Morgunblaðið - 23.01.2000, Blaðsíða 20

20 SUNNUDAGUR 23. JANÚAR 2000
MORGUNBLAÐIÐ
LISTIR
Miklós Dalmay heldur píanótónleika í Salnum
Hliðstæður þeirra
Chopins og
Rachmaninoffs
TÓNSKÁLDIN Fryderyk Chopin og Sergei
Rachmaninoff verða í aðalhlutverkum á
píanótónleikum í Salnum í Kópavogi í kvöld,
sunnudagskvöld, kl. 20.30, þar sem Miklós
Dalmay mun leika sex prelúdíur og sónötu í
b-moll op. 35 eftir þann fyrrnefnda og tvær
prelúdíur í cís-moll og h-moll auk sónötu í
b-moll op. 36, í endurskoðaðri útgáfu, eftir
þann síðarnefnda.
„Ég vildi sýna hliðstæðurnar milli þeirra
Chopins og Rachmaninoffs," segir Miklos og
setur síðasta verkið á efnisskránni í brenni-
depil. „Þetta er sónata sem Rachmaninoff
samdi árið 1913, þegar hann var á hátindi
ferils síns sem einleikari en hann var mikill
píanóvirtúós. Hann flutti hana þó einungis
nokkrum sinnum opinberlega á tónleikum
og svo lagði hann hana í salt, þar sem hann
var ekki nógu ánægður með hana. Svo var
það um tuttugu árum seinna að hann tók
hana aftur upp úr skúffunni, breytti henni
heilmikið og stytti og flutti sjálfur nokkrum
sinnum," segir Miklos, en það er endur-
skoðaða útgáfan sem hann flytur á tónleik-
unum í kvöld.
Notaði hljómborðið eins og
heila sinfóníuhljómsveit
Sem fyrirmynd að sónötunni hafði Rach-
maninoff sónötu í b-moll opus 35 eftir Chop-
in, en hann var alla tíð mjög hrifinn af
Chopin og stíl hans, að sögn Miklósar, sem
segir það ekki tilviljun að Rachmaninoff hafi
gefið sinni sónötu opusnúmerið 36.
Hann segir Rachmaninoff-sónötuna ekki
vera verk sem píanistar spili á hverjum
degi, því hún sé allt annað en auðveld. „A
þessum tíma var hann mikið að hugsa um
hljómsveitarverk- og notaði hljómborðið á
píanóinu eins og það væri heil sinfóníu-
hljómsveit.“ Prelúdíurnar eftir Rachmanin-
off segir hann hins vegar mjög vel þekktar
og segir það gott að setja saman á efnisskrá
þekkt og minna þekkt verk.
Miklós stundaði nám í píanóleik við Bar-
tók-konservatoríið og Franz Liszt-tónlistar-
akademíuna í Búdapest og lauk þaðan ein-
leikaraprófi árið 1987. Hann hefur tekið þátt
í nokkrum meistaranámskeiðum, m.a. hjá
Tamás Vásáry, György Sebök og György
Cziffra. Hann hóf kennslu í Ungverjalandi
að námi loknu og starfaði með einsöngvur-
um. A árunum 1989-1991 stundaði hann
nám við Tónlistarháskólann í Stokkhólmi og
var þar aðstoðarmaður Lászlo Simon pró-
fessors. Þaðan lauk hann framhaldsnámi
með diplómu. Sænska útvarpið hefur gert
allmargar hljóðritanir með leik hans og
einnig hefur hann komið fram sem einleikari
með sænsku útvarpshljómsveitinni. Þá hefur
hann tekið þátt í að kynna nútímatónlist
sem einleikari í Maros Ensemble. Hann
hlaut einleikaraverðlaun Konunglegu
sænsku listaakademíunnar og hefur enn-
fremur unnið með Robert Szidon og Tatiönu
Nikolajevu.
Hann flutti aftur til Ungverjalands að lok-
inni Svíþjóðardvöl og tók mjög virkan þátt í
ungversku tónlistarlífi, sem kennari, einleik-
ari og flytjandi kammertónlistar. Hann átti
frumkvæði að stofnun Dalmay-stofnunarinn-
ar, sem hann hleypti af stokkunum ásamt
öðrum, en hún helgar sig því að koma kam-
mertónlist á framfæri og afla henni vin-
sælda, með því að halda tónleika víða um
Ungverjaland. Allur tónlistarflutningur er
Miklós Dalmay leikur verk eftir Chopin og Rachmaninoff á píanótónleikum
í Salnum í kvöld.
unninn í sjálfboðavinnu. Miklós hefur hlotið
margskonar verðlaun fyrir píanóleik sinn á
alþjóðavettvangi. Hann hefur haldið fjölda
einleikstónleika í Svíþjóð, Ítalíu, Frakk-
landi, Austurríki, Banda-ríkjunum og Kan-
ada. Árið 1993 kom út geisladiskur þar sem
hann leikur píanóverk eftir Beethoven.
