Morgunblaðið - 23.01.2000, Blaðsíða 22

22 SUNNUÐAGUR 23. JANÚAR 2000
MORGUNBLAÐIÐ
Morgunblaðið/GolU
Guðbjörg Linda Rafnsdóttir verkefnisstjóri: Okkar hlutverk er að fínna vinnustaði þar seni úrbóta er þörf og gera kröfúr um að gengið verði í verkið.
Vinnukönmm vekur
upp spurningar
VINNA BARNA OG UNGLINGA
Enginn skriflegur starfssamningur
á (slandi |
í Danmörku
í Svíþjóð |
í Finnlandi |
í Noregi |
Óþægindi
eða veikindi
vegna vinnunnar..
82%
Á íslandi: Ertu oftast ein(n)
eða með öðrum í vinnunni
| 68%
J64%
] 61%
54%
í Danmörku |
á Islandi |
í Finnlandi | 18%
' í Svíþjóð □ 4%
í Noregi Q 2%
127%
19%
-► Bakverkur
47%
17 ára [ 116%
16 ára | [ 16%
15 ára |
14 ára [
13 ára
Með öðrum ungmennum
17 ára O 6%
16 ára [J 6%
15 ára [ |8%
14 ára | 112%
13 ára HíFWJ 20%
Ein(n)
J 38%
| 45%
3 46%
A Islandi:
Tegund
óþæginda
eða veikinda
vegna vinnunnar.
Ofnæmi, útbrot, kláði
Verkir í vöðvum eða liðum
Höfuðverkur
Annað
1 □ 26% Með fullorðnum
1 □ 22% 17 ára I □ 25%
b Á □ 21% 16 ára | ] 23%
£ w EH 15 ára J 20%
cz: ] 14% 14 ára □ ] 22%
A Islandi: Unnið með A Islandi: Unnið með vélar
efni merktu hættumerki sem geta verið hættulegar
17 ára l I 35% 17ára
16 ára I 139% 16 ára
15 ára I
-i A ■ I--’--
14 ara |
13ára
13 ára
12%
40%
□ 46%
117%
] 18%
12%
15 ára
14 ára j
13 ára I
30%
24%
21%
Með ungmennum og fullorðnum
17 ára | [ 50%
16 ára | 152
15 ára | 131%
14ára
13 ára
19%
14%
Niðurstöður könnunar
um vinnu barna og ungl-
inga á Norðurlöndunum
eru um margt athyglis-
verðar og þar sannaðist
að oft og tíðum vakna
margar spurningar þá
einni er svarað. Meðal
annars var goðsögn
hnekkt og viðhorf
vinnuveitenda til þessa
vinnuafls afhjúpaðist.
Guðmundur Guðjóns-
son ræddi við Guð-
björgu Lindu Rafns-
dóttur, félagsfræðing
hjá Vinnueftirliti ríkis-
ins, en hún var verkefn-
isstjóri könnunarinar og
sér í kjölfar hennar um
að miðla niðurstöðum
hennar á réttar hendur.
Könnunin var gerð að frumkvæði
Vinnueftirlits ríkisins og styrkt af
Norrænu ráðherranefndinni. Úr-
takið var 2000 börn og unglingar á
aldrinum 13 til 17 ára í hverju landi,
skipt jafnt eftir kynjum. Samræmd-
ur spumingalisti var sendur til þátt-
takenda og því síðan fylgt eftir með
símhringingum. Þátttaka var 87%
sem er með besta móti og sagði Guð-
björg það einmitt hafa komið
skemmtilega á óvart, bæði hve fúsir
krakkamir hefðu verið til samvinnu
svo og hversu greiðlega það gekk að
ná sambandi við þá.
Það sem lá efst í körfunni og mest
bar á í fréttaflutningi í vikunni sem
leið var goðsögnin um hina vinnu-
sömu íslensku unglinga. f Ijós kom,
að dönsk ungmenni reyndust vinna
mun meira heldur en íslensk. Að
vísu höfðu íslensku krakkarnir
mikla sérstöðu hvað varðaði sumar-
vinnu, en Guðbjörg taldi það stafa
fyrst og fremst af mun lengra sum-
arleyfi á íslandi, þ.e.a.s. styttra
skólaári. Alls reyndust 92% ís-
lenskra ungmenna á umræddum al-
dri vinna á sumrin á móti 70%
danskra ungmenna. En alls reynd-
ust 60% danskra ungmenna á um-
ræddum aldri vinna með skóla á
skóladögum, en samsvarandi tala á
íslandi var 25%. Á laugardögum og
sunnudögum reyndust síðan 52%
danskra krakka vinna með skóla, en
29% íslenskra barna og unglinga.
En Guðbjörg Linda segir niður-
stöðurnar verða að skoðast m.a. í
fjósi nýrra reglna um vinnu barna
og unglinga frá Brussel og tekið hef-
ur gildi. T.d. hvað varðar vinnutíma.
