Hildi Kára-
dóttur tannfræðingi.
ÍSLENSKIR keppnisdansarar taka
þátt í þremur danskeppnum á
Englandi dagana 9.-13. október nk.
Fyrsta keppnin, London Open, fer
fram í Brentwood á laugardaginn,
önnur keppnin, Imperial, fer fram
sunnudaginn 10. október og síðasta
og stærsta og sterkasta keppnin,
International, fer fram í Brentwood
þriðjudag og miðvikudag.
í fréttatilkynningu segir: „í ár
era það 14 íslensk keppnispör sem
keppa. Til gamans má geta þess að
aldrei hefur flokkur fullorðinna ver-
ið stærri, en 5 pör taka þátt í þetta
sinn. Islendingar hafa oftar en ekki
náð mjög góðum árangri á þessum
keppnum. Skammt er að minnast
sigurs Halldóru Sifjar Halldórsdótt-
ur og Davíðs Gill Jónssonar í suður-
amerísku dönsunum þegar þau vora
11 ára og yngri og sigurs Benedikts
Einarssonar og Berglindar Ingva-
dóttur sem einnig sigruðu í suður-
amerískum dönsum þegar þau
kepptu í flokki unglinga 12-15 ára.
Árni Þór og Erla Sóley Eyþórsbörn
hafa einnig náð mjög góðum árangri
á þessari keppni og eru eina ís-
lenska parið sem hefur hlotið þann
í TILEFNI ráðstefnunnar Konur
og lýðræði sem haldin er í Borgar-
leikhúsinu um helgina, verður í
Hlaðvarpanum menningarmiðstöð
kvenna, Vesturgötu 3, samkoma
kvenna sem að standa konur úr
ýmsum kvennasamtökum í tengslum
við ráðstefnuna Konur og lýðræði og
Hlaðvarpann.
Föstudaginn 8. október kl. 13-16
ætla konur að hittast og fylgjast
saman með beinni sjónvarpsútsend-
ingu frá setningarhátíð ráðstefnunn-
heiður að dansa í Royal Albert
Hall.“
Keppnispörin sem keppa í þetta
sinn era: Hópur fullorðinna: Björn
Sveinsson og Bergþóra María Berg-
þórsdóttir, Gulltoppur, Eggert Cla-
essen og Sigrún Kjartansdóttir, .
Kvistir, Eyjólfur Baldursson og Þór-
dís Sigurgeirsdóttir, Gulltoppur, Jón
Eiríksson og Ragnhildur Sandholt,
Gulltoppur og Kristinn Sigurðsson
og Fríða Helgadóttir, Gulltoppur.
Áhugamenn: Ami Þór Eyþórsson
og Erla Sóley Eyþórsdóttir, Kvistir.
Ungmenni: Eðvarð Þór Gíslason
og Guðrún Halla Hafsteinsdóttir.
Hópur unglinga 12-15 ára:, Davíð
Gill Jónsson og Halldóra Sif Hall-
dórsdóttir, Gulltoppur, Agnar Sig-
urðsson og Elín Dröfn Einarsdóttir,
Gulltoppur, Grétar Ali Khan og Jó-
hanna Berta Bernburg, Kvistir,
Hilmir Jensson og Ragnheiður Ei-
ríksdóttir, Gulltoppur.
Hópui’ barna 11 ára og yngri: Arn-
ar Georgsson og Tinna Rut Péturs-
dóttir, Gulltoppur, Baldur Kári Eyj-
ólfsson og Erna Halldórsdóttir, Gull-
toppur, Jónatan Arnar Örlygsson og
Hólmfríður Björnsdóttir, Gulltoppm’.
ar, auk þess að spjalla saman yfir
kaffibolla.
Laugai’daginn 9. október kl. /
16-18.30 verður síðdegisboð í Hlað-
varpanum þar sem konur munu hitt-
ast og ræða um stöðu kvenna við ár-
þúsundamót. Kl. 17 mun Sigríður
Dúna Kristmundsdóttir koma í
heimsókn og segja frá gangi umræð-
unnar í Borgarleikhúsinu en hún er
stjórnandi ráðstefnunnar fyrir fs-
lands hönd. Allar konur eru vel- ■
komnar í Hlaðvarpann.
Síðdegisboð um lýðræði
í Hiaðvarpanum