Miklós hefur búið á Islandi í rúm fimm ár,
ásamt eiginkonu sinni, Edit Molnar, kór-
stjóra og tónlistarkennara, og þremur börn-
um þeirra. Þau hafa verið búsett á Flúðum
síðan 1995 og líkar lífið þar stórvel. Hann
bar sigur úr býtum í Tónvakanum, tónlistar-
keppni Ríkisútvarpsins, árið 1996. Hann
hefur komið fram á fjölmörgum tónleikum
og er virkur þátttakandi í íslensku tónlistar-
lífi með tónleikahaldi jafnt sem kennslu í
píanóleik.
Blaðamaður getur ekki stillt sig um að
spyrja hvort píanóleikari með þennan feril
sé ekkert hræddur um að missa tengslin við
hinn alþjóðlega tónlistarheim með því að
flytja upp í sveit á íslandi. Miklós neitar því,
segist hafa fundið sinn sælureit á Flúðum.
„Eg spilaði á tónleikum og tók þátt í al-
þjóðlegum keppnum og tónlistarhátíðum út
og suður og var alltaf á ferðalögum - aldrei
heima. Þá sjaldan ég kom heim var ég alltaf
að æfa mig og þekkti orðið varla börnin mín.
Ég vildi ekki hafa þetta svona áfram,“ segir
hann en viðurkennir að vissulega hafi það
verið erfið ákvörðun að snúa svona alger-
lega við blaðinu. „En ef ég get gert það sem
ég kann og hef lært, þ.e. að spila og kynna
tónlist, þá er mér í rauninni alveg sama
hvar ég er. Aðalmunurinn er kannski sá að
ég er aldrei stressaður hér!“
Sumarfríum ver Miklós og fjölskylda
heima í Ungverjalandi og meðan þau geta
það segist hann ekki vanta meira hvað varð-
ar tengslin við tónlistarlífið á meginlandinu.
Þá starfar hann undir merkjum Dalmay-
stofnunarinnar sem áður var nefnd og kynn-
ir nútíma- og kammertónlist. „I fyrra spilaði
ég m.a. íslenska píanótónlist og henni var
mjög vel tekið,“ segir hann.
Turnleikar og umbergis
Þrykk Páls af Thor Vilhjálmssyni.
MYNDLIST
Svellþrykk/
Bergþrykk/Ljöfl
LISTHÚS REYKJAVÍKUR
SKÓLAVÖRÐUSTIG
ÞRYKK/LJÓÐ
PÁLLGUÐMUNDSSON
THOR VILHJÁLMSSON
Opið virka daga kl. 10-18, laugar-
daga kl. 11-18 og sunnudaga
kl. 14-18.
ÞAÐ hefur mikil bjartsýni legið í
loftinu á markaðssviði myndlistar
við stóraldahvörf, hvert listhúsið á
fætur öðru opnað á liðnu ári og þau
af mörgum gerðum, sum eru helst
fyrir unglist, en önnur myndverk af
öllu tagi. Eitt þeirra er í velþekktu
verslunarhúsi á miðjum Skólavörðu-
stígnum þar sem höndlað hefur ver-
ið með hitt og þetta í tímans rás og
nú síðast tómstundavörur margs
konar og myndlistarvörur, með úti-
búi hinum megin við götuna þar sem
nú er fataverslunin Man, sem einnig
er með prýðilegan sýningarsal í
kjallararými! Ekki einleikið hvað
myndlistin leitar stíft á Skólavörðu-
stíginn, og hér er borgin að eignast
sitt alvöru listahverfi, þangað sem
túrhestarnir munu streyma í fram-
tíðinni ef rétt er haldið á spöðunum,
svona líkt og annars staðar í heimin-
um. Listhús Reykjavík var annars
opnað með viðhöfn á menningarnótt,
og var þar gífurleg þröng á þingi
mestan tímann, eins og raunar á öll-
um Skólavörðustígnum. Jarðhæðin
er björt og rúmgóð með jöfnum birt-
ugjafa inn um stóra glugga úr norðri
og vestri, en nokkuð blendið kraðak
myndverka á veggjum, milliveggj-
um og gólfi. Nefna mætti þetta sam-
bland gjafavöruverslunar og sýning-
arsalar, og víst er að
flest myndverk eru í
dag keypt til tækifær-
isgjafa og skal sú
árátta ekki vanmetin,
né löstuð, verra að
þeim virðist hafa
fækkað sem kaupa fyr-
ir sjálfa sig og safna
myndlist en virðist
vera að fjölga aftur í
seinni tíð.