„Ef við lítum á súluritin kemur í
ljós að 81% íslenskra krakka á þess-
um aldri vinna á bilinu frá klukkan
20 til 08 að morgni. Það endurspegl-
ar að þau eru að vinna við barna-
pössun útburð morgunblaða og af-
greiðslustörf, m.a. í sjoppum,
pizzastöðum og fleira. Eldri krakk-
arnir mega reglum samkvæmt ekki
vinna lengur en til klukkan tíu að
kvöldi. Þeir mega þó vera til mið-
nættis, t.d. í sjoppum og myndb-
andaleigum í fylgd með þeim sem
orðnir eru 18 ára. Samanlagður
vinnustundafjöldi gildir einungis
fyrir þá sem eru í skyldunámi (13-15
ára) og mega þeir bara vinna 2
stundir á dag, eða mest 12 stundir á
viku. Þá er átt við virkan vinnutíma,
þ.e. vinnutíma að frádregnum mat-
ar- og kaffípásum. Um 50% 17 ára
og um 40% 16 ára íslenskra unglinga
9 stundir eða meira, en milli 25 og
30% þessara krakka vinna 12 stund-
ir eða meira á viku og 30-35% 7 til 12
stundir. Það mega þeir samkvæmt
reglum, þótt þetta geti verið tals-
vert vinnuálag. Á sumrin giida önn-
ur lögmál og þá ná unglingamir
lengri samfelldum vinnudegi, auk
þess sem sumarvinna er nánast al-
menn á íslandi og sú mesta á öllum
Norðurlöndunum. Athygli vekur, að
lengstum vinnudegi ná unglingarnir
að sumarlagi á Norðvestur- Vestur-
og Austurlandi. Þar fer vinnudagur
þessara krakka allt upp í 12 stundir
á dag. Þetta gefur til kynna að
krakkarnir láta til sín taka í fisk-
vinnslu, landbúnaði og í söluskálum.
í þessu sambandi hefur komið fram,
að viðhorf kennara og skólayfir-
valda á hverjum stað eru breytileg.
Kennarar á höfuðborgarsvæðinu
kvarta meira skarist vinna og nám.
Þeir eru ekki umburðarlyndir. Úti á
landsbyggðinni kveður oft við annan
tón þegar t.d. heill árgangur þarf að
skella sér í fískvinnslu í einn eða tvo
daga. Þá þarf að snúa bökum saman
og öllu er tjaldað," segir Guðbjörg.
Slys og álagseinkenni
Fram kemur í athuguninni að
11% íslenskra unglinga hafa lent í
vinnuslysum og hafa 48% þeirra
þurft að vera minnst einn dag heima
til að jafna sig. Þar skara íslending-
ar fram úr, Danir eru með 31% ungl-
inga heima að jafna sig. Guðbjörg
segir eina af mörgum spumingum
sem vakni þá hvort vinnuslysin á
Islandi séu alvarlegri. A.m.k. verði
að komast til botns í því með því að
grafast fyrir um eðli slysanna. í
þessari könnun má sjá fylgni milli
vinnutíma og óþæginda af völdum
vinnunar. Því meira sem krakkarnir
vinna, því líklegra er að þeir finni til
tiltekinna óþæginda. Þau sem vinna
með skóla eru líklegri til að fá óþæg-
indi en þau sem vinna bara á sumrin
„Alls hafa 19% íslenskra 13-17 ára
krakka kvartað undan óþægindum
eða veikindum vegna vinnunar og
það er mjög skýr fylgni þar sem þeir
sem vinna mest kvarta mest undan
bakverk, verkjum í vöðvum eða lið-
um og höfuðverk. Bakverkir eru í
miklu meirihluta, 47% nefna bak-
verki. Verkir í vöðvum og liðum eru
einnig algengir og tæplega 5% þess-
ara krakka telja að þeir muni ekki
ná sér að fullu. Athygli vekur enn
fremur að 26% unglinga nefna of-
næmi, útbrot og kláða.“
Hvað býr þar að baki?
„Það kemur í ljós í könnuninni, að
35% 17 ára og 40% 16 ára unglinga
og 12 til 18% þeirra yngri vinna með
efni sem merkt eru hættumerkjum
og tiltekinn hópur vinnur með
hreinsiefni. Hér sjáum við einnig
skýra fylgni á milli notkun þessara
efna og ofnæmis, útbrota eða kláða.“
Hvaða störf geta hér verið á ferð-
inni?
„Samkvæmt könnuninni vinna
10% þessara krakka við ræstingar í
fyrirtækjum og 3% við þrif á heimil-
um. Þetta er hópur sem vinnur með
efni sem geta hugsanlega valdið
húðvandamálum," segir Guðbjörg.
Og hún heldur áfram: „Annað
sem kemur á daginn er að krakkarn-
ir eru tíðum að lyfta of þungum
byrðum en heimilt er samkvæmt
reglunum. 36% 13-15 ára og 46% 16
og 17 ára eru að lyfta 13 til 25 kg
þungum hlutum og 19% 13-15 ára og
27% 16 og 17 ára lyfta byrði sem er
meira en 25 kg í vinnunni. Þetta er
augljóslega mikið álag á krakkana
því samkvæmt reglunum eiga þeir
ekki að bera þyngri hluti en sem
nemur 12 kg í einu.“
Hvað með námsárangur?
„Hann er ekki skoðaður í þessari
könnun, en hvernig fer með hann er
ein af þessum spumingum sem við
erum að tala um að skjóti upp kollin-
um. Aðrar athuganir hafa sýnt að
krakkar sem vinna mikið með skóla
geta gefið eftir í námi, eiga á meiri
hættu að flosna upp frá námi, leiðast
út í neyslu vímuefna, auk þess sem
stúlkur sem mikið vinna með skóla
eru í meiri hættu að fá þunglyndis-
einkenni. Aftur á móti er þetta ekki
einhlýtt. Talað er um að unglingar
sem stunda t.d. tónlist og íþróttir
læri að skipuleggja tímann sinn bet-
ur og komist því yfir meira. Reikna
má með því að þeir sem hafa lagt sig
í mikla vinnu geti skipulagt sig á
sama hátt.
Svo eru mótsagnir í þessu. Ljóst