Ekki veit ég hvernig
reksturinn hefur geng-
ið á þeim skamma tíma
sem liðinn er frá opn-
uninni, en hins vegar
eru ýmsar þreifingar
sýnOegar varðandi
upphengingu verka, og
viðkomandi smám
saman að átta sig á
möguleikum rýmisins,
en það tekur tíma.
Æskilegt að listhúsið
marki sér einhverja
sérstöðu, því of mikil
samkeppni á hliðstæð-
um grunni er vonlaus á jafn tak-
mörkuðum markaði, að auk gengur
síður að stokka á þennan hátt saman
tómstunda- og atvinnumálurum á
tvist og bast. Innan handar að hinir
síðarnefndu kippi að sér höndunum,
hins vegar er sú regla virðingarverð
að höndla einungis með öruggar
myndir og eftir núlifandi listamenn.
Eftir var að innrétta sérstakan
sýningarsal í kjallara, sem nú hefur
vérið gert og var hann vígður sl.
laugardag með sýningu þeirra fé-
laga og kjörvina Páls Guðmundsson-
ar myndhöggvara á Húsafelli og
Thors Vilhjálmssonar rithöfundar.
Salurinn er mjög vel fallinn til sýn-
ingahalds af ýmsu tagi, ekki síst á
grafík og teikningum eins og fram
kemur. Þeir félagar eru náttúrubörn
og íslendingar yst sem innst, unn-
endur óbyggðanna og hrjúfrar úti-
veru, láta einskis ófreistað að leita á
vit íslenzkra náttúruskapa einir sér
og saman, þá skiljanlega mikið til í
nágrenni Húsafells, undir og í skjóli
við tignarlegan hadd Eiríksjökuls.
Eins og margur veit hefur Páll
klappað kröftuglega í grjót og berg í
nágrenni Húsafells, þess á milli sem
hann bregður í leik við hellurnar
sögufrægu í nágrenninu. En lista-
maðurinn hefur viljað nálgast nátt-
úrusköpin enn frekar og þannig lagt
gljúpan pappír yfir og undir grjót og
svell í nágrenninu og töfrað fram
kynjamyndir, sem hann krukkar
rétt í og hlutgerir, eða réttara
manngerir. Þetta er ein aðferð
þrykks og skyld því sem súrrealist-
inn Max Ernst nefndi Grattage og
Frottage, en viðbót Páls er að hann
er meira í sýnilegu rúmtaki og hold-
legum tilfæringum. Á stundum hafa
þessi vinnubrögð hrært í sköpunar-
sellum rithöfundarins félaga hans,
sem hefur þá gripið ritblýið og ljóð-
að á afraksturinn, til hliðar ofan við
eða undir. Þetta samstarf hefur var-
að í sjö ár og eru verkin á sýning-
unni hluti afrakstursins, auk möppu
sem var gefin út sérstaklega í tilefni
sýningarinnar. Mappan er afar fal-
leg yst sem innst og er hönnunin
verk Marteins Viggóssonar prent-
meistara í Odda. Hún er það nýja á
sýningunni, en sumt á veggjunum
hefur sést áður og hlotið umfjöllun á
síðum blaðsins. Heildarsvipur sýn-
ingarinnar er góður, en þrykkin
nokkuð einhæf og misjöfn, væri ráð
að víkka hér tæknisviðið því mögu-
leikarnir eru margir. Heillegastar
þóttu mér myndir í lit eins og Hall-
dór Laxness, (2) og Andað að sér (6),
í fyrra flokknum og svo í ljóða-
flokknum: Upp ljúkast hamrar (1),
Varst að gá (2), Thor (17) og Sjálfs-
mynd (19). Einkum er myndin Varst
að gá áleitin en þar fellur ljóð að
mynd líkt og flís við rass. Til vinstri:
„Varst að gá/ eða varast augað/ sem
horfir úr holti/ ellegar minningar-
urð/ - ekki að leita þín/ heldur líkt og
undan skafli/ vænti vors/ enn á ný/
eins og fyrr á öldum/ í sögu þjóðar/
sem þreyði æ.“ Til hægri: „Kom að
þér styggð/ á stiklum/ lækjarins/
sem sungið hefur/ undan fönnum/
uppi í gili/ alla leið/ niðrá leirar.“
Sjálft þrykkið er afar hreint og mun-
úðarfullt, líkt og hér sé komin sjálf
Fjallkonan, eða ófreskur draumur
um hana.
Með þessari sýningu fer Listhús
Reykjavíkur vel af stað og ber að
óska því velfarnaðar og langlífi,
jafnframt þakka þeim félögum Páli
Guðmundssyni og Thor Vilhjálms-
syni sérstæðan og jarðneskan
framning.
Bragi Ásgeirsson